Σαν σήμερα το 1969 πραγματοποίησε την πρώτη του πτήση το πρωτότυπου ενός επαναστατικού για την εποχή του στρατιωτικού ελικοπτέρου. Επρόκειτο για το Mi-24 (Hind κατά ΝΑΤΟ), το οποίο έμελε να κατασκευαστεί σε χιλιάδες κομμάτια και να αποτελέσει τον πυρήνα της τρίτης διάστασης όλων των στρατών του ανατολικού μπλοκ και των συμμάχων του.
Το συγκεκριμένο ελικόπτερο ήταν σχεδιασμένο για να μεταφέρει μία ομάδα πεζικού στο πεδίο της μάχης, αλλά σε αντίθεση με άλλα σχέδια της εποχής σε ανατολή και δύση, ήταν εξαρχής προορισμένο να μην χρειάζεται συνοδεία αλλά να έχει το ίδιο τόσο την προστασία όσο και την ισχύ πυρός για να παρέχει το ίδιο την υποστήριξη στην ομάδα πεζικού που θα μετέφερε.
Για τον σκοπό αυτό εξ αρχής σχεδιάστηκε με μεγάλη ποσότητα θωράκισης σε όλα τα κρίσιμα σημεία ώστε να αντέχει πλήγματα αλλά να συνεχίσει να πετάει και να εκτελεί την αποστολή του, αλλά και με δυο επιβλητικές πτέρυγες στους 6 πυλώνες των οποίων μπορούσε να αναρτηθεί μεγάλος αριθμός όπλων κάθε είδους παρέχοντας τρομερή ισχύ πυρός στο πλήρωμα και κατ’ επέκταση και στην υποστηριζόμενη ομάδα πεζικού.
50 χρόνια μετά, το ελικόπτερο αυτό όχι μόνο βρίσκεται ακόμα σε υπηρεσία, όχι μόνο εκσυγχρονίζεται ώστε να παραμένει σε υπηρεσία με αξιώσεις, αλλά βρίσκεται ακόμα (!) σε παραγωγή, με την μορφή του ανανεωμένου πια Mi-35, το οποίο βρίσκεται σε υπηρεσία και στην Κύπρο με την Εθνική Φρουρά.
Διαβάστε την αναλυτική παρουσίαση όπως δημοσιεύτηκε στο τεύχος 85 της Πτήσης & Διάστημα, που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 1991
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το διασημότερο ίσως σοβιετικό ελικόπτερο υπήρξε το MIL Mi-24. H εκτεταμένη δράση του στις συρράξεις της προηγούμενης δεκαετίας και ιδιαίτερα η σοβιετική εμπλοκή στο Αφγανιστάν του προσέφεραν απρόσμενη δημοσιότητα. Το ελικόπτερο όμως έχει ήδη παρελθόν μιάς εικοσαετίας και εκφράζει τη σοβιετική άποψη για τα εξοπλισμένα/επιθετικά ελικόπτερα.
Του Άρη Δραγανίγου
Οι σοβιετικές μελέτες πάνω στην αποτελεσματικότητα των αμερικανικών ελικοπτέρων στον πόλεμο του Βιετνάμ επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη του Mi-24. H δράση των Μπελ UH-1 και AH-1 Κόμπρα μελετήθηκε εξονυχιστικά από τους σοβιετικούς προκειμένου να παραχθεί ένα νέο ελικόπτερο που θα αφομοίωνε στη σχεδίασή του την εμπειρία που είχε αποκτηθεί στο Βιετνάμ. Ως γνωστόν οι αμερικανικές απώλειες σε όλη τη διάρκεια του πολέμου έφθασαν τα 2281 ελικόπτερα, αριθμός σημαντικός αλλά και πολύ μικρός αναλογικά με τις συνολικές ώρες πτήσης αφού κάθε απώλεια αντιστοιχούσε σε 6629 πτητικές ώρες. Εξάλλου η χρήση του ελικοπτέρου σε συνδυασμένους ρόλους μεταφοράς στρατευμάτων και προσβολής στόχων εδάφους δεν άφηνε ασυγκίνητους τους σοβιετικούς που αξιολογούσαν προσεκτικά τα στοιχεία που έφθαναν στα χέρια τους από τις πρώτες ημέρες της αμερικανικής εμπλοκής στο Βιετνάμ. Έτσι το 1966, και ενώ ο πόλεμος βρισκόταν σε εξέλιξη το γραφείο σχεδίασης OKB MIL ανέλαβε τη σχεδίαση ενός επιθετικού ελικοπτέρου.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Αρχικά σημειώθηκαν καθυστερήσεις στο πρόγραμμα του Mi-24 λόγω της εμπλοκής του γραφείου σε άλλες σχεδιαστικές εργασίες. Όπως αποδείχθηκε αργότερα, το σοβιετικό δόγμα για τα επιθετικά ελικόπτερα διέφερε σημαντικά από το αμερικανικό. Για τον Αμερικανικό Στρατό, το Κόμπρα αποτελούσαν το ιπτάμενο ιππικό και σε άλλες περιπτώσεις το πυροβολικό που έβγαζε το πεζικό από δύσκολες καταστάσεις. Για τους σοβιετικούς, το MIL Mi-24 επρόκειτο να είναι η προέκταση των τεθωρακισμένων, ένα ιπτάμενο άρμα μάχης που θα έχει την ικανότητα να διασπάσει τις εχθρικές γραμμές. Και ενώ οι αναφορές για τη δράση των ελικοπτέρων στο Βιετνάμ αυξάνονταν συνεχώς, οι σοβιετικοί πήραν την απόφαση να προχωρήσουν ένα βήμα περισσότερο ενσωματώνοντας στο σχέδιο ενός επιθετικού ελικοπτέρου, την ικανότητα μεταφοράς περιορισμένου αριθμού στρατιωτών. Με αυτόν τον τρόπο θα συνεδύαζαν τον όγκο πυρός ενός καθαρά επιθετικού ελικοπτέρου με τις αποστολές ενός μεταφορικού, δημιουργώντας ένα μοναδικό οπλικό σύστημα και ξεπερνώντας τα αντίστοιχα δυτικά σχέδια της εποχής. Κατά την πάγια σοβιετική τακτική (που ακολουθείται ακόμα και σήμερα), το Mi-24 εξελίχθηκε με βάση το Mi-8 προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αξιοπιστίας, επίσπευσης των εργασιών και μείωσης του κόστους. Οι προδιαγραφές του αφορούσαν ένα ελικόπτερο ταχύτερο, μικρότερο σε διαστάσεις και με μεγαλύτερη ισχύ κινητήρων από το Mi-8 και με έμφαση στη δυνατότητα μεταφοράς υπολογίσιμου οπλικού φορτίου. Παρά τις αρχικές καθυστερήσεις, το πρόγραμμα συνεχίστηκε κανονικά στα τέλη της δεκαετίας του 1960 κάτω από τη διεύθυνση του Μαράτ Τισένκο. H ανίατη ασθένεια του Μιχαήλ Μιλ που τον είχε θέσει από την αρχή του προγράμματος αναγκαστικά στο περιθώριο και ο θάνατός του τον Ιανουάριο του 1970 δεν επηρέασαν αρνητικά τις εργασίες. Ήδη από το 1969 ήταν έτοιμο το πρωτότυπο που έφερε τον κωδικό V-24 και ήταν εξοπλισμένο με δύο κινητήρες Ισότοφ TV2-117A των 1700 ίππων ο καθένας, παρόμοιους με αυτούς που χρησιμοποιούσε και το Mi-8. Οι κινητήρες ήταν τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο πάνω από την καμπίνα μεταφοράς φορτίων. Το V-24 είχε τη δυνατότητα μεταφοράς 8 βαριά οπλισμένων στρατιωτών που επιβιβάζονταν στο ελικόπτερο από δύο μεγάλες πλευρικές πόρτες (μία στην κάθε πλευρά της καμπίνας).
Αυτές οι πόρτες δεν ήταν συρόμενες όπως συνηθίζεται, αλλά άνοιγαν κάπως ανορθόδοξα σε δύο τμήματα προς τα έξω (ένα προς τα επάνω και ένα προς τα κάτω). Στην κάθε πλευρά της καμπίνας μεταφοράς φορτίων υπήρχαν τέσσερα ορθογωνικά μικροσκοπικά παράθυρα που άνοιγαν προς τα επάνω και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια της πτήσης για βολές ελαφρών όπλων όπως τα αυτόματα AK-47. Τα σταθεροποιητικά πτερύγια στο ουραίο τμήμα του ελικοπτέρου ήταν ολοκινούμενα και το κύριο στροφείο αποτελούνταν από πέντε πτερύγια ανάλογα με αυτά του Mi-8. Το κύριο στροφείο συγκρινόμενο με αυτό του Mi-8 είχε μικρότερη διάμετρο αλλά λειτουργούσε σε υψηλότερες στροφές. Ακριβώς πίσω από την καμπίνα του V-24 και αρκετά ψηλά στις πλευρές της ατράκτου ήταν τοποθετημένες οι πτέρυγες μεταφοράς οπλικών φορτίων με δύο πυλώνες η καθεμία. Από αεροδυναμικής άποψης αύξαναν την άντωση στις υψηλές ταχύτητες κατά 25%, μείωναν την ακτίνα στροφής αλλά παράλληλα προξενούσαν και αεροδυναμικές ανωμαλίες στη φάση της αιώρησης. Από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του νέου ελικοπτέρου ήταν και το υδραυλικό, τρίκυκλο, ανασυρόμενο σύστημα προσγείωσης. Το κατευθυντήριο σκέλος ήταν το ριναίο με τους δύο τροχούς του να περιστρέφονται κατά ρ90 μοίρες, ενώ τα κύρια σκέλη είχαν από έναν τροχό. Το V-24 διέθετε τριμελές πλήρωμα (πιλότο, πλοηγό και μηχανικό/πυροβολητή), με τους δύο πρώτους να κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο ακριβώς πίσω από τον πυροβολητή που βρισκόταν στο εμπρόσθιο μέρος του κόκπιτ. Αν και δεν έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα η ημερομηνία της πρώτης πτήσης του V-24 λόγω της γνωστής σοβιετικής μυστικότητας πάνω στα αμυντικά προγράμματα, πιστεύεται ότι αυτή έγινε στο χρονικό διάστημα 1970-72 με πιθανότερη χρονολογία το 1970. Με το τέλος του προγράμματος δοκιμών του V-24 και δύο ακόμα παρόμοιων ελικοπτέρων που συμμετείχαν στη διαδικασία αξιολόγησης, άρχισε η παραγωγή του Mi-24 στα εργοστάσια του Αρσένιεφ και του Ροστόφ με γοργούς ρυθμούς που προοδευτικά έφθασαν στο επίπεδο των 15 ελικοπτέρων το μήνα. Το 1972 άρχισαν να παραδίδονται στη Σοβιετική Αεροπορία τα πρώτα Mi-24.
ΣΧΕΔΙΑΣΗ
H άμεση συγγένεια του Mi-24 με το Mi-8 στέρησε όπως ήταν φυσικό από το πρώτο, την εφαρμογή νέας τεχνολογίας αφού οι σχεδιαστικές λύσεις που δόθηκαν χαρακτηρίζονται σαν συμβατικές. Στο Mi-24 δεν έχουν χρησιμοποιηθεί εξελιγμένα σύνθετα υλικά και σαν χαρακτηριστικό στοιχείο της μεταλλικής κατασκευής του είναι η ισχυρή του θωράκιση σε ζωτικά μέρη που είναι εκτεθειμένα στα εχθρικά πυρά. Τέτοιες επιφάνειες είναι αυτές γύρω από τους κινητήρες και η περιοχή του κόκπιτ. Στη θωράκιση του κόκπιτ έχει γίνει χρήση τιτανίου, το πάτωμά του προστατεύεται από στρώση χαλύβδινων πλακών και οι γυάλινες επιφάνειές του είναι κατασκευασμένες από πλεξιγκλάς. Ειδική μέριμνα έχει ληφθεί στην κατασκευή των δεξαμενών καυσίμου για την αποφυγή πυρκαγιάς και την προστασία τους από τα εχθρικά πυρά. H χωρητικότητά τους είναι 1500 κιλά καυσίμου, ποσότητα που αυξάνεται κατά 1000 κιλά περίπου όταν μεταφέρεται μία βοηθητική δεξαμενή στην καμπίνα μεταφοράς φορτίων. Το κύριο στροφείο διαμέτρου 17 μέτρων είναι αρθρωτό, με άξονα κατασκευασμένο από χάλυβα και διαθέτει πέντε πτερύγια κυψελοειδούς κατασκευής με επένδυση υαλονημάτων τα οποία περιστρέφονται κατά την ωρολογιακή φορά σύμφωνα με την τακτική που ακολουθείται στα σοβιετικά ελικόπτερα. Φυσικά, τα πτερύγια διαθέτουν αντιπαγοποιητικό σύστημα καθώς και αυξημένη αντιδιαβρωτική προστασία. Το ουραίο στροφείο είναι τοποθετημένο στο αριστερό μέρος του κάθετου σταθερού σε αντίθεση με τα πρώτα Mi-24 όπου βρισκόταν δεξιά και έχει τρία πτερύγια κατασκευασμένα από κράματα αλουμινίου. H αλλαγή της θέσης του ουραίου στροφείου έγινε όταν διαπιστώθηκε η μείωση του θορύβου που επιτυγχανόταν λόγω της νέας διάταξης. Οι πτέρυγες σχηματίζουν αρνητική δίεδρο γωνία 16 μοιρών, δεν έχουν καμία κινούμενη επιφάνεια και στα διαμορφωμένα άκρα τους φιλοξενούνται οι ράγες εκτόξευσης των αντιαρματικών πυραύλων. Αυτή είναι και η κύρια διαφορά στις πτέρυγες των Mi-24 παραγωγής σε σχέση με το πρωτότυπο V-24, αντίθετα με τους δύο πυλώνες ανά πτέρυγα που διατηρούνται όπως στο αρχικό σχέδιο. Το σύστημα προσγείωσης είναι πλήρως ανασυρόμενο σε ειδικούς θόλους στην άτρακτο και ακολουθεί την αρχική λύση του V-24 Μόνο σε νεώτερα Mi-24 έχει παρατηρηθεί η αύξηση του ύψους του ριναίου σκέλους ώστε να μην υπάρχουν λειτουργικά προβλήματα για τον εξοπλισμό του ρύγχους που στις νεώτερες εκδόσεις εκτείνεται προς τα κάτω. Το ριναίο σκέλος αυτών των εκδόσεων δεν είναι πλήρως ανασυρόμενο όπως στα παλαιότερα Χάιντ. Τα Mi-24 έχουν τη δυνατότητα μεταφοράς εξωτερικών φορτίων βάρους μέχρι 2700 κιλών με τη βοήθεια άγκιστρου που τοποθετείται στο κάτω μέρος της ατράκτου. Σήμερα όλες οι εκδόσεις των Mi-24 προωθούνται με δύο αξονοστροβιλοκινητήρες Ισότοφ TV3-117 μέγιστης ισχύος 2200 ίππων ο καθένας οι οποίοι διαθέτουν ηλεκτρονικό έλεγχο καυσίμου. Το πρωτότυπο V-24 όπως και τα πρώτα Χάιντ-Α, χρησιμοποιούσαν τους αξιόπιστους TV2-117A που απέδιδαν 1700 ίππους. Όμως στην πράξη αποδείχθηκαν μάλλον υποτονικοί για τους ρόλους του ελικοπτέρου και γρήγορα αντικαταστάθηκαν από τους TV3-117 που εξόπλισαν και τα μετέπειτα Χάιντ-Α. Όλα τα ελικόπτερα των τύπων Χάιντ-D και μετά έχουν εφοδιαστεί με ειδικά χαρακτηριστικά καλύμματα των εισαγωγών των κινητήρων για προστασία από την εισαγωγή ξένων σωμάτων. Ακριβώς πάνω από τους δύο κινητήρες φιλοξενείται η βοηθητική μονάδα ισχύος (APU) με την εισαγωγή της τοποθετημένη ακριβώς πίσω από τον άξονα του κύριου στροφείου και την εξαγωγή της να βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του ελικοπτέρου.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ
O ηλεκτρονικός εξοπλισμός των Mi-24 περιλαμβάνει τα απαραίτητα συστήματα ναυτιλίας και επικοινωνιών (VHF, UHF) και φυσικά πληθώρα συσκευών για την πρόσκτηση των στόχων και την επιβίωση του ελικοπτέρου. Τα Χάιντ-Α έχουν αρκετά πρωτόγονο εξοπλισμό σκόπευσης και το σύστημα κατεύθυνσης για τα βλήματα AT-2, μέσα σε θόλο, που είναι τοποθετημένος ακριβώς κάτω από το κόκπιτ. Η κεραία IFF στα πρώτα Χάιντ-Α ήταν τοποθετημένη κεντρικά πάνω στο πλαίσιο της καλύπτρας αλλά αργότερα μετακινήθηκε στην επάνω επιφάνεια της εισαγωγής του ψυγείου λαδιού. Στα Χάιντ-D έγιναν εκτεταμένες αλλαγές στα κόκπιτ των ελικοπτέρων και το εμπρόσθιο τμήμα του Mi-24 άλλαξε μορφή. Εκεί εγκαταστάθηκαν ατρακτίδια ανίχνευσης υπέρυθρης ακτινοβολίας (FLIR) και τηλεοπτικής κάμερας χαμηλού φωτισμού (LLTV) επιτρέποντας στα ελικόπτερα να διεξάγουν επιχειρήσεις κατά τη νύχτα και κάτω από όλες τις καιρικές συνθήκες. O κατευθυντήρας των πυραύλων AT-2 έχει μεταφερθεί στο κάτω αριστερά μέρος του ρύγχους και ακόμα έχει αλλάξει και η θέση των σωλήνων Πιτότ. Στη δεξιά πλευρά του ρύγχους των Χάιντ-D βρίσκεται ο “σωλήνας” του αισθητήρα πρόσκτησης των στοιχείων που χρησιμοποιούνται για τη σκόπευση και τον έλεγχο των όπλων. Στη βάση αυτού του σωλήνα υπάρχει μία κεραία του IFF, ενώ μία ακόμα υπάρχει στο κάτω μέρος του κάθετου σταθερού. Σε αυτήν την έκδοση του Mi-24 υπάρχει πιο σύγχρονος τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός απ’ ότι στις προηγούμενες εκδόσεις. Οι κεραίες (HF, UHF, VHF) βρίσκονται στο ουραίο τμήμα του ελικοπτέρου. Υπάρχει επίσης σύστημα ναυτιλίας τύπου ντόπλερ καθώς και δέκτες προειδοποίησης ραντάρ που είναι τοποθετημένοι στους εξωτερικούς πυλώνες των πτερύγων και στα ακροπτερύγια. Σημαντικές αλλαγές έχουν γίνει στα χειριστήρια του πιλότου ο οποίος πλέον έχει στη διάθεσή του HUD (Head Up Display) και μία οθόνη απεικόνισης εδάφους. Αρκετά από τα Χάιντ-D και -E έχουν εφοδιαστεί με ενεργά αντίμετρα υπέρυθρης ακτινοβολίας αλλά και παθητικά αντίμετρα εγκατεστημένα στις εξαγωγές των κινητήρων που εκμεταλλευόμενα τον ψυχρό αέρα μειώνουν το υπέρυθρο ίχνος των καυσαερίων τους. Οι ίδιες παραλλαγές αλλά και η Χάιντ-F έχουν παρατηρηθεί να φέρουν εκτοξευτές αερόφυλλων και φωτοβολίδων για την παραπλάνηση των εχθρικών αντιαεροπορικών πυραύλων. Αντίθετα πάντως με τις αρχικές εκτιμήσεις για τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό των Mi-24, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση αυτός να θεωρηθεί σαν η τελευταία λέξη της τεχνολογίας αφού εντυπωσιακός είναι μόνο ο αριθμός των μεταφερομένων συσκευών κυρίως στις τελευταίες παραλλαγές. O Αμερικανικός Στρατός δεν θεωρεί το Χάιντ σαν ελικόπτερο που μπορεί να διεξάγει επιχειρήσεις σε όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου. Οι τελευταίες εκδόσεις του βρίσκονται στην ίδια κατηγορία με τα AH-1S/T/W.
ΟΠΛΙΣΜΟΣ
O όγκος του οπλισμού που μεταφέρει το Mi-24 είναι ίσως το στοιχείο στο οποίο οφείλει την φήμη του αυτό το ελικόπτερο. Τα πρώτα Mi-24 (Χάιντ-Α), ήταν εξοπλισμένα με ένα πολυβόλο των 12,7 mm εγκατεστημένο στο ρύγχος το οποίο χειριζόταν ο πυροβολητής. H αποτελεσματικότητα των πολυβόλων αυτών θεωρείται μικρή καθώς εκτός του μικρού τους διαμετρήματος αντιμετωπίζουν και το πρόβλημα του περιορισμένου τόξου βολής. Στις πτέρυγες μεταφέρονται στους εσωτερικούς πυλώνες (δύο ανά πτέρυγα), τέσσερις καλάθους ρουκετών ρουκετοβόλα UV-32-57 που βάλλουν το καθένα 32 ρουκέτες των 57 mm ή σπανιότερα βόμβες FAB-250. Στα πρώτα χρόνια της επιχειρησιακής ζωής των Mi-24 χρησιμοποιούνταν συχνότερα και τους καλάθους ρουκετών UV-16-57 16 ρουκετών ή τους καλάθους των 80 mm με 20 ρουκέτες. Στους πυλώνες των ακροπτερύγων υπάρχουν τέσσερις αντιαρματικοί πύραυλοι AT-2 Σουότερ που για πολλά χρόνια ήταν οι κύριοι αντιαρματικοί πύραυλοι των Σοβιετικών αφού υπάρχουν εκδόσεις τους εκτοξευόμενες και από το έδαφος. Οι AT-2 ζυγίζουν 27 κιλά περίπου, το μήκος τους είναι 1,16 μέτρα και έχουν σύστημα καθοδήγησης με ραδιοζεύξη. Το δραστικό βεληνεκές τους είναι 500-3500 μέτρα και κινούνται με ταχύτητα 540 χλμ./ώρα. Οι μεταγενέστερες εκδόσεις του Mi-24 (Χάιντ-D,- E) απέκτησαν ένα τετράκανο περιστροφικό πολυβόλο διαμετρήματος 12,7 mm τοποθετημένο σε πυργίσκο κάτω από το ρύγχος. Το πολυβόλο μπορεί να περιστραφεί κατά ρ60 μοίρες στο οριζόντιο επίπεδο και κατά 15 μοίρες προς τα πάνω και 25 μοίρες προς τα κάτω. H ταχυβολία του είναι 800 βλήματα/λεπτό και συνολικά μεταφέρονται 500 βλήματα. Στα νεότερης κατασκευής Χάιντ-Ε σημαντική είναι η βελτίωση στη δύναμη πυρός με την προσθήκη των αντιαρματικών βλημάτων AT-6 Σπάιραλ. Είναι αντιαρματικά βλήματα τρίτης γενιάς που μεταφέρονται μέσα σε κυλινδρικούς σωλήνες και καθοδηγούνται με ραδιοζεύξη στην αρχική φάση της πτήσης τους και με ακτίνες λέιζερ στην τελική φάση. Το δραστικό βεληνεκές του AT-6 είναι 450-4850 μέτρα, το μήκος του 1,78 μέτρα, η διάμετρος του 0,14 μέτρα και το μεγάλο πλεονέκτημά τους είναι ότι κινούνται με υπερηχητική ταχύτητα. Επιπρόσθετα, συγκριτικά με τον AT-2 πιστεύεται ότι υπάρχει αυξημένη αντοχή σε ηλεκτρονικά αντίμετρα καθώς και μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα.
Ωστόσο υπάρχουν υπόνοιες ότι δεν είναι τόσο αποτελεσματικός απέναντι στη θωράκιση (με διάκενο) των σύγχρονων αρμάτων μάχης. Συνολικά μπορούν να μεταφερθούν μέχρι 8 πύραυλοι Σπάιραλ από τα Χάιντ-Ε. Υπάρχουν πληροφορίες ότι αρκετά από τα Χάιντ που προορίζονταν για εξαγωγή εξοπλίζονταν με τον αντιαρματικό πύραυλο AT-3 Σάγκερ που θεωρείται πλέον απαρχαιωμένος. Το βλήμα αυτό έχει μήκος 0,86 μέτρα, βάρος 11 περίπου κιλά και δραστικό βεληνεκές 500-3000 μέτρα. Στα Χάιντ-F αντικαταστάθηκε το πολυβόλο των 12,7 mm με ένα δίδυμο πυροβόλο των 30 mm που τοποθετήθηκε στο δεξιό μέρος του ρύγχους. H ταχυβολία του είναι 3400 βλήματα/λεπτό και το βεληνεκές του είναι περίπου 1000 μέτρα. Το μεγάλο του μειονέκτημα είναι ότι λόγω της αδυναμίας στροφής του δίδυμου πύργου, πρέπει το ελικόπτερο να ευθυγραμμίζεται με το στόχο προκειμένου να τον εγκλωβίσει και να βάλλει εναντίον του. Τα Mi-24 μπορούν συνολικά να μεταφέρουν οπλικό φορτίο μέχρι βάρους 1500 κιλών στους πυλώνες των πτερύγων τους που κατανέμεται στα 500 κιλά φορτίου στον κάθε εσωτερικό πυλώνα και στα 250 κιλά στον κάθε εξωτερικό πυλώνα. Στους ίδιους πυλώνες, εκτός των φορτίων των βομβών, των πυραύλων και των ρουκετών μπορούν εναλλακτικά να μεταφερθούν μέχρι τέσσερις δεξαμενές καυσίμου που αυξάνουν δραστικά την εμβέλεια του ελικοπτέρου.
ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ
Στα είκοσι σχεδόν χρόνια της παραγωγής του υπήρξαν αρκετές διαφοροποιήσεις σε τεχνικά μέρη του Mi-24, με αποτέλεσμα το NATO να αναγνωρίσει τις ακόλουθες εκδόσεις του Mi-24: Χάιντ-Α: Οπτικά είναι σχεδόν όμοιο με το V-24 με εξαίρεση τη μορφή των πτερύγων. Στα πρώτα Χάιντ-Α, το ουραίο στροφείο βρισκόταν δεξιά αλλά σύντομα μεταφέρθηκε η θέση του στα δεξιά του κάθετου σταθερού ενώ αντικαταστάθηκαν σε όλα τα ελικόπτερα οι κινητήρες TV2-117A με τους TV3-117. H κύρια οπτική διαφορά με τις επόμενες παραλλαγές των Χάιντ είναι η μορφή του κόκπιτ που φιλοξενεί τριμελές πλήρωμα. H είσοδος σ’ αυτό γίνεται από μία συρόμενη πόρτα στην αριστερή πλευρά και υπάρχει ακόμα και μία θυρίδα εισόδου ακριβώς εμπρός από τη συρόμενη πόρτα η οποία ανοίγει προς τα επάνω. Κάτω από το πάτωμα του κόκπιτ υπάρχει και ο θόλος κατεύθυνσης των αντιαρματικών βλημάτων AT-2.
Χάιντ-Β: Έκδοση όμοια με το Χάιντ-Α με μόνη διαφορά τη διαφορετική μορφή των πτερύγων που δεν είχαν τη διαμόρφωση του Χάιντ-Α αλλά ήταν παρόμοιες μ’ αυτές του πρωτοτύπου V-24. Αυτές οι πτέρυγες διέθεταν μόνο δύο πυλώνες η κάθε μία χωρίς την ύπαρξη των ειδικά διαμορφωμένων ακροπτερύγων για τους πυραύλους AT-2. Κατασκευάστηκε σε μικρούς αριθμούς.
Χάιντ-C: Πρόκειται για την εκπαιδευτική έκδοση των Χάιντ-Α και οι ομοιότητες είναι και εδώ μεγάλες. Στις πτέρυγες δεν υπάρχουν οι πυλώνες για τους αντιαρματικούς πυραύλους αλλά το σύστημα καθοδήγησής τους είναι εγκατεστημένο. Επίσης απουσιάζει και το πυροβόλο των 12,7 mm στο ρύγχος.
Χάιντ-D: H σημαντικότερη ίσως έκδοση του Mi-24 που εμφανίστηκε το 1975 σε μία προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα μειονεκτήματα των πρώτων εκδόσεων που εμφανίστηκαν κατά την επιχειρησιακή δράση τους. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν τα πληρώματα των πρώτων Χάιντ σχετικά με τη λειτουργικότητα των κόκπιτ τους, οδήγησαν στη ριζική αναμόρφωση των κόκπιτ αυτής της έκδοσης. Έτσι ο διαχωρισμός τους από τις προγενέστερες παραλλαγές είναι εύκολος λόγω της διαφορετικής μορφής των γυάλινων επιφανειών των κόκπιτ. Συγκεκριμένα, τα πρώτα Χάιντ δεν είχαν ικανοποιητική ορατότητα προς τα εμπρός, η θωράκισή τους ήταν μάλλον ανεπαρκής και η δύναμη πυρός του πολυβόλου των 12,7 mm μικρή. Επανασχεδιάστηκε το πιλοτήριο με τον πυροβολητή μπροστά και τον πιλότο να κάθεται ακριβώς πίσω του με το κάθισμά του ανυψωμένο ώστε να έχει πανοραμική θέα. Κάθε καλύπτρα έχει ανεξάρτητο υαλοκαθαριστήρα και ανοίγει ανεξάρτητα, του πυροβολητή προς τα επάνω και του πιλότου προς τα δεξιά. H θωράκιση έχει ενισχυθεί και σημαντικό είναι ότι αυτά τα ελικόπτερα μπορούν και πετάνε και χωρίς το τρίτο μέλος του πληρώματος η θέση του οποίου έχει μεταφερθεί στην κύρια καμπίνα. Στο ρύγχος εκτός της εγκατάστασης του τετράκανου περιστροφικού πολυβόλου, έχουν γίνει εκτεταμένες αλλαγές στο μεταφερόμενο εξοπλισμό που δίνουν μία χαρακτηριστική εικόνα στο Χάιντ-D.
Χάιντ-Ε: H παραλλαγή αυτή που πρωτοπαρατηρήθηκε το 1979 έχει μεγάλες ομοιότητες με το Χάιντ-D και η σημαντικότερη διαφορά είναι τα τροποποιημένα ακροπτερύγια για τη μεταφορά των αντιαρματικών πυραύλων AT-6. Διαφορές εντοπίζονται και στον ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι αυτά τα ελικόπτερα μπορούν να εκτοξεύσουν και βλήματα αέρος-αέρος AA-8 Aphid μεταφερόμενα στους πυλώνες των πτερυγών. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι εξαγωγικές εκδόσεις των Χάιντ-D και -E αναφέρονται σαν Mi-25.
Χάιντ-F: Στην ουσία είναι ένα Χάιντ-Ε με μεγαλύτερη δύναμη πυρός λόγω του δίδυμου πυροβόλου GSh-23 των 30 χιλ. και με τον αποτελεσματικότερο ηλεκτρονικό εξοπλισμό από κάθε άλλο Mi-24. Εμφανίστηκε το 1982.
Χάιντ-G: Εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο ατύχημα του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνομπίλ (1986) και ήταν εξοπλισμένο με ειδικές επιστημονικές συσκευές κάτω από την άτρακτο και τις πτέρυγες, που πιθανότατα προορίζονταν για τη μέτρηση της ραδιενέργειας. Απουσίαζαν τα ηλεκτρονικά συστήματα σκόπευσης και καθοδήγησης πυραύλων καθώς και οι ράγες εκτόξευσης των πυραύλων στα ακροπτερύγια. Υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για αυτήν την έκδοση και πιστεύεται ότι υπάρχει σε πολύ μικρούς αριθμούς στις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις.
TO Mi-24 ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΑ
Τα Mi-24 αρχικά εντυπωσίασαν τους Δυτικούς παρατηρητές όταν το 1974 παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά μεγάλοι αριθμοί σοβιετικών Χάιντ-Α σε δύο βάσεις στο έδαφος της τότε Ανατολικής Γερμανίας. Υπολογίστηκε τότε ότι υπήρχαν περί τα 90 Χάιντ-Α στις βάσεις του Πάρχιμ και του Στενταάλ δυτικά του Βερολίνου. Στα επόμενα χρόνια πολλαπλασιάστηκαν οι αριθμοί των σοβιετικών Χάιντ και παράλληλα άρχισαν και οι εξαγωγές σε χώρες φιλικές προς τη Σοβιετική Ένωση. Αξιοσημείωτα ήταν τα διάφορα παγκόσμια ρεκόρ (μέγιστης ταχύτητας, βαθμού ανόδου), που κατέρριψαν τα Χάιντ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 (1975, 1978). Για την κατάρριψή τους χρησιμοποιήθηκαν ελικόπτερα των παραλλαγών Χάιντ-Α και Χάιντ-D αλλά με νέα κωδικοποίηση (A-10). Τα A-10 ήταν ελικόπτερα στα οποία είχε αφαιρεθεί κάθε περιττό βάρος (οπλισμός, ηλεκτρονικά κ.λπ.), ώστε να αυξηθούν οι επιδόσεις. H στρατιωτική δράση του Mi-24 ήταν έντονη στον πόλεμο του Αφγανιστάν όπου συμμετείχε σε πολλές αποστολές εναντίον των Αφγανών ανταρτών με τα χρώματα της Σοβιετικής και της Αφγανικής αεροπορίας. Οι απώλειες όμως ήταν υπολογίσιμες από τους φορητούς αντιαεροπορικούς πυραύλους που διέθεταν οι αντάρτες. Αλλά και στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ απέδειξε ότι ήταν ένα από τα πλέον σημαντικά όπλα των Ιρακινών, ενώ και στις συγκρούσεις στη Νικαράγουα μετείχε περιορισμένος αριθμός Mi-24 που μόλις είχε δοθεί στους Σαντινίστας από τους Σοβιετικούς.
Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, υπολογίζεται ότι έχουν κατασκευαστεί περισσότερα από 2300 Χάιντ όλων των τύπων από την εποχή που ξεκίνησε η μαζική παραγωγή του. Βέβαια με την πάροδο των ετών και καθώς η στρατιωτική αξία του Mi-24 άρχισε να φθίνει, η παραγωγή από το 1987 έπεσε κάτω από το επίπεδο των 15 ελικοπτέρων το μήνα που είχε επιτευχθεί παλαιότερα. Σήμερα υπάρχει μία πληθώρα κρατών που έχουν σε υπηρεσία ελικόπτερα Mi-24 και οι αριθμοί τους (κατά προσέγγιση) είναι:
Σοβιετική Ένωση 1200,
Βουλγαρία 30,
Τσεχοσλοβακία 35,
πρώην Ανατολική Γερμανία 50,
Ουγγαρία 35,
Πολωνία 40,
Αφγανιστάν 60,
Αλγερία 24,
Αγκόλα 30,
Κούβα 12,
Περού 25,
Νικαράγουα 16,
Αιθιοπία 11,
Λιβύη 21,
Μοζαμβίκη 4,
Νότια Υεμένη 15,
Συρία 36,
Ινδία 32,
Ιράκ 50,
Καμπότζη 6,
Βιετνάμ 35,
Βόρειος Κορέα 50.
Οι παραπάνω αριθμοί αντιπροσωπεύουν όλους τους τύπους των Mi-24 αλλά πιστεύεται ότι ο δημοφιλέστερος εξαγωγικά τύπος είναι αυτός του Χάιντ-D ενώ έχει αναφερθεί ότι όλες οι χώρες που είχαν στην κατοχή τους Χάιντ-Α έχουν προχωρήσει σε εκσυγχρονισμό τους.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ TOY Mi-24
Σίγουρα το Mi-24 διεκδικεί μία θέση στον κατάλογο των πιο επιτυχημένων όπλων που παρήγαγε ποτέ η Σοβιετική Ένωση. άλλωστε αυτό αποδεικνύεται από την εντυπωσιακή του εξαγωγική πορεία και από τους μεγάλους αριθμούς στους οποίους κατασκευάστηκε. H εμφάνισή του στα δυτικά περιοδικά στη δεκαετία του ’70 προκάλεσε δέος και οι αναφορές τους χάρισαν μία άνευ προηγουμένου διαφήμιση στο σοβιετικό ελικόπτερο. Στη συνέχεια, η δράση του στο Αφγανιστάν, στη Νικαράγουα και στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ διατήρησε αμείωτο το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις ικανότητες του Χάιντ. Σήμερα όμως, το ερώτημα που φυσιολογικά τίθεται είναι κατά πόσον το ελικόπτερο αυτό μπορεί να δικαιολογήσει τη φήμη του στη δεκαετία του ’90. H απάντηση είναι ότι αν και το Χάιντ θεωρείται ακόμα μία ισχυρότατη πλατφόρμα μεταφοράς οπλισμού, η αποτελεσματικότητά του είναι σαφώς μειωμένη με τα σύγχρονα δεδομένα. Το ελικόπτερο δεν μπορεί να συναγωνιστεί τα πιο προηγμένα δυτικά επιθετικά που βασίζονται στην καλύτερη ευελιξία τους και κυρίως στον ανώτερο ηλεκτρονικό εξοπλισμό τους.
Όμως, τα περιθώρια εξέλιξης του Mi-24 δεν έχουν εξαντληθεί και η παρουσίαση στο μέλλον κάποιας άλλης έκδοσης με ουσιώδεις βελτιώσεις δεν θα πρέπει να θεωρηθεί έκπληξη. Φυσικά ο εκσυγχρονισμός των υπάρχοντων ελικοπτέρων θα συνεχιστεί στη δεκαετία του ’90. Πάντως η σοβιετική τακτική φαίνεται να έχει αλλάξει καθώς παρουσιάζονται επιθετικά ελικόπτερα νέας γενιάς όπως τα Mi-28 Χάβοκ και τα Καμόβ Χόκουμ που πλησιάζουν τη δυτική αντίληψη σχεδίασης αφού δεν έχουν την ικανότητα μεταφοράς στρατιωτών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η παραγωγή των Χάιντ θα τερματισθεί αφού θα πρέπει να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων αλλά και των εξαγωγών. Εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι καθώς το ενδιαφέρον έχει ήδη αρχίσει να μετατοπίζεται προς το Χάβοκ, οι σοβιετικοί αρμόδιοι φαίνονται αρκετά διαλλακτικοί ακόμα και σε συμφωνίες για συμπαραγωγή του ελικοπτέρου. Μάλιστα έχει κατ’ επανάληψη τονισθεί ότι στόχος είναι να πολλαπλασιαστούν οι αγοραστές του Χάιντ και από χώρες της Δύσης. Βέβαια το τελευταίο φαίνεται κάπως δύσκολο να συμβεί αλλά είναι ένα ακόμα δείγμα των ιστορικών αλλαγών που έχουν συντελεστεί αφού τώρα προσφέρεται προς πώληση σε χώρες της Δύσης ένα ελικόπτερο που κάποτε αποτελούσε το φόβητρό τους!
TEXNIKA ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
MIL Mi-24 Hind D
ΤΥΠΟΣ: Επιθετικό Ελικόπτερο Πολλαπλών Ρόλων
ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ: Δύο (2) Ισότοφ TV3-117
ΙΣΧΥΣ (ΙΠΠΟΙ): 2 X 2200
ΜΗΚΟΣ ATPAKTOY (METPA): 18,5
ΜΗΚΟΣ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΩΝ KAI ΤΩΝ ΣΤΡΟΦΕΙΩΝ (METPA): 21,5
ΥΨΟΣ ΟΛΙΚΟ (METPA): 6,5
ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ KYPIOY ΣΤΡΟΦΕΙΟΥ (METPA): 17,0
ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ OYPAIOY ΣΤΡΟΦΕΙΟΥ (METPA): 3,9
ΒΑΡΟΣ (KENO) (ΚΙΛΑ): 8400
ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (ΚΙΛΑ): 11500
ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥ ΟΠΛΙΣΜΟΥ (ΚΙΛΑ): 1500
ΜΕΓΙΣΤΗ TAXYTHTA (ΧΛΜ/ΩΡΑ): 320
ΜΕΓΙΣΤΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ TAXYTHTA (ΧΛΜ/ΩΡΑ): 295
ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ (ΜΕΤΡΑ/ΛΕΠΤΟ): 900
ΜΕΓΙΣΤΗ ΟΡΟΦΗ (METPA): 4500
AKTINA ΔΡΑΣΗΣ ΧΩΡΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΚΑΥΣΙΜΟΥ (ΧΛΜ): 160
AKTINA ΔΡΑΣΗΣ ME ΔΥΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ (ΧΛΜ): 224
AKTINA ΔΡΑΣΗΣ ME ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ (ΧΛΜ): 288
ΕΜΒΕΛΕΙΑ (ΧΛΜ): 750
