Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη ΠΤΗΣΗ, στο τεύχος 179 – Μάιος 2000. Πρώτη δημοσίευση στο ptisidiastima.com
Η ιστορία του F-4 μάς αναγκάζει να επιστρέψουμε σε αυτό το σπουδαίο αεροπλάνο. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της καριέρας του F-4 είναι η δράση του πάνω από την έρημο της Μ. Ανατολής, όπου διεξήχθησαν ορισμένες από τις σκληρότερες συγκρούσεις της σύγχρονης εποχής.
Εκεί, λοιπόν, από το 1969 μέχρι σήμερα, τα F-4 της ισραηλινής Πολεμικής Αεροπορίας (IDF-AF) έγραψαν το ένα από τα δύο σημαντικότερα κεφάλαια της πολεμικής ιστορίας του τύπου (το άλλο ήταν στο Βιετνάμ). Δυστυχώς, όμως, στα θύματά του συγκαταλέγονται, εκτός από 116 εναέριους στόχους και ακόμη περισσότερους SAM, και πολλοί άμαχοι, όπως 4.000 Αιγύπτιοι εργάτες το 1970 και οι επιβάτες ενός λιβυκού Boeing 727, το 1973.
Το γαλλικό εμπάργκο όπλων προς το Ισραήλ, που επιβλήθηκε από το στρατηγό Ντε Γκολ μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών (Ιούνιος 1967), ανάγκασε αυτήν τη μικρή χώρα της Μ. Ανατολής να στραφεί προς τις ΗΠΑ, οι οποίες έκτοτε αποτελούν το μεγαλύτερο προμηθευτή της σε στρατιωτικό υλικό. Στον τομέα των πολεμικών αεροσκαφών, αρχικά, παραγγέλθηκε το ελαφρύ μονοκινητήριο Α-4 και κατόπιν (εντός του 1968) το βαρύ δικινητήριο F-4E, το οποίο ήταν τότε μακράν το καλύτερο επιχειρησιακό μαχητικό παγκοσμίως.
Ειδικά σε σχέση με τα τότε ισχύοντα δεδομένα της ισραηλινής αεροπορίας (IDF/AF), το F-4E εισήγαγε μια εντελώς νέα διάσταση στις επιχειρησιακές της δυνατότητες: και τα δύο γαλλικής προέλευσης υπερηχητικά μαχητικά της, το Super Mystere (εισήλθε σε υπηρεσία το 1959) και το Mirage III (1962), ήταν μεν καλά στις αερομαχίες, όμως, σε ρόλο αέρος-εδάφους δεν μπορούσαν να μεταφέρουν περισσότερα από 907 κιλά βομβών το καθένα.
Από την άλλη, το προαναφερθέν υποηχητικό Α-4 (που άρχισε να εντάσσεται στη δύναμη της IDF/AF το καλοκαίρι του 1968) μετέφερε μεν 4 φορές μεγαλύτερο οπλικό φορτίο (3.630 κιλά), σε μικρές όμως αποστάσεις, ενώ παράλληλα αδυνατούσε να αντιμετωπίσει στον αέρα τα αραβικά MiG. Αντίθετα, το F-4 μετέφερε σε μεγαλύτερες από το Α-4 αποστάσεις μέχρι και 7.260 κιλά φορτίου (!) και ταυτόχρονα ήταν όχι μόνο εκπληκτικά ταχύ (Μ=2,3), ξεπερνώντας ακόμη και το Mirage III, αλλά και αρκετά ευέλικτο, ώστε να μπορεί άνετα να υπερασπίζεται τον εαυτό του στην κλειστή αερομαχία (αν και τα βλήματα μέσης εμβέλειας ΑΙΜ-7 που μετέφερε την καθιστούσαν συχνά περιττή, επιτρέποντας την κατάρριψη του άλλου από τα 50 χιλιόμετρα).
Υπενθυμίζουμε, τέλος, ότι την εποχή εκείνη (μετά το καλοκαίρι του 1967), ναι μεν οι χερσαίες επιχειρήσεις στη Μ. Ανατολή είχαν προσωρινά σταματήσει, όμως, διεξαγόταν στον αέρα μεταξύ Ισραήλ και Αράβων μια σειρά από σκληρές αερομαχίες γνωστές ως «πόλεμος της φθοράς», με τον οποίο ο Αιγύπτιος πρόεδρος Νάσσερ ήλπιζε ότι προοδευτικά θα εξαντλούσε την IDF/AF.
Οι 10 καλύτεροι Iσραηλινοί πιλότοι στάλθηκαν στην αεροπορική βάση George των ΗΠΑ, στις αρχές του 1969, για να εκπαιδευτούν στο F-4E, 6 ως χειριστές και 4 ως ΧΟΣ (Χειριστές Οπλικών Συστημάτων, αφού το Phantom ήταν, πέραν των άλλων, το πρώτο διθέσιο μαχητικό τζετ της IDF/AF, με εξαίρεση μια χούφτα μόνο νυχτερινά μαχητικά Vautour, που είχαν πλέον περάσει σε εφεδρεία). Μετά την επιστροφή τους στο Ισραήλ, αυτοί οι 10 εκπαίδευσαν ―με ταχύτατο ρυθμό― και τους υπόλοιπους αεροπόρους, οι οποίοι συγκρότησαν τις πρώτες δύο Μοίρες του τύπου (που θα έπρεπε να είναι πλήρως επιχειρησιακές μέχρι το τέλος του 1969).
Πιο αναλυτικά, στις 17/8/1969 συστάθηκε, με έδρα το πολεμικό αεροδρόμιο Χατζόρ, η 201 Mοίρα της IDF/AF, που είχε το υποκοριστικό όνομα «Η Πρώτη» και διοικητή τον S. Hetz (έναν από τους αρχικούς 10 Iσραηλινούς «φαντομάδες», ο οποίος όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, σκοτώθηκε στη μάχη 11 μήνες αργότερα). Η θρυλική γυναίκα πρωθυπουργός της χώρας, Γκόλντα Μέιρ, ήταν παρούσα στις 5/9/1969, όταν η πρώτη τετράδα αεροσκαφών F-4E έφτασε στο Χατζόρ από τις ΗΠΑ, μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού.
Τα 68 αεροπλάνα της αρχικής ισραηλινής παραγγελίας, γνωστής ως «Peace Echo», στερούνταν σλατς στο χείλος προσβολής της πτέρυγας και ηλεκτρο-οπτικού συστήματος αναγνώρισης στόχου (TISEO).
Ακολουθώντας την παράδοση, που ήθελε όλα τα ξένα αεροσκάφη σε ισραηλινή υπηρεσία να παίρνουν εγχώρια ονόματα, το F-4 εδώ δεν ονομαζόταν πλέον Phantom, αλλά Kurnass (Σφυρί), ένα όνομα ενδεικτικό των δυνατοτήτων του στο ρόλο της κρούσης, ο οποίος άλλωστε θα ήταν και ο βασικός του (καθώς το Mirage III θα παρέμενε ο στυλοβάτης της IDF/AF στο ρόλο της εναέριας υπεροχής μέχρι την άφιξη του F-15, τον Δεκέμβριο του 1976).
Η δεύτερη ισραηλινή μονάδα που χρησιμοποίησε τον τύπο συστάθηκε στις 23/10/1969, με έδρα το αεροδρόμιο Ραμάτ Νταβίντ. Αυτή ήταν η 69 Mοίρα, ανεπίσημα γνωστή ως «Τα Σφυριά». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αρχικός διοικητής της, A. Ben-Nun, ήταν ο μοναδικός από το συστατικό πυρήνα των 10 Iσραηλινών «φαντομάδων», που έφτασε αργότερα στο βαθμό του υποπτεράρχου και διοίκησε την IDF/AF από το 1987 ώς το 1992 (άλλοι δύο έφτασαν μέχρι ταξίαρχοι, ενώ αρκετοί ακόμη, όπως ο Hetz, σκοτώθηκαν στη μάχη ή σε ατυχήματα).
Είναι εκπληκτική, πραγματικά, η ταχύτητα με την οποία τα πρώτα ισραηλινά F-4E ρίχτηκαν στη μάχη. Η πρώτη πολεμική αποστολή ισραηλινού F-4E πραγματοποιήθηκε επιτυχώς από αεροσκάφη της 201ης Mοίρας στις 22/10/1969 και ήταν SEAD (καταστολή εχθρικής αεράμυνας), με στόχο θέσεις εκτόξευσης αντιαεροπορικών πυραύλων SA-2. Όμως, το F-4E δεν έκανε ―και μάλιστα με το παραπάνω― αισθητή την παρουσία του στον αραβικό κόσμο πάρα μόνο 12 ημέρες αργότερα, επαναλαμβάνοντας κάτι που είχε κάνει και το Mirage III, τον Ιούνιο του 1969.
Ήταν στις 4/11/1969, όταν δύο αεροσκάφη πέταξαν υπερηχητικά ―με πλήρη μετάκαυση― σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από το Κάιρο, προκαλώντας πανικό στους κατοίκους της πόλης και, φυσικά, εξοργίζοντας τον Νάσερ. Στο πιλοτήριό τους βρίσκονταν οι ίδιοι οι αρχηγοί των 2 Μοιρών. Ακριβώς μία εβδομάδα αργότερα, στις 11/11/1969, σημειώθηκε η πρώτη από τις 116 ισχυριζόμενες (όχι όμως και απολύτως επιβεβαιωμένες) μέχρι σήμερα καταρρίψεις του F-4E με τα χρώματα της IDF/AF. Αυτή ήταν ένα αιγυπτιακό μαχητικό MiG-21, που έπληξαν από κοντινή απόσταση οι Henkin και Eyal της 201ης Mοίρας με βλήμα καθοδήγησης IR (υπέρυθρης ακτινοβολίας) AIM-9 Sidewinder.
Όμως, το αεροπλάνο του προαναφερθέντος Henkin έγινε, στις 17/11/1969, και το πρώτο θύμα ανάμεσα στα ισραηλινά F-4E, όταν καταρρίφθηκε από SAM. Τόσο αυτός όσο και ο ΧΟΣ Levi εγκατέλειψαν επιτυχώς το αεροσκάφος και διασώθηκαν. Τέλος, οι «πρωτιές» του F-4E σε ισραηλινή υπηρεσία ολοκληρώθηκαν δέκα ημέρες αργότερα, στις 28/11/1969, με την πρώτη πολεμική έξοδο της 69ης Mοίρας, ένα μόλις μήνα από τη σύστασή της (είδαμε ότι η 201η Mοίρα χρειάστηκε δύο μήνες, όμως από αυτούς τις πρώτες 20 ημέρες δεν διέθετε καν αεροσκάφη).
Στις αρχές του 1970, ο πόλεμος της φθοράς πήρε μια νέα, πολύ πιο σκληρή τροπή, όταν τα ισραηλινά F-4E άρχισαν αποστολές βαθιάς διείσδυσης-κρούσης μέσα στο αιγυπτιακό έδαφος, με σκοπό την προσβολή στρατηγικής σημασίας στόχων, δηλαδή την προοδευτική εξάρθρωση της ίδιας της υποδομής των (ολοένα και αυξανόμενων) αιγυπτιακών ενόπλων δυνάμεων. Έτσι, στις 22/1/1970, ο ίδιος ο πρόεδρος Νάσσερ ταξίδεψε εσπευσμένα στη Μόσχα για να συζητήσει με τον Λ. Μπρέζνιεφ, τον τότε Γ.Γ. του Κ.Κ.Σ.Ε., το ενοχλητικό θέμα των ισραηλινών επιδρομών.
Η λύση που υιοθετήθηκε ήταν η εξής: σε πρώτη φάση, ανάπτυξη όλο και πυκνότερων συστοιχιών SAM (κυρίως SA-2 και SA-3) στο ανατολικό τμήμα της χώρας (δηλαδή «πυραυλοποίηση» της αιγυπτιακής αεράμυνας) και σε δεύτερη, κάπως μεταγενέστερη χρονικά φάση, μυστική κάθοδος των Αιγυπτο-σοβιετικών πιλότων, όπως είχε γίνει και στην Κορέα, 20 χρόνια πριν. Όμως, η σειρά με την οποία έγιναν αυτές οι δύο ενέργειες αποδείχτηκε τελείως λανθασμένη: πρώτα έπρεπε να είχαν κατέβει οι Σοβιετικοί πιλότοι και κατόπιν, υπό την προστασία τους, να ακολουθήσει η ανάπτυξη των SAM.
Διαφορετικά, οι Ισραηλινοί θα μπορούσαν να εκμηδενίσουν τους κατασκευαστές των βάσεων εκτόξευσης, όπως και έκαναν. Συγκεκριμένα, κάνοντας σήμερα ένα συνοπτικό απολογισμό του τι συνέβη στην Αίγυπτο πριν από 30 χρόνια, δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή αν ισχυριζόμασταν ότι η αγωνιώδης προσπάθεια ανάπτυξης των 1.000 και πλέον θέσεων εκτόξευσης SAM ανάμεσα στο Νείλο και τη διώρυγα του Σουέζ, κατά το πρώτο τετράμηνο του 1970, συναγωνίστηκε σε ανθρώπινο κόστος την κατασκευή της μεγάλης πυραμίδας, σχεδόν 5.000 χρόνια πριν: επί 3,5 μήνες και σε καθημερινή σχεδόν βάση τα ισραηλινά F-4E σφυροκοπούσαν (τις απογευματινές κυρίως ώρες) τις θέσεις εκτόξευσης, σκοτώνοντας πάνω από 4.000 εργάτες και μηχανικούς.
Υπήρχαν, όμως, και πολλά ακόμη θύματα ανάμεσα στον άμαχο αιγυπτιακό πληθυσμό, τελείως άσχετα με την κατασκευή της αντιαεροπορικής ομπρέλας: στις 12/2/1970 επλήγη, από λάθος, εργοστάσιο στο Αμπού Σαμπέλ, με αποτέλεσμα 68 νεκρούς και 98 τραυματίες. Δύο μήνες αργότερα, στις 8/4/1970, νέο λάθος στοίχισε τη ζωή σε 47 Αιγύπτιους πολίτες (συμπεριλαμβανομένων αρκετών μαθητών ενός σχολείου), προκαλώντας την εύλογη αγανάκτηση του αραβικού κόσμου.
Απέναντι σε όλα αυτά, η αιγυπτιακή αεροπορία ελάχιστα μπόρεσε να κάνει για να αντιδράσει και περίμενε ανήμπορη τους Σοβιετικούς. Μόλις στις 2/4/1970, σημειώθηκε η πρώτη επιβεβαιωμένη κατάρριψη ισραηλινού F-4E σε αερομαχία από αιγυπτιακό MiG-21. Λίγες ημέρες αργότερα, άλλο ένα αεροσκάφος του ίδιου τύπου δεν επέστρεψε στη βάση του από την Αίγυπτο και η απώλειά του αποδόθηκε από το Ισραήλ σε μηχανική βλάβη (ενδεχομένως, όμως, να είχε προηγηθεί αερομαχία).
Η βαθιά διείσδυση των F-4E στην αιγυπτιακή ενδοχώρα διακόπηκε, τελικά, μόλις στις 18/4/1970, έπειτα από 3.300 εξόδους και 8.000 τόνους βομβών, όταν άρχισαν να περιπολούν πάνω από την Αίγυπτο οι 5 Μοίρες μαχητικών MiG-21 με σοβιετικά πληρώματα. Αυτό ακριβώς περίμεναν οι Αιγύπτιοι για να ξαναρχίσουν να στήνουν ―ανενόχλητοι αυτήν τη φορά― τους θανάσιμους SAM, πλησιάζοντας όλο και περισσότερο προς τη διώρυγα του Σουέζ και την κατεχόμενη από τον εχθρό χερσόνησο του Σινά.
Το καλοκαίρι του 1970, ήταν ήδη επιχειρησιακές τουλάχιστον 100 συστοιχίες SAM με 660 συνολικά εκτοξευτές, και ειδικότερα 70 SA-2 με 420 εκτοξευτές (6 η καθεμία) και 30 SA-3 με 240 εκτοξευτές (8 η καθεμία). Οι σταθεροί SA-2 είχαν δραστικό βεληνεκές 35 χιλιόμετρα, ακριβώς όσο απείχαν από τη διώρυγα του Σουέζ, ταχύτητα 2,6 Μαχ και ύψος εμπλοκής από 450 μέχρι 20.000 περίπου μέτρα.
Οι πολύ πιο προηγμένοι ―κινητοί και πιο ανθεκτικοί στον ηλεκτρονικό πόλεμο― SA-3 είχαν ταχύτητα 3,5 Μαχ, ύψος εμπλοκής 45-13.000 μέτρα, δραστικό βεληνεκές 25 χιλιόμετρα, απείχαν δε από τη διώρυγα του Σουέζ περίπου 43 χιλιόμετρα. Ενώ, λοιπόν, τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, που παρέλαβε το Ισραήλ από τις ΗΠΑ στις 13/7/1970, ήταν αρκετά αποτελεσματικά εναντίον των ραντάρ των SA-2 (οι οποίοι εκρήγνυντο πλέον σε απόσταση 100-200 μέτρων από τα F-4E), δεν συνέβαινε πάντοτε το ίδιο και με τους SA-3, πόσο μάλλον με τους ακόμη πιο σύγχρονους (καθοδηγούμενους όχι μέσω εντολών, αλλά με ημιενεργό ερευνητή) SA-6, μικρός αριθμός εκ των οποίων βρισκόταν ήδη υπό ανάπτυξη.
Το αποτέλεσμα ήταν μεγάλες απώλειες F-4E: δύο στις 30/6/1970, ένα στις 5/7/1970, δύο στις 18/7/1970 (την ημέρα εκείνη σκοτώθηκε ο διοικητής της 201ης Mοίρας, ο αντισμήναρχος Hetz) και ένα στις 3/8/1970 (η πρώτη από τον SA-6), την ημέρα ακριβώς που η ανακωχή Αιγύπτου-Ισραήλ έληξε, μετά από τρία χρόνια, τον «πόλεμο της φθοράς» (στον οποίο η IDF-AF έχασε συνολικά 26 αεροπλάνα).
Γενικά, το μοιραίο εκείνο καλοκαίρι του 1970, η αναλογία κατεστραμμένων SAM και καταρριφθέντων F-4E είχε πέσει από 40 προς 1 (που ήταν πριν την ανάπτυξη της ομπρέλας) σε 2 προς 1! Θυμάται σχετικά ένας βετεράνος χειριστής της IDF-AF: «Για πρώτη φορά, αισθανόμασταν ότι η πραγματική απειλή ήταν πύραυλος και όχι αεροπλάνο. Μέχρι τότε, ξέραμε πως, βασιζόμενοι στις πτητικές ικανότητές μας, μπορούσαμε να υπερνικήσουμε κάθε εμπόδιο στον αέρα. Όλο το δόγμα μας είχε βασιστεί στη δεξιοτεχνία του πιλότου. Τώρα όμως, για πρώτη φορά, αυτή δεν ήταν αρκετή».
Αν και προοδευτικά αναπτύχθηκαν αρκετές τεχνικές αντιμετώπισης των αντιαεροπορικών πυραύλων, η έλλειψη ενός εξειδικευμένου στην αποστολή SEAD αεροπλάνου, όπως το F-105G και το μεταγενέστερο F-4G, ήταν εμφανής. Δεν υπήρχαν διαθέσιμα ούτε καν βλήματα αντι-ραντάρ, τα οποία, όπως θα δούμε, άρχισαν να παραλαμβάνονται και να χρησιμοποιούνται από την IDF-AF τον επόμενο χρόνο (1971). Στο τέλος Ιουλίου 1970, τα πληρώματα των F-4E ήταν τόσο εξαντλημένα από την αναμέτρηση με τους SAM, που πολλοί κυβερνήτες Mirage III προσφέρθηκαν να πετάξουν σε θέση ΧΟΣ για να τους ξεκουράσουν. Ευτυχώς, όμως, λίγες ημέρες αργότερα τελείωσε, όπως προαναφέραμε, ο «πόλεμος της φθοράς».
Αντίθετα, στην εναέρια μάχη (η οποία, όμως, ήταν πλέον σπάνια) τα F-4E αποδείχθηκαν σχεδόν αήττητα το 1970, ακόμη και από τους Σοβιετικούς «συμβούλους», στη μία και μοναδική εμπλοκή που είχαν μαζί τους: ήταν 30/7/1970, όταν πραγματοποιήθηκε μια επική, πραγματικά, αερομαχία ανάμεσα σε 12 ισραηλινά μαχητικά (4 F-4E και 8 Mirage III) και σε ακριβώς διπλάσια (όχι λιγότερα από 24!) MiG-21, όλα με σοβιετικά πληρώματα, στην οποία οι Ισραηλινοί επικράτησαν κατά κράτος.
Αφιέρωμα: 46 χρόνια από τον πόλεμο του Γιομ-Κιπούρ (1973-2019), ΑΡΧΕΙΟ ΠΤΗΣΗ
Συγκεκριμένα, αν και, όπως είδαμε παραπάνω, σε γενικές γραμμές η IDF-AF απέφευγε αυστηρά από τις 18/4/1970 να έρθει σε αντιπαράθεση με τους Σοβιετικούς, όχι βέβαια επειδή τάχα τους φοβόταν, αλλά για πολιτικούς λόγους, αποφάσισε να κάνει μία εξαίρεση, όταν ένα Α-4 δέχτηκε επίθεση από έναν από αυτούς με πύραυλο ΑΑ-2. Η καλοσχεδιασμένη επιχείρηση ενέπλεξε όλη την αφρόκρεμα της IDF-AF, 12 έμπειρους πιλότους με 59 συνολικά καταρρίψεις. Η ισραηλινή δύναμη που θα εκτελούσε την αποστολή fighter sweep χωρίστηκε σε 3 ομάδες των 4 μαχητικών. Τα 4 F-4E πέταξαν πρώτα, σε σχηματισμό παρόμοιο με αυτόν που ακολουθούσαν μέχρι τότε μόνο τα Α-4, παριστάνοντας έτσι τα αθώα «πρόβατα».
Ακολούθησαν 4 Mirage III, που πέταξαν τόσο χαμηλά (ξυστά στο έδαφος), ώστε δεν έγιναν καν αντιληπτά από τα επίγεια ραντάρ της Αιγύπτου. Τέλος, άλλα 4 Mirage III πέταξαν σε κλειστό σχηματισμό στα 20.000 πόδια, τόσο κοντά μεταξύ τους, ώστε έδιναν μόνο 1 ίχνος στο ραντάρ, το οποίο παρέπεμπε σε μοναχική αποστολή φωτοαναγνώρισης. Οι Σοβιετικοί ξεγελάστηκαν πλήρως από το τέχνασμα και όταν πήγαν να επιτεθούν στα «Α-4» βρέθηκαν προ δυσάρεστης έκπληξης, παρά την αριθμητική τους υπεροχή, αντιμετωπίζοντας τα F-4E και τα Mirage III.
Η αερομαχία άρχισε στις 14:15 και κράτησε μόλις 2,5 λεπτά, κατά τα οποία 5 MiG-21 καταρρίφθηκαν από την IDF-AF, χωρίς καμία δική της απώλεια. Ήταν τόσο πυκνή η συγκέντρωση μαχητικών εκείνη την ημέρα, που, όπως θυμάται ένα Ισραηλινός, «ήταν αδύνατο να χτυπήσεις ένα MiG-21 χωρίς να κινδυνεύεις να γίνεις σάντουιτς ανάμεσα σε αυτό και σε ένα άλλο, που ερχόταν από πίσω σου». Μετά από αυτό το γεγονός, απαγορεύτηκε στους Σοβιετικούς να ξαναεμπλακούν σε αερομαχία με την IDF-AF.
Στα 3 σχετικά ήρεμα χρόνια, που μεσολάβησαν από την ανακωχή του Αυγούστου 1970 μέχρι τον «καυτό» Οκτώβριο του 1973, τα F-4E της IDF-AF δεν έμειναν τελείως αδρανή. Καταρχήν, οι παραδόσεις νέων παρτίδων από τις ΗΠΑ συνεχίστηκαν με γοργό ρυθμό (εκτιμάται ότι συνολικά παραλήφθηκαν πάνω από 200 αεροσκάφη), με αποτέλεσμα τη σύσταση άλλων δύο πολεμικών Μοιρών με F-4E κατά την περίοδο 1970-71 (μία πέμπτη και τελευταία Mοίρα ακολούθησε το 1975, για την οποία βλ. παρακάτω): η 119η Mοίρα («Νυχτερίδες») συστάθηκε τον Νοέμβριο του 1970 με διοικητή τον A. Amir και την ακολούθησε η 107η Mοίρα («Ιππότες της Πορτοκαλί Ουράς») τον Δεκέμβριο του 1971 με διοικητή το θρυλικό «άσσο» I. Spector (ο οποίος, με 15 καταρρίψεις στο ενεργητικό του, είναι ο δεύτερος πιο επιτυχημένος πιλότος στην ιστορία της IDF-AF).
Τον Σεπτέμβριο του 1971, άρχισε να χρησιμοποιείται στη μάχη και ο πύραυλος αντι-ραντάρ πρώτης γενιάς AGM-45 (μέχρι τότε, οι αποστολές SEAD της IDF-AF γίνονταν με βόμβες, ρουκέτες και πυροβόλα). Δυστυχώς, για το γόητρο του Ισραήλ, την ίδια περίπου εποχή το F-4E αποδείχτηκε ανίκανο να αναχαιτίσει μια σειρά από αναγνωριστικές υπερπτήσεις MiG-25R, που έγιναν από Σοβιετικούς πιλότους πάνω από το έδαφός του το χειμώνα 1971-72. Οι πτήσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν με ταχύτητα 2,5-3,2 Μαχ (!) σε ύψος 63-73.000 πόδια.
Πάντως, άλλοι τύποι αεροσκαφών (με αραβικά πληρώματα) δεν ήταν τόσο τυχεροί στις σποραδικές εναέριες αψιμαχίες της εποχής: 2 συριακά Su-7 καταρρίφθηκαν στις 9/9/1972 και 4 MiG-21 στις 21/2/1973. Μελανό σημείο στη μεσανατολική θητεία του F-4E ήταν η κατάρριψη ενός λιβυκού 727 στις 21/2/1973, 10 χρόνια πριν το παρόμοιο ―και εξίσου θλιβερό― επεισόδιο της Σαχαλίνης με το σοβιετικό Su-15 και το κορεατικό 747.
Θέλοντας να ξεπλύνουν την ντροπή από την ήττα του 1967, οι Aραβες, υπό την ηγεσία του νέου Αιγύπτιου ηγέτη Ανουάρ Σαντάτ, επιτέθηκαν ξαφνικά το μεσημέρι της 6/10/1973 εναντίον του Ισραήλ, το οποίο γιόρταζε τότε τη μεγάλη θρησκευτική εορτή του Γιομ Κιππούρ (Εξιλέωσης). Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης και η θέση των ολιγάριθμων Ισραηλινών από δεινή έως τραγική.
Ήταν προφανές σε όλον τον κόσμο πως, για το ισραηλινό έθνος-κράτος, αυτός επρόκειτο να είναι ένας αγώνας επιβίωσης, ένας αγώνας ζωής και θανάτου, 25 μόλις χρόνια μετά την ανεξαρτησία του. Μόνο η IDF-AF έχασε συνολικά 81 αεροπλάνα όλων των τύπων κατά τις πρώτες 4 ημέρες των επιχειρήσεων και στις 13/10/1973 παραδέχτηκε ότι διέθετε πλέον εφόδια για άλλες 4 μόνο ημέρες αγώνα. Το ίδιο το F-4E ξεκίνησε μεν άκρως εντυπωσιακά τον πόλεμο, καταρρίπτοντας εκείνο το απόγευμα της 6/10/1973 όχι λιγότερα από 22 εχθρικά αεροσκάφη σταθερών πτερύγων και ελικόπτερα Mi-8, με τίμημα μία μόλις απώλεια, αλλά δυστυχώς, την επόμενη και τη μεθεπόμενη ημέρα (7-8/10/1973), 13 συνολικά F-4E δεν επέστρεψαν στις βάσεις τους, προκαλώντας σοκ στην ηγεσία της IDF-AF.
Σαν σήμερα: Τελετή απονομής βραβείου Νόμπελ στους ηγέτες Ισραήλ και Αιγύπτου
Οι βαριές απώλειες του τύπου, κυρίως από αντιαεροπορικά βλήματα SA-6, αλλά και στον αέρα, συνεχίστηκαν και τις επόμενες ημέρες, μέχρι τις 20/10/1973. Ο ίδιος ο αρχηγός της 201ης Mοίρας, ο διάσημος I. Zemer, τραυματίστηκε σοβαρά στην πλάτη μετά από εγκατάλειψη του αεροσκάφους του και αντικαταστάθηκε από τον E. Ben-Eliahu (ο τελευταίος μάλιστα διετέλεσε πολύ πρόσφατα αρχηγός της IDF-AF, μέχρι τις 4/4/2000 που αποστρατεύτηκε). Σε μία περίπτωση, ένα αεροσκάφος επέστρεψε στη βάση του διάτρητο από αντιαεροπορικά βλήματα των 57 χιλιοστών!
Την κατάσταση έσωσαν και πάλι οι ΗΠΑ με πρωτεργάτη τον εβραϊκής καταγωγής Χένρι Κίσσιντζερ, που για καλή τύχη του Ισραήλ είχε αναλάβει ΥΠ.ΕΞ των ΗΠΑ στις 22/9/1973, λίγες μόνο ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου του Γιομ Κιππούρ. Χάρη κυρίως στον Κίσσιντζερ, 36 αμερικανικά F-4E παραδόθηκαν αμέσως στο Ισραήλ (Operation Nickel Grass) και κάλυψαν πλήρως τις τεράστιες απώλειες της IDF-AF (επίσης, παραδόθηκαν και αρκετές δεκάδες Α-4). Όμως, η αερογέφυρα των ΗΠΑ προς το Ισραήλ δεν περιελάμβανε μόνο αεροσκάφη, αλλά και 28.000 τόνους εφόδια, που στάλθηκαν με μεταγωγικά C-5 και C-141 της USAF και με επιταγμένα επιβατικά 707 και 747 El της Al.
H Ναυμαχία της Λαττάκειας, η σύγκρουση που καθόρισε τον σύγχρονο ναυτικό πόλεμο
Σε αυτά τα πολύτιμα φορτία, συμπεριλαμβάνονταν ατρακτίδια ηλεκτρονικού πολέμου, «έξυπνες» βόμβες HOBOS και Walleye, βλήματα αέρος-εδάφους AGM-45 και AGM-65 και αντιαρματικά βλήματα TOW. Αναμφίβολα, αυτά τα 36 μαχητικά, που δόθηκαν στο πλαίσιο της επιχείρησης-αστραπής Nickel Grass, αποτέλεσαν ένα πραγματικό «φιλί της ζωής» για την IDF/AF, που μέχρι τότε έμοιαζε να χάνει τον πόλεμο, για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία της. Στις 17/10/1973 ρίχτηκαν στη μάχη και τα νέα αεροπλάνα και τα νέα όπλα και έκαναν θραύση εναντίον των Αιγυπτίων, οι οποίοι, ενθουσιασμένοι από τις αρχικές επιτυχίες τους, διέπραξαν το μοιραίο λάθος να προελάσουν πέραν της προστατευτικής ομπρέλας των SAM.
Έτσι, μέσα σε 5 ημέρες η κατάσταση αντιστράφηκε και το Ισραήλ κέρδισε έναν πόλεμο που φαινόταν χαμένος. Η ανακωχή της 22/10/1973 που συμφωνήθηκε με τους Aραβες δεν τηρήθηκε από το Ισραήλ, που συνέχιζε να προελαύνει, μέχρι που οι ίδιες οι ΗΠΑ το ανάγκασαν να σταματήσει. Μέσα στις 19 μόλις ημέρες που κράτησε ο πόλεμος του Γιομ Κιππούρ, οι 4 Μοίρες των ισραηλινών F-4E εκτέλεσαν συνολικά πάνω από 3.000 εξόδους (επί συνόλου 11.000 των 480 αεροσκαφών της IDF-AF), πραγματοποιώντας μεν ακριβώς 100 καταρρίψεις, αλλά και μετρώντας 43 απώλειες (37 από όλες τις αιτίες και άλλα 6 που επέστρεψαν μεν στη βάση τους, αλλά κρίθηκαν μη επισκευάσιμα).
Τέλος, ένα αξιοσημείωτο, κατά τη γνώμη μας, στατιστικό στοιχείο σχετικά με την αεροπορική πτυχή του πολέμου του 1973 είναι ότι εκεί το 70% των ισραηλινών καταρρίψεων σημειώθηκαν με κατευθυνόμενα βλήματα αέρος-αέρος και μόνο το 30% με πυροβόλο, ενώ στον «πόλεμο της φθοράς» το ποσοστό ήταν το αντίστροφο (πυροβόλο 70%, βλήματα 30%) και στον πόλεμο του 1967 το σύνολο των καταρρίψεων είχε σημειωθεί με πυροβόλο.
Τον Απρίλιο του 1974, δύο ισραηλινά F-4E καταρρίφθηκαν σε μια σκληρή αερομαχία με συριακά μαχητικά στον αγώνα για την κυριαρχία επί του στρατηγικού όρους Ερμών. Στις 31/3/1975, συστάθηκε η 5η και τελευταία ισραηλινή Mοίρα με τον τύπο, η 105η («Σκορπιοί»), η οποία παρουσιάστηκε εκτενώς από την «Π&Δ» τον περασμένο Ιούνιο (σήμερα χρησιμοποιεί F-16). Προς το τέλος του 1977, 4 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου του Γιομ Κιππούρ, το Ισραήλ, με πρωθυπουργό πλέον το σκληροπυρηνικό Μεναχέμ Μπέγκιν του κόμματος Λικούντ (στην εξουσία την περίοδο 1977-1984), εγκαινίασε μια σειρά από πολύνεκρες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον καταυλισμών της PLO και άλλων οργανώσεων στο Λίβανο, οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι πολύ πρόσφατα (Φεβρουάριος 2000).
Σε όλες αυτές τις επιχειρήσεις, το γερασμένο, αλλά πάντοτε αξιόμαχο F-4E διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο, έχοντας μάλιστα τα τελευταία 10 χρόνια (55 αεροσκάφη από το 1989) αναβαθμιστεί στο επίπεδο Kurnass 2000, με έκδοση του οποίου, ως γνωστόν, υιοθετεί σήμερα και η τουρκική ΤΗΚ (για το τι ακριβώς περιλαμβάνει το «πακέτο» του εκσυγχρονισμού, βλ. το άρθρο του Φ. Γ. Κ. στη βιβλιογραφία).
Η πιο γνωστή από όλες τις ισραηλινές επιθέσεις στο Ν. Λίβανο ήταν η επιχείρηση «Ειρήνη για τη Γαλιλαία», το καλοκαίρι του 1982, η οποία, λόγω της μεγάλης έκτασής της, μπορεί να θεωρηθεί ως ο πέμπτος και τελευταίος αραβοϊσραηλινός πόλεμος. Αυτή ξεκίνησε στις 4/6/1982, μετά την προώθηση συριακών δυνάμεων στη λιβανέζικη κοιλάδα Μπεκάα, στην οποία ανέπτυξαν σε χρόνο-ρεκόρ 19 συστοιχίες αντιαεροπορικών πυραύλων. Το ισχυρότερο κύμα εκείνης της επίθεσης, στις 2 το μεσημέρι της 9/6/1982, ήταν 26 F-4E, που σφυροκόπησαν τους SAM με βλήματα AGM-45 Shrike, AGM-65 Maverick, AGM-78 Standard και με βόμβες, καταστρέφοντας τις 17 από τις 19 συστοιχίες.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 11/6/1982, σημειώθηκε η 116η και τελευταία μέχρι σήμερα κατάρριψη ισραηλινού F-4E, με θύμα ένα MiG-21 και όπλο τον εγχώριο πύραυλο ΑΑ Python. Αν και ειδικεύτηκε, όπως είδαμε, σε ρόλο αέρος-εδάφους και ιδίως στην αποστολή SEAD, το F-4E έχει σημειώσει το 20% των εναέριων επιτυχιών στην ιστορία της IDF-AF και υπολείπεται μόνο της οικογένειας των Mirage III-Nesher-Kfir, που είχε αρχίσει να σκοράρει 3,5 χρόνια πριν, στις 14/7/1966.
Στις 25/7/1982, ένα F-4E καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικό πύραυλο SA-8. Πάντως, η ολοκληρωτική καταστροφή, το 1982, των στρατοπέδων αμάχων Σάμπρα και Σαττίλα εξέθεσε διεθνώς το Ισραήλ και προκάλεσε όχι μόνο την παγκόσμια κατακραυγή, αλλά και ισχυρούς κλυδωνισμούς στο εσωτερικό της χώρας.
Από τις μεταγενέστερες του 1982 εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στο Λίβανο ξεχωρίζουν η διαταχθείσα από τον πρωθυπουργό Γιτζάκ Ράμπιν επιχείρηση «Ευθύνη», τον Ιούλιο του 1993, με 118 νεκρούς και σχεδόν 500 τραυματίες, και η εξίσου αιματηρή επιχείρηση «Σταφύλια της Οργής», τον Απρίλιο του 1996, με 159 νεκρούς και 362 τραυματίες (η τελευταία έγινε επί πρωθυπουργίας Σιμόν Πέρες). Σήμερα (2000), τα αναβαθμισμένα ισραηλινά F-4E χρησιμοποιούνται από την 119η και την 201η Mοίρα, αναμένεται δε να αποσυρθούν προς το τέλος της δεκαετίας και να αντικατασταθούν από F-16.
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Walter Boyne, The Phantom in Combat, Schiffer, 1994.
· P. Mersky, Israeli Fighter Aces, Speciality, 1997.
· Lon Nordeen, Fighters over Israel, Greenhill, 1991.
· Schlomo Aloni, 30 years of constant hammering, στο ειδικό τεύχος για το F-4 του Air Forces Monthly, άνοιξη 2000.
· E. Cohen, Israel’s Best Defense, Airlife, 1993.
· Bruce Walker (ed), Fighting Jets (κεφάλαιο 5: Duels over the desert), Time-Life, 1986.
· Chris Bishop (ed), The Aerospace Encyclopedia of Air Warfare, Aerospace, 1998.
· Κ. Βλάσσης, Ο πόλεμος της φθοράς στον αέρα, Πόλεμος και Ιστορία, τ. 1-2.
· Δ. Σταυρόπουλος, Η δράση της ισραηλινής αεροπορίας από το 1967 ώς το 1972, Αεροπορική Ιστορία, τ. 1.
· Δ. Σταυρόπουλος, Η δράση της ισραηλινής αεροπορίας μετά το 1972, Αεροπορική Ιστορία, τ. 4.
· Φαίδων Καραϊωσηφίδης, Το Φάντομ τότε και τώρα, Πτήση και Διάστημα, τ. 157.
