Των Φαίδωνα Γ. Καραϊωσηφίδη και Ηλία Παπανικολάου. Επιπλέον στοιχεία Brian Schofield Aerospace & Defence Analyst.
Το Μάιο του 2023, στην προεκλογική εκστρατεία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχαν επιστρατευθεί όλα τα εν εξελίξει προγράμματα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας ως «success stories», στο πλαίσιο προβολής των επιτυχιών και του οράματος ισχύος της επόμενης εκατονταετίας, του αποκαλούμενου «Αιώνα της Τουρκίας», προεξάρχοντος του μαχητικού στελθ TF–X, που ονοματίστηκε τότε ως Kaan. Την ίδια στιγμή, βρισκόταν τότε σε εξέλιξη η διαδικασία προμήθεια μαχητικών πέμπτης γενιάς F-35A από την Ελλάδα.
Πλέον και στα δύο θέματα έχουμε μεγάλη εξέλιξη. Σήμερα, στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, πέταξε για πρώτη φορά το πρωτότυπο Kaan, με σχεδόν δυο μήνες καθυστέρηση από την υπόσχεση που είχε δώσει ο Τούρκος Πρόεδρος για παρθενική πτήση πριν το τέλος του 2023. Ενώ η Ελλάδα βρίσκεται ήδη στη διαδικασία διαπραγμάτευσης για την υπογραφή διακρατικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ για την αγορά F-35A, μετά την σχετική έγκριση από το Κογκρέσο.
Έτσι αναδημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο, που είχε γραφεί στην τότε ΠΤΗΣΗ και είχε δημοσιευθεί κα στο site μας, το οποίο παραμένει πολύ επικαίρο θίγοντας το σκηνικό του αύριο: Τότε που ίσως δούμε στο Αιγαίο ελληνικά F-35A να αντιμετωπίζουν τουρκικά Kaan.
Κρίσιμη παράμετρος στο παραπάνω, σε αντίθεση με αυτό που οι περισσότεροι Έλληνες πιστεύουν σε κάποιο βαθμό, είναι πως τα τουρκικά εγχώρια προγράμματα ανάπτυξης οπλικών συστημάτων δεν είναι ούτε χίμαιρες ούτε μακέτες προπαγάνδας, αλλά απολύτως πραγματικά, με τις απειλές που προβάλλουν και τις προκλήσεις που αναδύονται για την ελληνική άμυνα να είναι γιγάντιες για το μέλλον. Η «αχίλλειος πτέρνα» τους είναι μία και μοναδική: η κακή κατάσταση της τουρκικής οικονομίας που ίσως ανακόψει, αν και -δυστυχώς για μας- προσωρινά, τις εξελίξεις στη γειτονική χώρα. Οι όποιοι ελληνικοί σχεδιασμοί όμως θα πρέπει να στοχεύουν πολύ πιο μακριά στο μέλλον από αυτή την πρόσκαιρη εξέλιξη.
Μια υπογραφή συμβολαίου από την Ελλάδα για F-35A μέσα στους επόμενους μήνες θα αποδώσει μαχητικά την ίδια περίοδο, το 2028-2029, που η Τουρκία ευαγγελίζεται ότι θα διαθέτει τα πρώτα Kaan Block 10, με κινητήρα F110 και θα αποσοβηθεί έτσι μια τεράστια ανατροπή αεροπορικού ισοζυγίου στο Αιγαίο. Ακόμη όμως και εάν το τουρκικό πρόγραμμα καθυστερήσει, η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία θα έχει την πρωτοβουλία μέσα στα πρώτα χρόνια της επόμενης δεκαετίας!
Βίντεο: Το τουρκικό μαχητικό 5ης γενιάς Kaan έκανε την πρώτη του πτήση!
Turkish Fighter-Χ
Το TF-X (Turkish Fighter) ή MMU (Milli Muharip Ucak, Εθνικό Αεροσκάφος Μάχης) ήταν ως γνωστόν ένα από τα πολλά «εθνικά εξοπλιστικά προγράμματα» στην ευρεία δέσμη που είχε δημιουργήσει το AKP, το κόμμα του Ερντογάν, τη δεκαετία του 2000. Να θυμίσουμε ότι τότε ο σχετικός σχεδιασμός είχε μακροπρόθεσμο στόχο την εξέλιξη ενός μαχητικού χαμηλού κόστους, το οποίο θα μπορούσε να αποκτηθεί σε μεγάλους αριθμούς για την ενίσχυση της Τουρκικής Αεροπορίας-ΤΗΚ. Από την άλλη, η συμμετοχή στο πρόγραμμα JSF θα απέδιδε βιομηχανικά οφέλη, μεταφορά τεχνολογίας και απόκτηση τεχνογνωσίας, αλλά και αεροσκάφη υψηλής τεχνολογίας που θα αντικαθιστούσαν τα F-16 σε ρόλους πρώτης γραμμής. F-35 και TF–X θα συγκροτούσαν συνδυαστικά την αεροπορική ισχύ της Τουρκίας από τα μέσα της δεκαετίας του 2020.
Για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2000 το TF-X/MMU δεν είχε υψηλή προτεραιότητα, ενώ η πορεία υλοποίησής του δεν ήταν ξεκάθαρη, όπως φάνηκε και από τη συμπόρευση κατ’ αρχάς με τη Νότια Κορέα στο πρόγραμμα KF-X, το οποίο εξελίχθηκε στο KF-21 Boramae. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, στα τέλη της δεκαετίας του 2000 η Σεούλ, που επιζητούσε διεθνείς συνεργάτες, είχε προτείνει στην Άγκυρα μερίδιο του προγράμματος της τάξης του 20% με αντίστοιχο ποσοστό χρηματοδότησης, αλλά η Άγκυρα απαίτησε υψηλότερη συμμετοχή και ουσιαστικό λόγο στις σχεδιαστικές επιλογές, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συμφωνία. Στις 15 Ιουλίου 2010 η Νότια Κορέα πρότεινε τελικά το 20% της συμμετοχής στην Ινδονησία και αμέσως μετά υπογράφηκε το σχετικό πλαίσιο συνεργασίας.
Έχοντας αναφερθεί διαχρονικά στο θέμα, τόσο από αυτές τις σελίδες όσο και τον ιστότοπό μας, να σημειώσουμε επιγραμματικά ότι η σύμβαση για την εξέλιξη του TF-X με τις κύριες αναδόχους, την Turkish Aerospace Industry (TAI) και την TEI (TUSΑS Engine Industries), υπογράφηκε το 2011 και απέκτησε χρηματοδότηση $20 εκατ. για δυο χρόνια, οδηγώντας το 2013 στην αρχική μελέτη σκοπιμότητας και των επιλογών που υπήρχαν. Ο κατάλογος αυτός, όταν αποκαλύφθηκε δυο χρόνια αργότερα και μετά τη λήψη της τελικής απόφασης για τη διαμόρφωση του μαχητικού, έγινε γνωστό ότι περιλάμβανε αρκετές διαφορετικές προτάσεις για βαριά και ελαφρά μαχητικά, τόσο δικινητήρια όσο και μονοκινητήρια, καθώς και «ενδιάμεσες» επιλογές ή άλλες που υιοθετούσαν καινοτόμες σχεδιαστικές προσεγγίσεις (πτέρυγας μονού ή διπλού «Δέλτα» ή ακόμη και tailless λύσεις).
Οι δυο τελικές προτεινόμενες διαμορφώσεις, ανάμεσα στις οποίες έγινε η επιλογή που ανακοινώθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2015 από τον τότε πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, ήταν η βαριά δικινητήρια σχεδίαση (που αναφέρεται ως TF-X-1 ή FX-1) επικρατώντας της βαριάς μονοκινητήριας (γνωστής ως TF-X-5 ή FX-5). Η πρώτη ευθυγραμμιζόταν με ένα μαχητικό αεροπορικής υπεροχής της κατηγορίας του F-22, ενώ η δεύτερη θα ήταν ένα «άλλο F-35» ή ένα στελθ F-16.
Η τελική απόφαση υπέρ του βαρέος δικινητήριου TF–X-1 ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα του προβληματισμού για τους κινητήρες, αν και σε διαφορετική βάση από αυτή που προβάλλεται το πρόβλημα σήμερα. Ένα βαρύ μονοκινητήριο στελθ μαχητικό, δηλαδή με την απαίτηση να μεταφέρει το σύνολο των καυσίμων και όπλων στο εσωτερικό του, θα αντιμετώπιζε τη μεγάλη (και ίσως ανυπέρβλητη) πρόκληση ενός αεριοστροβίλου πολύ υψηλής απόδοσης. Υπενθυμίζεται ότι ο «μικτής ροής τουρμποφάν» Pratt & Whitney F135 (προερχόμενος από τον F119 του F-22), που ανέλαβε την ίδια πρόκληση στο F-35, είναι μοναδικός στο είδος του, καθώς αποδίδει 125 kN (28.000 lbf) «ξηρής» ώσης και 191 kN (43.000 lbf) με μετάκαυση. Η αποδέσμευσή του από τις ΗΠΑ ήταν προφανώς απίθανη, ενώ στην ίδια τροχιά κινείτο και η εξέλιξη ενός τέτοιου κινητήρα από την Τουρκία σε εύλογο χρονικό διάστημα. Αντίθετα ένα «βαρύ» δικινητήριο θα μπορούσε να «βρει» ευκολότερα σύστημα ισχύος, κάτι που έγινε τελικά με τον Pratt & Whittney F100, τον οποίο «φορά» το σύνολο των F-16 της Τουρκικής Αεροπορίας και συναρμολογείται-κατασκευάζεται εγχώρια από την ΤΕΙ.
Ένα «βαρύ» μαχητικό
Στην πραγματικότητα η επιλογή της Τουρκίας δεν ήταν διαφορετική από αυτή της Νότιας Κορέας με το (επίσης δικινητήριο) KF-X/KF-21 ή ακόμη και της Ιαπωνίας στη διάρκεια της επιδίωξης του F-X, πριν η ασιατική χώρα ενταχθεί στη συμμαχία GCAP (Global Combat Air Program, (βλέπε «Πτήση» 36, Μάιος 2023). Το πόσο μεγάλη είναι η πρόκληση ενός μονοκινητήριου στελθ μαχητικού φαίνεται και από το γεγονός ότι όλα τα αεροσκάφη έκτης γενιάς, το ευρωπαϊκό FCAS/SCAF (Future Combat Air System/Systeme de Combat Aerien du Futur) που επιδιώκουν η Γαλλία, η Γερμανία και η Ισπανία, το βρετανικό Tempest (που μετεξελίχθηκε σε GCAP) και φυσικά το αμερικανικό NGAD (Next Generation Air Dominance), είναι «βαρέα δικινητήρια».
Ο «μονόδρομος» αυτός προέρχεται από την κυρίαρχη απαίτηση που υπάρχει σε όλα (αν και σε διαφορετικό βαθμό) να μεταφέρουν εσωτερικά μεγάλο αριθμό κατευθυνόμενων βλημάτων (τόσο αέρος-αέρος όσο και αέρος-εδάφους/επιφανείας), διαθέτοντας ταυτόχρονα εκτεταμένη εμβέλεια επιχειρήσεων με τα ενσωματωμένα καύσιμα. Αυτή η εξίσωση μπορεί να λυθεί μόνο με ένα μεγάλο και βαρύ δικινητήριο μαχητικό.
Σε κάθε περίπτωση όμως, τότε ακόμη στο -μακρινό- 2015, το TF–X θα ήταν «συμπληρωματικό» των F-35, από τα οποία η Άγκυρα σχεδίαζε να αγοράσει τουλάχιστον 100, συν 20 F-35B στο πλαίσιο της αξιοποίησης του Anadolu προς την κατεύθυνση να γίνει αεροπλανοφόρο με STOVL μαχητικά. Η διευκρίνιση αυτή είναι απαραίτητη για να ξεκαθαρίσει κάποιες απόψεις οι οποίες -προφανώς από άγνοια- κάνουν λόγο για οριστικοποίηση των τουρκικών σχεδίων για το TF-X (πλέον Kaan) μετά την εκπαραθύρωση της Άγκυρας από το πρόγραμμα JSF, γεγονός όμως που ήταν πολύ μεταγενέστερο για να επηρεάσει τις εξελίξεις του.
Η αναφορά στο Kaan ως «βαρύ» μαχητικό θα πρέπει να υπογραμμιστεί και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή σε αντιδιαστολή με το επίσης δικινητήριο KF-21 που δεν διεκδικεί αυτόν τον χαρακτηρισμό. Το μαχητικό της Korea Aerospace Industries έχει μήκος 16,9 m, άνοιγμα πτέρυγας 11,2 m, βάρος κενό 11.800 kg και MTOW 25.600 kg με δυο κινητήρες General Electric F414-GE-400K των 57,8 kN (13.000 lbf) «ξηρής» ώσης ή 97,9 kN (22.000 lbf) με μετάκαυση ο καθένας. Από τα στοιχεία που έχει αποδεσμεύσει η ΤΑΙ το Kaan έχει μήκος 21 m, εκπέτασμα 14 m και μέγιστο βάρος απογείωσης (τουλάχιστον) 27.215 kg (60.000 λίβρες), ενώ οι δυο General Electric F110-GE-129 αποδίδουν 76,31 kN (17.155 lbf) «ξηρής» ώσης ή 131 kN (29.000 lbf) με μετάκαυση.
Είναι προφανές ότι το τουρκικό μαχητικό είναι αρκετά μεγαλύτερο και βαρύτερο. Αυτό οφείλεται στον γνωστό σχεδιαστικό «φαύλο» κύκλο, στον οποίο η αύξηση του βάρους επιφέρει απαίτηση περισσότερης ισχύος, κατά συνέπεια ανάγκη για περισσότερα καύσιμα, που προσθέτουν επιπλέον βάρος κ.ο.κ. (βλέπε και αναφορά παρακάτω). [To F-22 έχει μήκος 18,9 m, εκπέτασμα 13,5 m, βάρος κενό 19.700 kg και μέγιστο βάρος απογείωσης 38.000 kg.
Το «πρόβλημα» του κινητήρα
Τις περισσότερες φορές η συζήτηση στην Ελλάδα αναφορικά με το TF-X περιστρέφεται σε λανθασμένη βάση για το υποτιθέμενο «πρόβλημα κινητήρα» που φέρεται να αντιμετωπίζει, αποτέλεσμα υπεραπλούστευσης του θέματος από κάποια ΜΜΕ, που δημιουργούν την εντύπωση ότι το Kaan δεν διαθέτει κινητήριο σύστημα.
Το πρόγραμμα του τουρκικού μαχητικού, όπως επανειλημμένα έχουν αναφέρει αξιωματούχοι, τόσο πολιτικοί όσο και από τη βιομηχανία της γείτονος, εξελίσσεται σταδιακά και αντίστοιχα η παραγωγή θα αφορά παρτίδες (Block) με διαφορετικά χαρακτηριστικά, όπως ακριβώς (αν και σε άλλη διάσταση) και το κορεατικό Boramae. Στο τελευταίο, όπως είναι γνωστό, το πρόγραμμα εξέλιξής του προβλέπει ότι μετά τις δοκιμές των έξι πρωτοτύπων και την είσοδο σε μαζική παραγωγή το 2026, θα ακολουθήσουν 40 αεροσκάφη (ενδιάμεσου) προτύπου Block 1 με δυνατότητες επικεντρωμένες στον ρόλο της αεροπορικής υπεροχής και με προβλεπόμενη είσοδο σε υπηρεσία από το 2028. Στο μεταξύ η παραγωγή θα μεταπέσει στο τελικό πρότυπο Block 2, που θα προσθέσει και δυνατότητες αέρος-εδάφους. Πιθανολογείται, χωρίς να είναι ξεκάθαρο, ότι τα KF-21 Block 1 θα αναβαθμιστούν σε πρότυπο Block 2, ενώ η Σεούλ είναι γνωστό ότι αναπτύσσει εγχώριο κινητήρα για να τοποθετηθεί στο μαχητικό της κάποια στιγμή πιθανότατα στην παραγωγή της δεύτερης παρτίδας.
Από το KF-21, παρά το γεγονός ότι κατηγοριοποιείται ως μαχητικό πέμπτης γενιάς, απουσιάζει ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά, που δεν είναι άλλο από την εσωτερική αποθήκη μεταφοράς όπλων. Σύμφωνα με τα όσα έχει κατά καιρούς υποστηρίξει η ΚΑΙ και η κορεατική υπηρεσία στρατιωτικών προμηθειών DAPA, που δημιούργησε και κηδεμονεύει το πρόγραμμα, το KF-X σχεδιάστηκε ως ελαφρύ μαχητικό με κύριο ζητούμενο τη μεγάλη ευελιξία. Η προσθήκη εσωτερικής αποθήκης οπλισμού θα αύξανε τον όγκο με επιπλέον βάρος (με συνεπαγόμενη απαίτηση αύξησης ισχύος στους κινητήρες και περισσότερα καύσιμα, όπως προαναφέρθηκε, στον «φαύλο» κύκλο), έχοντας σημαντικές επιπτώσεις στις επιδόσεις.
Επιπρόσθετα, με την εξάλειψη αυτού του χαρακτηριστικού ελαχιστοποιήθηκαν οι τεχνολογικές προκλήσεις σχεδίασης και κατασκευής μιας τέτοιας υποδομής, κρατώντας έτσι το κόστος κτήσης και χρήσης χαμηλά. Αντί της εσωτερικής αποθήκης υιοθετήθηκε η «συμβιβαστική λύση» της μεταφοράς των πυραύλων αέρος-αέρος (Meteor) σε σύμμορφη διάταξη στην κοιλιά του αεροσκάφους, τόσο στα Block 1 όσο και στα Block 2, στα οποία όμως μια τέτοια λύση για μεταφορά πυραύλων αέρος-εδάφους θα είναι πιο δύσκολη. Η ΚΑΙ έχει αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να προτείνει μια έκδοση Block 3 με εσωτερική αποθήκη για τη μεταφορά τέτοιου φορτίου, συμπεριλαμβανομένων των σχεδιαζόμενων εγχώριων πυραύλων κρουζ ALCM (Air-Launched Cruise Missile) και πολυηχητικών βλημάτων.
Το τουρκικό πρόγραμμα TF-X, μετά την επιλογή του να γίνει βαρύ μαχητικό με εσωτερική αποθήκη οπλισμού, έχει μια διαφορετική διάσταση από το KF-21 και αφορά στους κινητήρες. To Kaan εξελίσσεται επίσης σε στάδια με αντίστοιχα Block παραγωγής, ξεκινώντας, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της ΤΑΙ Temel Kotil, από επτά αεροσκάφη Block 0 (πιθανότατα τέσσερα πρωτότυπα, περιλαμβανομένου και του αεροπλάνου που παρουσιάστηκε την 1η Μαΐου, και τριών μοντέλων προπαραγωγής).
Θα ακολουθήσει μια (πρώιμη) παρτίδα παραγωγής Block 10, τα οποία θα είναι τα πρώτα που θα μπουν σε υπηρεσία και θα διαθέτουν κινητήρες General Electric F110-GE-129. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί με επίταση ότι τα σενάρια περί αναζήτησης ρωσικού, ουκρανικού ή… κινεζικού κινητήρα για το TF-X, τα οποία αναδεικνύονταν στην Ελλάδα, λίγη σχέση είχαν με την πραγματικότητα. Η απόφαση για τον F110 ήταν ήδη ειλημμένη από καιρό και το Kaan όχι μόνο θα πετάξει, αλλά θα ενταχθεί σε αρχική υπηρεσία με τον αμερικανικό κινητήρα.
Στη συνέχεια, από το 2029, επόμενες παρτίδες, με αρχή τη Block 20, θα χρησιμοποιήσουν εγχώριο αεριοκινητήρα, ο οποίος βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σύμφωνα με τον Ugur Zengin, εκτελεστικό αντιπρόεδρο του προγράμματος TF-X/Kaan στην TAI, που επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για προσπάθεια του ομίλου ΤR Motor και ΤΕΙ. Το ενδιαφέρον στην υπόθεση είναι ότι, σύμφωνα με τις δηλώσεις τού Zengin, η επιδίωξη του τουρκικού κινητήρα δεν γίνεται πλέον με ξένη συνεργασία, όπως ίσχυε παλαιότερα (αν και κάποιες πληροφορίες αναφέρουν ότι εξακολουθεί να υφίσταται σχετική συνεργασία, σε διαφορετική όμως βάση).
Ο τουρκικός κινητήρας θα ξεκινήσει στην πρώτη έκδοσή του με επιδόσεις αντίστοιχες ή λίγο υψηλότερες από τον F110, αλλά σε επόμενες εκδόσεις θα εξελιχθεί σε σύστημα της τάξης απόδοσης των 35.000-40.000 λιβρών ώσης (με μετάκαυση) «ικανός να παράσχει τις πλήρεις προσδοκώμενες επιδόσεις μαχητικού “πέμπτης γενιάς”», όπως ταχύτητα τουλάχιστον 1,8 Mach και ικανότητα «supercruising», δηλαδή υπερηχητικής επιτάχυνσης χωρίς τη χρήση μετάκαυσης.
Όπως τονίζουν τα στελέχη της TAI, καταβάλλεται ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε η σχεδίαση να έχει περίπου τις ίδιες διαστάσεις, όγκο και ζυγοστάθμιση με τον F110, για να μην απαιτηθεί σημαντική ανασχεδίαση του αεροσκάφους για να τον φιλοξενήσει. To πότε θα γίνει η μετάπτωση από τον F110 στον τουρκικό κινητήρα, είναι προφανώς θέμα εξέλιξης του τελευταίου, αλλά οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι αυτό θα συμβεί πριν από το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας, όπως προαναφέρθηκε.
Μέχρι τότε όμως οι πρώτες παρτίδες του Kaan θα έχουν ενταχθεί σε υπηρεσία με τον κινητήρα της General Electric, προσδίδοντας στην ΤΗΚ ένα επιχειρησιακό αεροσκάφος πέμπτης γενιάς με -όποια- χαρακτηριστικά VLO έχει αυτό. Ακόμη και αν η -υπεραισιόδοξη για πολλούς αναφορικά με το παραπάνω χρονοδιάγραμμα- επιδίωξη τουρκικού κινητήρα καθυστερήσει, το Kaan μπορεί να συνεχίσει να παράγεται με τον F100.
Ισοζύγιο στελθ στο Αιγαίο
Τα όσα ακολουθούν, πρέπει να ιδωθούν στο πλαίσιο των όσων αναπτύχθηκαν παραπάνω σχετικά με το τουρκικό LO μαχητικό Kaan, που καταρρίπτει -ελπίζουμε- τις σχετικές πλάνες και δοξασίες που υφίστανται περί αυτού στην Ελλάδα, αλλά και με τις πληροφορίες παλαιότερων αναλύσεών μας σχετικά με τα μαχητικά πέμπτης γενιάς και την αντιμετώπισή τους.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, να υπενθυμίσουμε και να υπογραμμίσουμε ότι η επικρατούσα θεώρηση της χρήσης μαχητικών με χαρακτηριστικά στελθ είναι η δυνατότητα συνέχισης της εφαρμογής αεροπορικής ισχύος ακόμη και σε περιβάλλοντα ενοποιημένης εχθρικής αεράμυνας, όπου μαχητικά τέταρτης γενιάς (και φυσικά προηγούμενων γενεών, ακόμη και εκσυγχρονισμένων στους αισθητήρες και τα όπλα τους) θα είναι σταδιακά όλο και πιο δύσκολο να εισχωρήσουν και να επιχειρήσουν (έως ότου αυτό γίνει αδύνατον).
Η θεώρηση είναι καθολική, ανεξαρτήτως «στρατοπέδου», αφού είναι παραδεκτή από όλες τις χώρες που έχουν αναπτύξει ή αναπτύσσουν LO/VLO μαχητικά, αν και η προσέγγιση δεν είναι ίδια, εξ ου και οι σχεδιαστικές διαφορές ανάμεσα στα πέμπτης γενιάς αμερικανικά F-22/F-35, το ρωσικό Su-57, τα κινεζικά J-22/J-35, όπως επίσης στο KF-21 και το Kaan.
O κύριος άξονας της θεώρησης αυτής είναι ότι τα LO/VLO μαχητικά έχουν την ικανότητα να υλοποιούν την αποστολή τους παρά την ύπαρξη της εχθρικής αεράμυνας, αποφεύγοντας όπου είναι δυνατόν την εμπλοκή τους με τα μέσα της, εναέρια και επίγεια και δίνοντας μάχη μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο (με την υπεροχή όμως που τους παρέχει η τεχνολογία χαμηλής παρατηρησιμότητας). Υπό αυτό το σκεπτικό η προμήθεια ενός στελθ μαχητικού δεν είναι αντίμετρο και δεν έχει στόχο να αντιμετωπίσει άμεσα ένα άλλο στελθ μαχητικό σε κλασικές αναχαιτίσεις και αερομαχίες, εποχή που παρέρχεται ταχύτατα. Παρέχει όμως τα εχέγγυα της δυνατότητας διεξαγωγής των ίδιων επιθετικών επιχειρήσεων που έχει και ο αντίπαλος με τα δικά του LO/VLO μαχητικά.
Για όσους ασχολούνται πραγματικά με τα θέματα άμυνας αποτελεί μια εξαιρετικά οδυνηρή ανάμνηση η κατάσταση η οποία εξελίσσονταν έως και το 2018, με την Τουρκία όχι μόνο να έχει παραγγείλει F-35 αλλά να παραλαμβάνει τα πρώτα από αυτά στις ΗΠΑ. Την περίοδο εκείνη, παρά την εκκίνηση του προγράμματος εκσυγχρονισμού F-16 στο πρόγραμμα Viper, η προοπτική μιας Τουρκίας η οποία να διαθέτει F-35, την ίδια στιγμή που η Ελλάδα (λόγω αμέλειας αρχικά και στη συνέχεια λόγω οικονομικής αδυναμίας) να βρίσκεται πολύ μακριά από ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ήταν ο απόλυτος εφιάλτης στο μέτωπο του Αιγαίου.
Μια τέτοια εξέλιξη τελικά αποσοβήθηκε, από καθαρή συγκυρία, καθώς η πολιτική του Ερντογάν μπήκε σε συγκρουσιακή πορεία με τα αμερικανικά συμφέροντα. Εάν όμως τα πράγματα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά, η Τουρκία -με το χρονοδιάγραμμα που ίσχυε- θα είχε ήδη σήμερα συγκροτήσει την πρώτη Μοίρα F-35A και θα είχε επιτύχει αρχική επιχειρησιακή ετοιμότητα με αυτή. Την τεράστια αυτή ανισορροπία στο Αιγαίο δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει φυσικά ούτε και η προμήθεια των Rafale, ενώ ακόμη και εσπευσμένη παραγγελία Lightning II δεν θα μπορούσε να αποδώσει αεροπλάνα πριν το 2025 ή 2026.
Έκτοτε και με την Τουρκία εκτός του προγράμματος JSF, οι περισσότεροι στην Ελλάδα έχουν «προσηλωθεί» στο τουρκικό αίτημα για τα 40 καινούργια F-16 και την αναβάθμιση των 79 παλαιότερων στο επίπεδο Viper, «χάνοντας» το πραγματικό πρόβλημα που βρίσκεται πίσω από αυτή τη δυνητική εξέλιξη και που θα δημιουργήσει νέα ανισορροπία στο Αιγαίο.
Για κάποιους ο κίνδυνος αυτός ελλοχεύει στην πιθανότητα κάποια στιγμή η Τουρκία να επανέλθει -ως πελάτης πλέον- στο F-35, αν και αυτοί επίσης επιλέγουν να «αγνοούν» ή δεν διαβλέπουν τον πραγματικό κίνδυνο που είναι ο παράγοντας του TF–X/Kaan.
Το Kaan είναι το επόμενο LO μαχητικό της Τουρκικής Αεροπορίας, σε ένα πρόγραμμα που εμπλέκει πολύ μεγάλο μέρος της αμυντικής βιομηχανίας της γειτονική χώρας και έχει απορροφήσει ήδη πολλά κονδύλια. Το TF-X, ασχέτως της τελικής κατάληξης της συμμετοχής της Άγκυρας στο πρόγραμμα JSF, θα είχε εξελιχθεί σαν παράλληλο πρόγραμμα, όπως ήταν πάντα ο σχετικός σχεδιασμός. Δηλαδή δεν αποτελούσε ποτέ εναλλακτική λύση του F-35 για την Τουρκία αλλά το πρόγραμμα του δικού της στελθ μαχητικού, όπως ακριβώς ήταν το KF-X για τη Νότια Κορέα, μια άλλη χώρα που απέκτησε το JSF για να καλύψει επείγουσες ανάγκες στελθ μαχητικού. Δρομολόγησε όμως παράλληλα την εξέλιξη ενός δικού της LO αεροσκάφους.
Η αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα του F-35, κατέστησε το TF–X ως την πρωτεύουσα επιδίωξη ενίσχυσης της αεροπορικής της ισχύος αλλά και ένα προϊόν της αμυντικής της βιομηχανίας, που όταν αποκτήσει εξαγώγιμο κινητήρα, θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή πολύ σημαντικών εσόδων και ισχυρών συμμαχιών με χώρες που θα το επιλέξουν μη έχοντας πρόσβαση σε άλλο LO μαχητικό.
Υπό αυτό το πρίσμα το Kaan θα είναι το στελθ μαχητικό που θα μπει δυνητικά σε υπηρεσία στην άλλη πλευρά του Αιγαίου πριν από το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας, εάν ο -ομολογουμένως αισιόδοξος χρονικά- σχεδιασμός της Άγκυρας υλοποιηθεί. Ακόμη όμως και εάν συναντήσει τεχνικές δυσκολίες στην εξέλιξή του, αυτό θα σημάνει απλά τη χρονική μετάπτωσή του στις αρχές της επόμενης με το κίνδυνο της ανισορροπίας να βρίσκεται πάντα εκεί!
Δηλαδή το εφιαλτικό σενάριο που προαναφέρθηκε, θα επανέλθει και μάλιστα σε πολύ χειρότερη έκδοση, με την Τουρκία, όχι να αγοράζει F-35 αλλά να παράγει τα δικά της στελθ μαχητικά σε ανεξέλεγκτους αριθμούς.
Πρώτη πτήση του τουρκικού 5ης γενιάς μαχητικού Kaan: φωτογραφίες και βίντεο σε σύγκριση με F-16
Σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο υπάρχουν προφανώς επιμέρους σενάρια.
Ένα από αυτά αφορά σε μια εξέλιξη που θα μπορούσε να αναχαιτίσει το Kaan. Ο ένας και μοναδικός παράγοντας που θα μπορούσε να το κάνει δεν φαίνεται να είναι η απαιτούμενη τεχνολογία, αλλά η δυνατότητα της Άγκυρας να το χρηματοδοτήσει. Το πρόγραμμα, παρά την ύπαρξη του πρωτότυπου που ονομάτισε ο Ερντογάν και τα κονδύλια που έχει ήδη απορροφήσει, βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης. Θα απαιτηθούν έτσι πολλά περισσότερα χρήματα έως ότου φτάσει στο στάδιο παραγωγής της πρώιμης παρτίδας Block 10 και ακόμη περισσότερα στη συνέχεια για το πλήρως τουρκοποιημένο πρότυπο Block 20. Μπορεί αυτό να γίνει υπό την τρέχουσα κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, την οποία οι περισσότεροι κύκλοι τοποθετούν στα πρόθυρα της προσφυγής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο; Κάποιοι θεωρούν ότι η συνέχιση της τεράστιας δέσμης των εγχώριων εξοπλιστικών προγραμμάτων της Τουρκίας ήταν ήδη δύσκολη την περίοδο μέχρι και σήμερα, που χρηματοδοτείτο από «άδηλους πόρους» και θα γίνει αδύνατη στο μέλλον με τα περισσότερα από αυτά να μην επιβιώνουν. Άλλοι όμως προσφέρουν ένα εναλλακτικό σενάριο, στο οποίο τα προγράμματα αυτά θα εξελιχθούν σε αντίκρισμα των «άδηλων πόρων» που παρείχαν φιλικές χώρες, όπως παραδέχθηκε πρόσφατα ο Ερντογάν, αλλά και ως πηγή εσόδων από τις εξαγωγές της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας που δεν είναι γίγαντας με πήλινα πόδια, όπως πολλοί θέλουν να πιστεύουν. Σε μια τέτοια περίπτωση η δυνητική απειλή του Kaan αλλά και άλλων τουρκικών προγραμμάτων για την Ελλάδα θα εξακολουθήσει να υφίσταται με ταυτόχρονη απαίτηση προβλέψεων και λήψης κατάλληλων αντιμέτρων από μέρους μας.
Υπάρχει πιθανότητα το Kaan να εγκαταλειφθεί λόγω κόστους και η Άγκυρα να επιστρέψει από το παράθυρο στο πρόγραμμα JSF, αγοράζοντας πλέον αεροσκάφη ως πελάτης FMS; Πρόκειται για το αποκαλούμενο «σενάριο Lavi», αναφερόμενο στο γνωστό ισραηλινό πρόγραμμα του ομώνυμου μαχητικού, που ξεκίνησε για να εντάξει στην ισραηλινή αεροπορία ένα προηγμένο μαχητικό υψηλών επιδόσεων προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της και δυνητικά και για εξαγωγές (αν και θα ανταγωνιζόταν τις πωλήσει F-16, ενσωματώνοντας αμερικανικό κινητήρα). Τελικά, η σχεδίαση αναφέρεται μέχρι σήμερα ως υπέρτερη, η χρηματοδότησή της όμως κρίθηκε αδύνατη και η ισραηλινή κυβέρνηση (πιθανότατα και κάτω από αμερικανικές πιέσεις) ακύρωσε το πρόγραμμα το 1987.
Αν και το πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό, η επανάληψη ενός τέτοιου σεναρίου για το Kaan θεωρητικά (και για κάποιους και πρακτικά) υφίσταται, οδηγώντας όμως στο ίδιο σημείο προβληματισμού για την Ελλάδα.
Η δρομολόγηση απόκτησης F-35 από την Ελλάδα σήμερα, «απαντά» σε όλα τα παραπάνω σενάρια, αλλά και σε άλλα που τυχόν δεν είναι ορατά αλλά μπορεί να ανακύψουν τα επόμενα χρόνια.
Υπό αυτή την έννοια, λόγω της εισαγωγής μαχητικού LO στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, η ένταξη F-35A στην Πολεμική Αεροπορία αποτελεί ουσιαστικά «μονόδρομο», ώστε να μην υπάρξει το μεγάλο ρίσκο που αντιμετώπισε η Ελλάδα την προηγούμενη δεκαετία.
Όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες αναλύσεις μας, η υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ, όσο νωρίτερα μέσα στο 2024, θα οδηγήσει στην παράδοση αεροσκαφών μέσα στο 2027, τα οποία θα παραμείνουν για ένα χρονικό διάστημα στις ΗΠΑ προκειμένου να υποστηρίξουν την εκπαίδευση των Ελλήνων χειριστών. Μέσα όμως στο 2029 θα έλθουν στην Ελλάδα ώστε να ξεκινήσει η συγκρότηση Μοίρας, εξέλιξη η οποία θα αντισταθμίσει το τουρκικό χρονοδιάγραμμα παράδοσης Kaan Block 10 εκείνη την περίοδο. Η εξάσκηση προαίρεσης για αεροπλάνα μιας δεύτερης Μοίρας θα αντισταθμίσει και την προοπτική της παράδοσης τουρκικών μαχητικών Block 20. Πέραν εκείνου του χρονικού ορίζοντα είναι δύσκολο σήμερα να γίνουν προβλέψεις και σχεδιασμοί.
Εάν το πρόγραμμα Kaan καθυστερήσει χρονικά, η Ελλάδα, διατηρώντας την πρωτοβουλία, θα προηγηθεί της Τουρκίας στην απόκτηση LO μαχητικών. Θα αντιμετωπίσει έτσι τις όποιες εξελίξεις υπάρξουν στην THK έως και τα πρώτα χρόνια της επόμενης δεκαετίας, περίοδο κατά την οποία αμφότερες οι αεροπορίες θα έπρεπε να στραφούν έτσι και αλλιώς στην αγορά νέων μαχητικών για την αντικατάσταση παρτίδων F-16 που είχαν αποκτηθεί τη δεκαετία του 90.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί, ώστε να γίνει περαιτέρω κατανοητό το χρονοδιάγραμμα που επιδιώκει η Τουρκική Αεροπορία, ότι τα 40 καινούργια F-16 Block 70 και η αναβάθμιση παλαιότερων Fighting Falcon σε Viper που έχει αιτηθεί από τις ΗΠΑ είναι η απαραίτητη «ενδιάμεση λύση» για την THK μέχρι το επόμενο ορόσημο, δηλαδή την ένταξη του Kaan σε ικανούς αριθμούς, τη συγκρότηση Μοιρών και την αξιοποίηση του LO μαχητικού.
