Το «κρυφοκοίταγμα» πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα ήταν για τα πληρώματα των Δυτικών αναγνωριστικών και των αεροσκαφών SIGINT/ELINT σαν να προκαλούσαν την Τύχη. Και μερικές φορές η Τύχη έπαυε να είναι με το μέρος τους.
Κάθε επεισόδιο, ιδίως αν κατέληγε σε κατάρριψη, πυροδοτούσε έναν πόλεμο λέξεων που μπορούσε να διαρκέσει μέρες, με τους Αμερικανούς να μιλούν να «μετεωρολογικές πτήσεις ρουτίνας» ή «περιπολίες σε διεθνή εναέριο χώρο» και τους Ρώσους να κατηγορούν τους Δυτικούς για «σαφή παραβίαση» του εθνικού εναερίου χώρου τους την οποία προσπαθούσαν να αποδείξουν με την κατάρριψη του παρείσακτου «τόσα μίλια εντός της σοβιετικής επικρατείας». Φυσικά, οι Αμερικανοί αρνούντο τα πάντα.
Ποτέ δεν πετούσαν εκεί αεροσκάφη των ΗΠΑ, έλεγαν. Μέχρι την φορά που οι Σοβιετικοί τους έδειξαν όχι μόνο τα συντρίμμια ενός κατάμαυρου αεροπλάνου χωρίς διακριτικά, αλλά και τον πιλότο του. Ζωντανό.
Την Πρωτομαγιά του 1960, η αναπάντεχη «προσγείωση» του Francis Gary Powers 2.000 χλμ εντός σοβιετικής επικράτειας μέσα σε μια βροχή από κομμάτια του αεροπλάνου που πετούσε, ενός «ανώνυμου» U-2C, επαλήθευσε με τον πλέον θεαματικό τρόπο αυτό που φοβόταν ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ από τότε που άρχισαν οι υπερπτήσεις πάνω από την «Κόκκινη Αυτοκρατορία»: Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για πρώτη φορά υποχρεώθηκαν να παραδεχθούν ότι παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Ψυχρός Πόλεμος γίνεται ψυχρότερος
Για την ακρίβεια, δεν ήταν μόνο τα συντρίμμια του U-2 που έπεσαν τότε από τον ουρανό. «Ο πρώτος πύραυλος S-75 Dvina εκτοξεύθηκε γύρω στις 09:00 πμ κόβοντας την ουρά του U-2» σημειώνει ο Ρώσος στρατιωτικός αναλυτής Αντρέι Στανάβοφ. Σήμερα γνωρίζουμε πως η κατάρριψη του U-2C (s/n 56-6693, msn 360) οφείλεται σε έναν από τους 14 πυραύλους που εκτοξεύθηκαν εναντίον του.
Παρόλο που δεν το πέτυχε, εξερράγη αρκετά κοντά ώστε η εκτόνωση να προκαλέσει αποκοπή του δεξιού οριζοντίου σταθερού. Πετώντας ήδη σε οριακές συνθήκες λόγω υψομέτρου, το αεροπλάνο εισήλθε αρχικά σε ελαφρά βύθιση, κατόπιν το δομικό στρες οδήγησε στην αποκόλληση των πτερύγων… Ανεξέλεγκτο, το U-2 ήταν καταδικασμένο και ο χειριστής του πάλευε να το εγκαταλείψει για να σώσει την ζωή του.
Αυτό που έγινε πολύ αργότερα γνωστό ήταν ότι οι σοβιετικοί SA-2 κατέρριψαν και ένα από τα μαχητικά που είχαν σηκωθεί για να αναχαιτίσουν το άγνωστο αεροσκάφος! «Ο θάνατος του Υποσμηναγού Σεργκέι Σαφρόνοφ, του πιλότου του ΜiG-19 που κατερρίφθη κατά λάθος από πύραυλο ο οποίος προοριζόταν για τον Powers, ήταν ένα μελανό σημείο στην κατά τα άλλα λαμπρή επιχείρηση που διεξήγαγαν οι άνδρες της σοβιετικής Αεράμυνας. Το δεύτερο αεροπλάνο από το ζευγάρι που απογειώθηκε για αναχαίτιση κινδύνεψε επίσης, ωστόσο κατάφερε την τελευταία στιγμή να αποφύγει το φίλιο πυρ» αναφέρει ο Στανάβοφ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 9 Απριλίου 1960 ο Powers είχε εκτελέσει μια ακόμη υπέρπτηση, παραβιάζοντας τον σοβιετικό εναέριο χώρο από την οροσειρά του Παμίρ, για να φωτογραφήσει τέσσερεις άκρως απόρρητες στρατιωτικές τοποθεσίες: το Πεδίο Δοκιμών Σιμιπαλάτινσκ, την αεροπορική βάση στο Ντάλον όπου στάθμευαν βομβαρδιστικά Τu-95, την βάση δοκιμών πυραύλων εδάφους-αέρος στο Σάρυ-Σαγκάν του Καζαχστάν και το πεδίο εκτόξευσης πυραύλων Τιουράταμ, μετέπειτα γνωστό στην Δύση ως Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ.
Η πτήση εκείνη εντοπίσθηκε από τα ραντάρ σε βάθος 250 και πλέον χιλιομέτρων εντός σοβιετικής επικράτειας, ωστόσο οι προσπάθειες αναχαίτισής της από μαχητικά επιφυλακής MiG-19 και ένα Su-9 απέβησαν μάταιες. To U-2 ολοκλήρωσε το photo-run και περνώντας τα σύνορα προσγειώθηκε στο ιρανικό αεροδρόμιο Ζάχενταν.
Η επόμενη αποστολή με ορμητήριο το αεροδρόμιο του Πεσαβάρ στο Πακιστάν και προσγείωση στο Μπόντε της Νορβηγίας ορίσθηκε για τα τέλη Απριλίου. Λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών μετατέθηκε τελικά για την 1η Μαΐου. Όμως η αποστολή με την κωδική ονομασία Operation Grand Slam θα είχε εντελώς διαφορετική κατάληξη. Οι σοβιετικές πυροβολαρχίες αντιαεροπορικών πυραύλων ήταν σε επιφυλακή και περίμεναν.
Ανέλπιστο δώρο για την σοβιετική προπαγάνδα
Σύμφωνα με το αμερικανικό περιοδικό US News, ο πρώτος που βρήκε τον πιλότο της CIA στο έδαφος ήταν ο 23χρονος, τότε, Μιχαήλ Βασίλιεφ ο οποίος μάλιστα νόμισε ότι ο αεροπόρος ήταν… Βούλγαρος, επειδή, όπως είπε, δεν απαντούσε στις ερωτήσεις του στα ρωσικά! Ο Βασίλιεφ πήγε τον Αμερικανό πιλότο στο πλησιέστερο στρατιωτικό αεροδρόμιο, απ’ όπου τον παρέλαβαν αργότερα δύο πράκτορες της KGB που ήλθαν με ποδήλατα.
Η κατάρριψη του U-2 σε ύψος 68.897 ποδών πάνω από το Σβερντλόφσκ έγινε διεθνές πρωτοσέλιδο, χαρίζοντας στην Μόσχα ένα δώρο προπαγάνδας… κυριολεκτικά από τον ουρανό. Οι Σοβιετικοί δεν πίστευαν στην τύχη τους. Είχαν στα χέρια τους όχι μόνο τον πιλότο ενός αμερικανικού κατασκοπευτικού αλλά και τις φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης που είχε προλάβει να τραβήξει πριν η αποστολή του τελειώσει απότομα. Αναμεσά τους, οι μυστικές εγκαταστάσεις παραγωγής πλουτωνίου Τσιλιάμπινσκ-65…
Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να σώσουν ότι μπορούσαν «επιστρατεύοντας» τον ίδιο τον σχεδιαστή του U-2, τον αεροναυπηγό «Kelly» Johnson, ο οποίος μετά από «επισταμένη μελέτη» των φωτογραφιών των κομματιών που έδωσαν στην δημοσιότητα οι Ρώσοι προέβη στην δήλωση ότι τα συντρίμμια «δεν ανήκαν σε αεροσκάφος αυτού του τύπου». Η ζημιά όμως είχε γίνει.
Η φωτογραφία ενός «ερευνητικού» U-2Α στην βάση Edwards με τα διακριτικά της NASA που δημοσιοποιήθηκε εσπευσμένα στις 6 Μαΐου για να αντικρουσθεί ο σοβιετικός προπαγανδιστικός περίπατος δεν βοήθησε πολύ. Η αμερικανική προσπάθεια συγκάλυψης βασιζόταν στο σενάριο ότι ο χειριστής ενός παρόμοιου μετεωρολογικού ερευνητικού αεροσκάφους, όχι στρατιωτικού, είχε αναφέρει προβλήματα με το σύστημα οξυγόνου ενώ πετούσε πάνω από την Τουρκία.
Από εκεί, ο αυτόματος πιλότος του αεροπλάνου ενδεχομένως να το οδήγησε σε σοβιετικό εναέριο χώρο και μπορεί αυτό να ήταν το αεροσκάφος που συνετρίβη. Μάλιστα, για να γίνει η ιστορία πιο πιστευτή διατάχθηκε η καθήλωση όλων των U-2 για έλεγχο του συστήματος οξυγόνου. Ίσως και να έπιανε αν ο Νικήτα Χρουσώφ δεν είχε αποκρύψει από την κυβέρνηση Αϊζενχάουερ μια μικρή λεπτομέρεια. Ότι ο πιλότος ήταν ζωντανός.
Οι Αμερικανοί έπεσαν στην παγίδα και με κάθε ανακοίνωσή τους εκτίθεντο όλο και περισσότερο, ώσπου τα ειδησεογραφικά πρακτορεία άρχισαν να μεταδίδουν πως ο πιλότος ήταν ολοζώντανος και θα δικαζόταν για κατασκοπεία… Η δίκη του Powers στις 17 Αυγούστου 1960 ήταν αναντίρρητα ένας πολιτικός θρίαμβος για την Μόσχα και η σοβιετική ηγεσία φρόντισε να την εκμεταλλευθεί όσο περισσότερο γινόταν. Στον θρίαμβο αυτόν βοήθησαν και τα πειστήρια της υπόθεσης.
Αίσθηση εντός και εκτός ΕΣΣΔ
Οι Σοβιετικοί πολίτες έκαναν ουρές για να δουν τα συντρίμμια του αμερικανικού αεροσκάφους –ένα αναβαθμισμένο U-2A εφοδιασμένο με κινητήρα P&W J75-P-13A για να αντισταθμισθεί το βάρος της προσθήκης νέου εξοπλισμού– και τμήματα του ατομικού εξοπλισμού πτήσης του πιλότου, αδιάψευστους μάρτυρες της «ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας». Οι κάμερες του U-2, η κάσκα του χειριστή με το ραγισμένο visor, το κούφιο ασημένιο δολάριο με την βουτηγμένη σε τοξίνη βελόνα στο εξωτερικό του και άλλα εκθέματα έγιναν πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών προκαλώντας αίσθηση εντός και εκτός ΕΣΣΔ.
Το περιστατικό είχε σοβαρότατες πολιτικές προεκτάσεις, οξύνοντας περαιτέρω τις ήδη τεταμένες σχέσεις ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης. Η προγραμματισμένη για τα μέσα Μαΐου σύνοδος στο Παρίσι ματαιώθηκε, το ίδιο και το ταξίδι του Προέδρου Αϊζενχάουερ στην Μόσχα. Περιττό να ειπωθεί ότι οι υπερπτήσεις των U-2 κόπηκαν μαχαίρι.
Θα περνούσε καιρός πριν επαναληφθούν και μόνο αφού ελήφθησαν ορισμένα προληπτικά μέτρα, φυσικά άκρως απόρρητα. Η ανάγκη για πληροφορίες δεν σταματά ποτέ, απλώς συνεχίζεται με τις αλλαγές που απαιτούνται για καλύτερα αποτελέσματα.
Ο ακούσιος πρωταγωνιστής της υπόθεσης U-2, Gary Powers, μετά την καταδίκη του σε 10ετή φυλάκιση για κατασκοπεία έμεινε κρατούμενος μέχρι τον Φεβρουάριο του 1962, οπότε και ανταλλάχθηκε με τον κρατούμενο στην Δύση κατάσκοπο των Σοβιετικών Ρούντολφ Άμπελ –το ψευδώνυμο του Συνταγματάρχη της KΓB Βίλιαμ Φίσερ. Η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου στο Βερολίνο, στην διαβόητη Glienicker Brücke, την «Γέφυρα των Κατασκόπων». Όσοι την έχουν επισκεφθεί θα σας διαβεβαιώσουν ότι ακόμη και σήμερα έχει μια περίεργη, ψυχροπολεμική αύρα.
Τα υπολείμματα του αεροσκάφους του Powers παραμένουν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εκθέματα του Κεντρικού Μουσείου Ενόπλων Δυνάμεων στην Μόσχα ενώ μερικά κομμάτια πήρε και το Μουσείο Στρατιωτικής Τεχνολογίας στο Γιεκατερίνμπουργκ (Σβερντλόφσκ) καθώς στην περιοχή σημειώθηκε η κατάρριψη του U-2. Είναι εκεί για να θυμίζουν μια από τις πιο ψυχρές στιγμές του Ψυχρού Πολέμου, την ημέρα που 21 χλμ πάνω από σοβιετικό έδαφος η Τύχη έστρεψε το βλέμμα της από ένα μοναχικό, βαθύ μπλε αεροπλάνο με μεγάλα φτερά.
Πρώτη δημοσίευση 1/5/2018
