Γράφει ο Ηρακλής Μαρδύρης
Η θεωρία συστημάτων μας λέει πως αν αντικαταστήσουμε ένα κομμάτι ενός συστήματος με ένα καλύτερο, τότε το σύστημα μας δεν θα γίνει αυτόματα καλύτερο. Αυτό είναι κάτι που το γνωρίζει κάθε ποδοσφαιρόφιλος. Αν αντικαταστήσουμε έναν ποδοσφαιριστή με έναν καλύτερο, τότε δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η ομάδα θα αποδώσει καλύτερα σαν σύνολο.
Συνεπώς, η αντικατάσταση των Mirage 2000 με την έλευση των Rafale, δεν σημαίνει αυτομάτως πως η απόδοση της ΠΑ θα είναι ανώτερη.
Αν ένας γερανός φέρει αύριο ένα Rafale στον κήπο μου, δε νομίζω ότι θα τρομάξει κάποιος ιδιαίτερα. Οι περισσότεροι από εμάς μάλιστα θα προβληματιστούν αρκετά μέχρι να βρουν πως θα μπουν στο κόκπιτ. Αν όμως συνοδεύεται από τον πιλότο του, το προσωπικό εδάφους, τους μηχανικούς του, το υπόστεγο του, τις αποθήκες με τα ανταλλακτικά, αναλώσιμα, καύσιμα και τον οπλισμό του… τότε μάλλον η εικόνα αρχίζει να αλλάζει…
Τα μοντέρνα αεροσκάφη, πέρα από πολύπλοκα συστήματα, είναι πλατφόρμες οπλικών συστημάτων. Η ερώτηση που δεχόμαστε “τι θα γίνει αν συναντηθεί ένα Rafale με ένα F-16” δεν έχει ιδιαίτερο πρακτικό νόημα. Πλέον δεν είμαστε στον Α΄ΠΠ που ένα Fokker θα μονομαχούσε με ένα Spad που έτυχε να συναντήσει πάνω από το μέτωπο. Οι αεροπορικές επιχειρήσεις στις μέρες μας είναι πιο περίπλοκες. Επιπλέον, υποθέτοντας ότι έχουν παρόμοιων ικανοτήτων πιλότους, τι εξοπλισμό θα είχε το κάθε αεροπλάνο; Με τα πυροβόλα τους μόνο; Το F-16 με AMRAAM ενάντια σε Rafale με Magic 2 είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το F-16 με AIM-9L και το Rafale με Meteor και MICA.
Εν πολλοίς, η αξία ενός μοντέρνου αεροσκάφους έχει να κάνει και με την ικανότητα του να μεταφέρει τα αντίστοιχων δυνατοτήτων όπλα, αλλά και με την ικανότητα του να δέχεται και να μοιράζεται πληροφορίες. Το Rafale έρχεται με την δυνατότητα να φέρει δύο όπλα που δεν υπάρχουν στην περιοχή και συνεπώς μπορούν να αποτελέσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ό ένας είναι ο πύραυλος κρουζ (υπο)στρατηγικής κρούσης Scalp και ο άλλος είναι ο πύραυλος αέρος-αέρος Meteor.
Επειδή έχουν γραφτεί πολλές υπερβολές, δεν υπάρχουν υπερόπλα, εκτός ίσως από την ατομική βόμβα. Υπάρχουν όπλα που είναι καταλληλότερα από κάποια άλλα για την συγκεκριμένη αποστολή. Όλα έχουν περιορισμούς στη χρήση τους, και αυτοί δεν είναι μόνο οι αριθμοί των πυραύλων που μπορούν να εκτοξευτούν.
Ο Meteor έχει συχνά χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος πύραυλος αέρος αέρος στον κόσμο, αλλά αυτό είναι μια υπεραπλούστευση, που δεν λαμβάνει υπόψη το αεροπλάνο φορέα, το αεροπλάνο στόχο, ούτε το επιχειρησιακό σενάριο.
Όταν έκαναν την εμφάνιση τους οι πρώτοι πύραυλοι, πολλοί πίστευαν ότι θα ήταν πανάκεια. Οι αμερικάνοι επένδυσαν στη χρήση τους και εξέλιξαν τα αεροσκάφη και τις τακτικές τους αντίστοιχα. Στον πόλεμο του Βιετνάμ βρέθηκαν προ εκπλήξεων και αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν. Από τότε η τεχνολογία έχει κάνει άλματα και οι πύραυλοι θεωρούνται πολύ πιο ικανοί και αξιόπιστοι. Και όχι μόνο οι πύραυλοι, αλλά επίσης τα συστήματα ραντάρ που μπορούν να ανιχνεύουν τον εχθρό σε μεγαλύτερες αποστάσεις, και τα συστήματα αναγνώρισης φίλιου ή εχθρικού αεροσκάφους (IFF). Προφανώς σε μια εναέρια μάχη αυτός που βλέπει πρώτα τον αντίπαλο και έχει την δυνατότητα να χτυπήσει από πιο μακριά έχει το πλεονέκτημα.
Πολλές φορές όμως το σενάριο είναι τέτοιο που απαιτείται πρώτα οπτική αναγνώριση και μετά εμπλοκή. Αν το αεροπλάνο έχει φτάσει σε απόσταση οπτικής αναγνώρισης,τότε ένας πύραυλος με βεληνεκές τα 60 και 100 χμ δεν προσφέρει κάποιο ιδιαίτερο πλεονέκτημα. Δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις, ο εχθρός είναι αδίστακτος και δεν θα διστάσει να πετάξει κάποιο αεροπλάνο της Turkish Airlines δίπλα στα ιπτάμενα ραντάρ τους ή τάνκερ τους. Από την άλλη τα δικά μας ιπτάμενα ραντάρ, και τα ραντάρ AESA των Rafale, F-16 αλλά και τα επίγεια και του ναυτικού με link 16 (θα) μπορούν να τροφοδοτούν τους πιλότους με την τακτική κατάσταση με μεγάλη ακρίβεια.
Ένα άλλο ερωτηματικό είναι το πως θα είναι η μορφή του αεροπορικού πολέμου, ποιες τακτικές θα δουλέψουν, ποιες όχι, ποια όπλα θα αποδώσουν και ποια θα απογοητεύσουν. Οι αερομαχίες είναι κάτι πολύ σπάνιο στις μέρες μες και όποτε συμβαίνουν είναι κάτι σποραδικό που δεν είναι αρκετό για να βγουν διδάγματα, όπως για παράδειγμα μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν το 2019. Αυτή τη στιγμή βασιζόμαστε σε υποθέσεις, εξομοιώσεις στον υπολογιστή και σε ασκήσεις. Όπως ξέρουμε όμως, τα φιλικά του καλοκαιριού δεν είναι πάντα μια ικανή ένδειξη για το τι θα δούμε στο πρωτάθλημα.
Ένα επιπλέον στοιχείο που δυσκολεύει τις εκτιμήσεις είναι το γεγονός ότι τα πραγματικά δεδομένα και οι ικανότητες των πυραύλων είναι επτασφράγιστα μυστικά. Ενδεικτικά για τον Meteor έχει γραφτεί ότι το βεληνεκές του είναι από 95χμ έως 200χμ… Το πως όμως πραγματικά λειτουργούν σε πραγματικά επιχειρησιακά σενάρια, είναι το σημαντικό και όχι το τι γράφει το προσπέκτ, και η ιστοσελίδα του κατασκευαστή. Το πως θα λειτουργήσει ο Meteor σε ορισμένα σενάρια, λόγω της νεότητας του, ίσως να είναι άγνωστο και στους χρήστες του. Σε αντίθεση ο ΑΜRAAM έχει εκτοξευθεί 4.000 φορές και έχει καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών στο ενεργητικό του. Ο Meteor έχει ακόμα μέλλον μπροστά του μέχρι να φτάσει τέτοια νούμερα, αν ποτέ τα φτάσει.
Για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, ο Meteor εξελίσσεται σχεδόν τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχει ορισμένα εξαιρετικά και κορυφαία χαρακτηριστικά, αλλά δεν είναι κάποιο μαγικό όπλο, ούτε είναι η καλύτερη λύση για εμπλοκές πέραν του οπτικού πεδίου (BVR-beyond visual range) για όλα τα μαχητικά και για όλα τα σενάρια.
Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Σουηδία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία ξεκίνησαν την συνεργασία τους στα μέσα της δεκαετίας του 90 για να κατασκευάσουν την επόμενη γενιά BVR πυραύλων. Το αποτέλεσμα ήταν ο Meteor που έχει κορυφαίο βεληνεκές και κινητική απόδοση. Το πιο καινοτόμο χαρακτηριστικό του είναι ο κινητήρας του, ο οποίος δεν είναι ο τυπικός πυραυλοκινητήρας, αλλά Ramjet. Χρησιμοποιεί στέρεο καύσιμο και μπορεί να μεταβάλλει τη ροή του. Δηλαδή ο Meteor μπορεί να αυξομειώσει την ώση του, ενώ οι άλλοι πύραυλοι έχουν σταθερή ώση, μέχρι να τελειώσουν τα καύσιμα τους. Αυτό δίνει στον Meteor τη δυνατότητα να καταδιώκει και να καταστρέφει στόχους σε μεγαλύτερες αποστάσεις.
Ένας τυπικός πύραυλος αέρος-αέρος εκτοξεύεται και έχει σταθερή ώση για μία χρονική περίοδο, ανεξαρτήτως τακτικού σεναρίου. Αν φτάσει τον στόχο πριν εξαντληθούν τα καύσιμα του ή λίγο μετά (όσο έχει ακόμα κινητική ενέργεια), τότε θα μπορεί να ελιχθεί κατά την τερματική φάση και να πετύχει το στόχο. Αν ο στόχος είναι σε μεγάλη απόσταση, ο πύραυλος συνήθως παίρνει ύψος και στην τερματική φάση επιτίθεται σε βύθιση έχοντας τη βαρύτητα για σύμμαχο ώστε να αυξήσει την κινητική του ενέργεια και την ικανότητα ελιγμών του. Όσο πιο μακρινή είναι η βολή, τόσο λιγότερη θα είναι η ενέργεια του πυραύλου στην τερματική φάση και αυτό αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης του στόχου.
Ο Meteor με τον ramjet κινητήρα, αντί να κάψει όλο το καύσιμο του αμέσως με την εκτόξευση, μπορεί να αυξομειώσει την ώση και να κάνει οικονομία καυσίμου κατά την πτήση και να επιταχύνει κατά την τερματική φάση φτάνοντας τα 4,5 mach (1 mach=ταχύτητα του ήχου), με αποτέλεσμα να μπορεί να πλήξει στόχους σε μεγαλύτερες αποστάσεις και επιπλέον οι στόχοι αυτοί να έχουν λιγότερες πιθανότητες διαφυγής, αυξάνοντας σημαντικά το no escape zone του πυραύλου.
Συνεπώς, ο Meteor σε σχέση με τον ανταγωνισμό, εκτός από κορυφαίους αισθητήρες έχει και έναν πιο έξυπνο τρόπο πρόωσης που αυξάνει τόσο το βεληνεκές του, όσο και την φονικότητα του.
Mία κοινή παρανόηση είναι ότι οι πύραυλοι BVR γενικά και ο Meteor ειδικά είναι fire and forget, όπως στα computer games. Αν και μερικοί έχουν και τέτοια λειτουργία, δεν είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο λειτουργούν. Ο Meteor έχει στην κεφαλή του ένα ραντάρ που λειτουργεί στη μπάντα X και το οποίο εγκλωβίζει τον στόχο και καθοδηγεί το βλήμα πάνω του κατά την τερματική φάση. Συνεπώς το αεροσκάφος φορέας δεν χρειάζεται να καθοδηγεί το βλήμα μέχρι αυτό να φτάσει στο στόχο του.
Το αεροσκάφος φορέας εντοπίζει τον στόχο, στέλνει τα δεδομένα σκόπευσης στον πύραυλο και τον εκτοξεύει. Ο πύραυλος δέχεται τα στοιχεία αυτά, υπολογίζει που θα συναντηθεί με τον στόχο, και κατευθύνεται προς αυτή την περιοχή ακολουθώντας το δικό του σύστημα ναυτιλίας. Όταν φτάσει κοντά, το μικρό ραντάρ που έχει στην κεφαλή του, το οποίο έχει αρκετά μικρότερη εμβέλεια και διακριτική ικανότητα από αυτό του αεροπλάνου, ψάχνει να βρει τον στόχο. Αν τον βρει, τότε κατευθύνετε πάνω του. Το ραντάρ του πυραύλου ανιχνεύει έναν κώνο. Φυσικά το μέγεθος αυτού του κώνου είναι κάτι μη δημοσιεύσιμο για κάθε πύραυλο. Όσο πιο μεγάλος τόσο το καλύτερο. Αν ο στόχος έχει αλλάξει πορεία, είτε από τύχη, είτε από διαδικασία να αλλάζει κατεύθυνση τακτικά, είτε γιατί εντόπισε την παρουσία εχθρικής δραστηριότητας στην περιοχή, και δεν βρεθεί μέσα στον κώνο αυτό, τότε το βλήμα θα αστοχήσει. Ακόμα χειρότερα, μέσα σε αυτό τον κώνο μπορεί να βρεθεί ένα άλλο αεροσκάφος που θα εγκλωβιστεί και καταστραφεί το οποίο μπορεί να είναι φιλικό ή ουδέτερο.
Συνεπώς τέτοιες βολές γίνονται όταν το αεροπλάνο αμύνεται ή όταν η απόσταση του στόχου δεν είναι μεγάλη, οπότε ο χρόνος πτήσης του πυραύλου μέχρι να εντοπίσει το ραντάρ του τον στόχο είναι μικρός και οι πιθανότητες να βρεθεί ο στόχος εκεί που είχε αρχικά υπολογίσει ο πύραυλος και όχι εκτός του κώνου,να είναι μεγάλες.
Για να αυξηθούν οι πιθανότητες πλήγματος συνήθως οι πύραυλοι λαμβάνουν κατά την πτήση τους ανανεώσεις της θέσης και κατεύθυνσης του στόχου από το ραντάρ του αεροσκάφους που τον εκτόξευσε. Όσο μειώνεται η απόσταση από τον στόχο τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες σωστής πρόγνωσης του που θα βρίσκεται ο στόχος όταν θα βρεθεί στην εμβέλεια του ραντάρ του πυραύλου. Ιδανικά το αεροπλάνο θα στέλνει ανανεώσεις στον πύραυλο μέχρι το ραντάρ του τελευταίου να εγκλωβίσει τον στόχο και μετά να κινηθεί αυτόνομα προς τον στόχο.
Όμως αυτό αυξάνει το ρίσκο για το αεροπλάνο που κάνει την βολή. Σημαίνει πως θα πρέπει να έχει κατεύθυνση προς τον στόχο για όσο κρατάει αυτή η διαδικασία και να έχει ανοιχτό το ραντάρ του και να μεταδίδει δεδομένα. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να το εντοπίσει ο εχθρός και να γίνει αυτό με τη σειρά του στόχος.
Το μεγάλο βεληνεκές του Meteor σημαίνει μεγαλύτερη αβεβαιότητα για το που θα είναι ο στόχος όταν ο πύραυλος θα φτάσει στο σημείο που το ραντάρ του θα πρέπει να τον εντοπίσει.
Ένα μεγάλο πλεονέκτημα είναι πως ο Meteor δεν είναι απαραίτητο να καθοδηγηθεί κατά τη διάρκεια της πτήσης του από το αεροσκάφος που το εκτόξευσε, αλλά αυτό μπορεί να γίνει και από κάποιο τρίτο μέσο, που μπορεί να είναι κάποιο άλλο αεροσκάφος, ιπτάμενο ραντάρ, ραντάρ εδάφους, ραντάρ φρεγάτας κτλ αρκεί να είναι διασυνδεδεμένοι αυτοί οι αισθητήρες σε ένα κοινό δίκτυο. Όσο πιο πολλοί αισθητήρες στο δίκτυο, τόσο πιο ολοκληρωμένη είναι η εικόνα του πεδίου της μάχης και τόσο πιο πολλές οι επιλογές. Μάλιστα δεν είναι καν απαραίτητο να χρησιμοποιήσει ο πιλότος το ραντάρ του δικού του αεροπλάνου για να εκτοξεύσει τον πύραυλο. Μπορεί για παράδειγμα να πετάει σε ένα τυφλό σημείο της εχθρικής αεράμυνας και να κρατάει το ραντάρ του κλειστό για να μη γίνει αντιληπτή η παρουσία του, να λαμβάνει την τακτική κατάσταση από τους άλλους φίλιους αισθητήρες, να επιλέξει στόχο στην οθόνη του, να εκτοξεύσει και ο πύραυλος να λαμβάνει ανανεώσεις από κάποιο άλλο ραντάρ μέχρι ο ίδιος να εγκλωβίσει τον στόχο και να τον καταστρέψει. Το ραντάρ που θα κατευθύνει τον πύραυλο δεν είναι ανάγκη να έχει υψηλής πιστότητας ευκρίνεια, αρκεί να τον πάει κάπου αρκετά κοντά στον στόχο ώστε αυτός να εγκλωβιστεί από το ραντάρ του πυραύλου και να ξεκινήσει την τερματική φάση.
Η επικοινωνία με τον πύραυλο είναι αμφίδρομη, συνεπώς ο πιλότος όχι μόνο μπορεί να παρακολουθεί την κατανάλωση των καυσίμων του σε πραγματικό χρόνο αλλά και να αλλάξει στόχο κατά τη διάρκεια της πτήσης, και να αποφασίσει αν θα εκτοξεύσει και δεύτερο πύραυλο στον στόχο ή αν πρέπει να απεμπλακεί.
Εδώ να σημειώσουμε ότι τέτοιες αποστολές και λήψεις δεδομένων δεν είναι αποκλειστικότητα του Meteor.
Είναι προφανές πως όσο περισσότεροι είναι οι διασυνδεδεμένοι αισθητήρες τόσο πιο πολλές είναι οι επιλογές, τόσο πιο περίτεχνα σχεδιασμένες οι αποστολές, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες επιτυχίας και κυρίως τόσο λιγότερο το ρίσκο για τα πληρώματα. Για παράδειγμα τα Rafale με τους Meteor μπορούν να παρέχουν αντιαεροπορική προστασία στον στόλο πάνω από την ανατολική Μεσόγειο, χωρίς καν να χρειαστεί να βρεθούν κοντά τους, χωρίς καν να χρειαστεί να ανοίξουν τα ραντάρ τους.
Είναι πολλοί οι επικριτές, που αναφέρουν ότι η οπτική αναγνώριση του στόχου είναι απαραίτητη προϋπόθεση, συνεπώς το μεγάλο βεληνεκές του Meteor είναι άχρηστο, και συνεπώς η τέχνη της κλειστής αερομαχίας είναι εδώ και θα μείνει. Τα ηλεκτροοπτικά συστήματα των αεροσκαφών 4ης γενεάς, είτε είναι ενσωματωμένα στο αεροπλάνο είτε σε ατρακτίδιο μπορούν να βοηθήσουν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν το βεληνεκές του πυραύλου. Αν όμως προς τα τέλη της δεκαετίας η Ελλάδα αρχίσει να παραλαμβάνει τα πρώτα F-35 μια σειρά από νέες συναρπαστικές δυνατότητες μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Για παράδειγμα το F-35 θα μπορεί να πετάει ανενόχλητο πάνω από την εχθρική επικράτεια με κλειστό ραντάρ, να εντοπίζει και να αναγνωρίζει ηλεκροοπτικά τους στόχους και τα Rafale από ασφαλή απόσταση να εκτοξεύουν πυραύλους Meteor οι οποίοι θα καθοδηγούνται από τα F-35. Να μη ξεχνάμε ότι τα F-35 φέρουν εσωτερικά μικρό αριθμό πυραύλων. Τα Rafale θα επιτρέπουν την παραμονή των F-35 κοντά στον στόχο, και ο συνδυασμός να είναι φονικός, ακόμα και αν δεν έχουν πια πυρομαχικά. (Η μετάδοση δεδομένων από το F-35 θα αποκαλύψει την παρουσία του, αλλά δεν είναι αρκετό για να εγκλωβιστεί. Οι Meteor θα κάνουν τη δουλειά τους και μετά ένα άλλο F-35 μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μακρυά θα μπορούσε να αναλάβει και να συνεχίσει όσο το πρώτο θα πάει σε πιο ασφαλές μέρος).
Τον προκεχωρημένο ρόλο του F-35 θα μπορούν να εκτελέσουν τα F-16, τα οποία με το ισχυρό AESA ραντάρ θα μπορούν να εντοπίζουν στόχους σε μεγάλες αποστάσεις, για τις οποίες δεν έχουν όπλα παρόμοια με το Meteor, και να κατευθύνουν τους Μeteor που θα εκτοξεύονται από τα λιγοστά Rafale τα οποία θα βρίσκονται πιο πίσω σε απόσταση ασφαλείας. Το ότι τα F-16 θα είναι πιο πολλά δε σημαίνει ότι πρέπει να τα θεωρούμε αναλώσιμα, για αυτό θα υπάρχουν πολλαπλοί σχηματισμοί. Το ανώτερο ραντάρ τους θα τους επιτρέπει να αποφεύγουν τον εχθρό και να επιστρέφουν σε ασφάλεια και κάποιος άλλος σχηματισμός θα αναλαμβάνει την καθοδήγηση των Rafale/Meteor. Η ΠΑ σίγουρα θα εξελίξει και θα δοκιμάσει πολύ πιο περίπλοκες και αποτελεσματικές τακτικές
Οι επικριτές του Meteor αναφέρουν ότι η ιστορία μας διδάσκει ότι τόσο μεγάλα βεληνεκή δεν χρειάζονται στην πλειονότητα των επιχειρήσεων. Από την άλλη ποτέ πριν στην ιστορία δεν υπήρχαν αεροπορικά όπλα διαθέσιμα με τέτοιο βεληνεκές. O Meteor κουμπώνει ιδανικά στις δυνατότητες του Rafale και έχει το μεγαλύτερο βεληνεκές και no escape zone από κάθε άλλο πύραυλο αυτή την εποχή. Μπορεί να είναι αναντικατάστατος σε κάποια σενάρια, μπορεί να μην είναι απαραίτητος σε κάποια άλλα.
Αν χρησιμοποιηθεί έξυπνα σε συνεργασία με το F-35, μοντέρνα ραντάρ AESA και ένα εκτεταμένο δίκτυο αισθητήρων τότε μπορεί να αποτελέσει έναν τεράστιο πολλαπλασιαστή ισχύος και να αποδειχθεί ο θεμέλιος λίθος στην ανάπτυξη νέων τακτικών.
Ο Meteor πριν από μερικά χρόνια θα μπορούσε να θεωρηθεί επαναστατικός. Όμως η τεχνολογία εξελίσσεται καταιγιστικά και ο αεροπορικός πόλεμος αλλάζει, με την εισαγωγή αυτόνομων αεροσκαφών, σμηνών από drones αλλά και όπλων laser. Σε μερικά χρόνια μπορεί να θυμόμαστε τον Meteor ως το καλύτερο υπόδειγμα μιας παλαιότερης γενιάς όπλων και τρόπου πολέμου.
