Να ομολογήσουμε αρχικά πως όταν στις 28 Σεπτεμβρίου 2021 στο Παρίσι, είχαμε την υπογραφή της Ελληνογαλλικής Αμυντικής Συμφωνίας (Συμφωνία για εγκαθίδρυση στρατηγικής εταιρικής σχέσης για τη συνεργασία στην άμυνα και την ασφάλεια, όπως είναι ο επίσημος τίτλος), παρουσία μάλιστα Κυριάκου Μητσοτάκη και Εμανουέλ Μακρόν, ελπίσαμε σε πολλά.
Πολλά απτά, ουσιαστικά, δομικά ίσως για τη διμερή αυτή συναίνεση και συνεργασία, που όπως περιγραφόταν, οδηγούσε σε μια καινοτομική εξέλιξη ευρωπαϊκής ασφαλείας, με σαφή αναφορά και σε στρατιωτική αλληλουπεράσπιση. Κάτι δηλαδή που στην ευρωπαϊκή ήπειρο έλειπε, μιας και οι παρόντες αμυντικοί πολυεθνικοί μηχανισμοί, του ΝΑΤΟ και μετά αυτή περί Κοινής Πολιτικής Ασφαλείας της Ε.Ε. δεν κάλυπταν ολοκληρωτικά τη χώρα μας. Αλλά και γενικότερα, ως πιο μεγάλοι μηχανισμοί δεν είχαν πετύχει εκείνον τον εκσυγχρονισμό στόχων και εγγυήσεων που απαιτούνταν.
Γράφαμε λοιπόν σε ανάλυση μας, λίγες μέρες μετά, ότι «Βλέπουμε πως η διμερής συμφωνία έχει εδώ έντονο το γαλλικό «αποτύπωμα» καθώς εκφράζει κυρίως την πολύχρονη στρατηγική αντίληψη του Παρισιού για την συγκρότηση (εντός ΝΑΤΟ αλλά και παράλληλα- συμπληρωματικά) μιας στρατιωτικά ανεξάρτητης Ευρώπης. Που να μπορεί δηλαδή να υπερασπιστεί και τα δικά της σύνορα, πέρα από την αμερικανική επικυριαρχία.»
Ελληνογαλλική συμφωνία: Τα σωστά, τα ερωτηματικά, τα λάθος, μια πρώτη αποτίμηση
Το ζήτημα όμως σήμερα, 2024, πάνω από δυόμισι χρόνια μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, είναι να δούμε που «έχουμε πάει» μαζί της και ποιο το μέλλον της. Καθώς, να θυμίσουμε, η Συμφωνία είναι πενταετούς διαρκείας, οπότε θα λήξει το Σεπτέμβριο του 2026 (περίπου την ίδια περίοδο θα παραλαμβάνουμε και την τελευταία FDI, τη «Φορμίων») και βεβαίως τότε πρέπει να ανανεωθεί, για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρόνο.
Τι κάναμε λοιπόν; Μάλλον λίγα πράγματα με ουσία συνέβησαν έκτοτε. Η Συμφωνία περιγράφει βέβαια μια σειρά από διμερείς διαβουλεύσεις μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας σε όλα τα επίπεδα, κυρίως μεταξύ υπουργών Αμύνης και Εξωτερικών. Αρχικά για τη στρατηγική συνεργασία όπου αφορούν «το παγκόσμιο στρατηγικό περιβάλλον, τα περιφερειακά ζητήματα (κυρίως στις περιοχές της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και των Βαλκανίων)», μαζί με «εναρμόνιση θέσεων για κρίσιμα ζητήματα σχετικά με αμυντικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε.». Προβλέπονται ακόμη συναντήσεις των πολιτικών διευθύνσεων των υπουργείων Αμύνης και Εξωτερικών, καθώς και των Μονίμων Αντιπροσωπειών μας στην Ε.Ε., όπως και των εκεί στρατιωτικών μας εκπροσώπων, για να «συντονίζουν τις κατάλληλες θέσεις για θέματα σχετικά με την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας με σκοπό την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε. και την κυριαρχία της Ευρώπης».
Συμβαίνουν όλα αυτά, και στο αναμενόμενο επίπεδο και κυρίως με παραγωγική προοπτική; Μάλλον θα το αμφισβητήσουμε, τουλάχιστον στο δεύτερο σκέλος, το “παραγωγικό”. Π.χ. το φετινό Φεβρουάριο (2024) είχαμε συνάντηση της υφυπουργού Εξωτερικών κ. Αλεξάνδρας Σταυροπούλου με την γενική γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας, κ. Anne-Marie Descôtes, για σχετικές συζητήσεις, μαζί με «καθιέρωση τακτικού διαλόγου για το μεταναστευτικό, όπως και για συνεργασία των διπλωματικών ακαδημιών των δύο χωρών, και των μονάδων διαχείρισης κρίσεων των δύο υπουργείων». Όχι δηλαδή κάτι πολύ σαφές και κρίσιμο.
Δεν έχουμε ακούσει επίσης για ουσιαστική συνεργασία σε εξωτερική πολιτική, για τις «ανταλλαγές αναλύσεων επί ενεργειακών θεμάτων στη Μεσόγειο», για τη διπλωματική συνεργασία, για το συντονισμό θέσεων εντός υπερεθνικών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ. Ενώ γενικότερα, εντός Ε.Ε. ή και διεθνώς δεν έχει διαφανεί κάποια ειδική συννενόηση και κοινές πρωτοβουλίες, που θα αποδείκνυαν την πραγματική μεγαλύτερη σύσφιξη σχέσεων, δράσεων και στόχων, που η Συμφωνία ενθουσιωδώς υποδείκνυε και εννοούσε.
Η στρατιωτική παράμετρος
Σε στρατιωτικό τώρα επίπεδο, παλαιότερα, στα τέλη του 2021, είχε ανακοινωθεί και η πρώτη συνεδρίαση της κοινής Επιτροπής Εξοπλισμών, λίγες εβδομάδες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, υποθέτουμε πως συνεχίζεται. Έναρξη πάντως εδώ υπήρξε τον Ιανουάριο του 2022, με την υπογραφή κειμένου περί «Κατευθυντήριων Οδηγιών για την Αναβάθμιση της Ελληνογαλλικής Στρατιωτικής Συνεργασίας».
Ακόμη αναφερόταν στη Συμφωνία μια σειρά από αμυντικά πεδία συνεργασίας, από ανταλλαγή εκπαιδευτών και επισκέψεων, ειδικές διευθετήσεις ελιμμενισμού, κοινές ασκήσεις, κοινή ανάπτυξη σε θέατρα επιχειρήσεων, ανταλλαγή γνώσεων και εμπειρίας στους τομείς των επιχειρήσεων, κοινή εκπαίδευση αξιωματικών, «συνεργασία στους τομείς αναγνώρισης απειλών στον κυβερνοχώρο και ανάπτυξης ικανοτήτων κυβερνοάμυνας» και πολλά ακόμη.
Σε κάποιο βαθμό εδώ έχουμε υλοποιήσεις, π.χ. τον Ιανουάριο του 2024 έγινε συνάντηση αντιπροσωπειών των δύο ΓΕΕΘΑ, στο Παρίσι (μας εκπροσώπησε ο Ταξίαρχος Βασίλειος Τσάμης, επικεφαλής της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων του κλάδου Στρατηγικής-Πολιτικής-Αμυντικού Σχεδιασμού), ενώ το 2023 είχαμε επίσκεψη γαλλικής στρατιωτικής αντιπροσωπείας στην Αθήνα όπου εξετάστηκαν κοινές δράσεις. Και συνεκπαιδεύσεις έχουν γίνει, π.χ. το Σεπτέμβριο του 2023 είχαμε μια διμερή μονάδων Πεζικού (με συμμετοχή μιας δικής μας διμοιρίας) στη Γαλλία, ενώ το 2022 είχε γίνει η μεγάλη διμερής διακλαδική άσκηση Argo-22, αλλά και διάφορες συνεργασίες των δύο Πολεμικών Ναυτικών και των Αεροποριών μας.
Είναι αυτά αρκετά; Και πάλι όχι. Οι Γαλλικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι μεγάλου μεγέθους και διεθνούς προβολής ισχύος, έχουν εκτεταμένη πολεμική εμπειρία και πολύ πρόσφατη, έχουν πολύ πιο σύγχρονα οπλικά συστήματα και δομές, αξιοποιούν τα εγχώριας κατασκευής όπλα τους πολύ περισσότερο χρόνο από ότι εμείς τα «ίδια» (π.χ. τα μαχητικά Rafale μαζί με τα όπλα τους), έχουν σοβαρές υποδομές ασφαλείας, κυβερνοπολέμου, ηλεκτρονικού πολέμου, αμυντικών διαστημικών εφαρμογών κ.ο.κ.
Τι από όλα αυτά εμείς, 2,5 χρόνια μετά, έχουμε «στραγγίξει», εισπράξει, μαθητεύσει, παραδειγματιστεί, ενσωματώσει, μιμηθεί έστω, εκπαιδευθεί, κατανοήσει, απεικονίσει; Και πόσους αξιωματικούς μας έχουμε στείλει στη Γαλλία για εκπαιδεύσεις, εξειδικεύσεις, ενημερώσεις, απόκτηση εμπειρίας; Και πόσους Γάλλους έχουμε υποδεχθεί αντίστοιχα; Και πόσες μεγάλες διμερείς ασκήσεις έχουμε οργανώσει; Και πόσα πολεμικά σενάρια έχουμε “τρέξει” μαζί; Γενικότερα τι ακριβώς έχουμε πάρει από την υπερδύναμη Γαλλία και πως έχουμε ενισχύσει τις μεταξύ μας αμυντικές συνεργασίες, ειδικά όταν η Συμφωνία, προβλέπει ακόμη και «παροχή βοήθειας και συνδρομής με όλα τα κατάλληλα μέσα…και εφόσον υφίσταται ανάγκη με τη χρήση ένοπλης βίας» όπως λέει το περίφημο άρθρο 2; Κάτι δηλαδή που αν συμβεί, απαιτεί να υπάρχει μεγάλη προεργασία και εκπαίδευση σε αυτό.
Πάμε παρακάτω, στη συνεργασία σε εξοπλισμούς και σε αμυντική βιομηχανία, όπως προβλέπεται στα άρθρα 24-27 της Συμφωνίας. Εκεί που μιλά για «βιομηχανική εταιρική σχέση που θα συμπεριλαμβάνει ελληνικές και γαλλικές εταιρείες» για «προώθηση συνεργασίας αμυντικών βιομηχανιών και την ενίσχυση της τυποποίησης και διαλειτουργικότητας των εξοπλισμών μας». Μήπως εδώ είδαμε κάποια ανάλογη πρωτοβουλία, κάποια νέα συνεργασία (πέρα π.χ. από ότι ήδη γίνεται στο πλαίσιο της σύμβασης για τις φρεγάτες FDI HN); Μήπως ανακοινώθηκε κάποια κοινή ανάπτυξη τεχνογνωσίας; Κάποια συμπαραγωγή; Κάποια δική μας αγορά με σοβαρή όμως μεταφορά τεχνογνωσίας, που να ξεπερνά την οξυγονοκόλληση και τις σωληνώσεις; Κάποια κοινοπραξία; Κάποια μακρόπνοη συμμετοχή μας σε γαλλική εφοδιαστική αλυσίδα; Ούτε και εδώ έχουμε να αναφέρουμε κάτι που να εμπνέει.
Δυόμισι χρόνια με μικρό τον απολογισμό
Για να μην μακρηγορούμε. Η φιλική και έως και συμμαχική σχέση Ελλάδος-Γαλλίας είναι μακρόχρονη και κατοχυρωμένη ιστορικά και μετρά πολλές δεκαετίες και κυβερνήσεις. Η αμυντική Συμφωνία ήταν το επιστέγασμα αυτής και καλώς έγινε και έθεσε θεμέλιο για ακόμη μεγαλύτερη συσπείρωση και συναίνεση. Και είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για εμάς, καθώς για πρώτη φορά μεταπολεμικά, μια υπερδύναμη λέει ανοιχτά και δεσμεύεται, πως «θα υπερασπίσει ένοπλα την Ελλάδα», χωρίς υποσημειώσεις.
Αλλά όπως κάθε συμφωνία, αφούν πέσουν υπογραφές, αστράψουν τα φλας, τσουγκριστούν τα ποτήρια με τη σαμπάνια, η επόμενη μέρα, της εφαρμογής, είναι που μετρά. Και εκεί, στο μέτρημα, δεν βγαίνουν πολλές ούτε οι πρωτοβουλίες, ούτε οι συνεργασίες, ούτε τα αποτελέσματα. Πέρα δηλαδή από συσκέψεις, επαφές, διαλόγους και συζητήσεις και πάνω από ότι ήδη γινόταν.
Και μάλιστα σε μια συμφωνία όπου ο «μεγαλύτερος κίνδυνος» για την Ελλάδα, όπως είχε τότε, το 2021, περιγραφεί, δηλαδή να χρειαστεί η χώρα μας να… εκστρατεύσει στην Αφρική, στη ζώνη του Σαχέλ για να στηρίξει τα γαλλικά αποικιοκρατικά συμφέροντα (επίτηδες χρησιμοποιούμε την πιο καυστική εγχώρια ορολογία), έχει μάλλον εξαφανιστεί! Καθώς λόγω γεωπολιτικών εξελίξεων η Γαλλία αποσύρει τις στρατιωτικές της δυνάμεις από το Σαχέλ, οπότε η πιθανότητα να χρειαστεί την ελληνική βοήθεια είναι ελάχιστη.
Δυόμισι χρόνια λοιπόν μετά την αρχική υπογραφή, στη μέση δηλαδή της διάρκειας της Συμφωνίας, κάτι «μεγάλο», σημαντικό, μακρόχρονο δεν διαπιστώνουμε. Και μάλλον ούτε κάτι μεσαίας εμβελείας. Αν συνεχίσουμε έτσι, πως θα φτάσουμε στο 2026 για να συζητήσουμε την ανανέωση της; Αν τότε και οι δύο χώρες διαπιστώσουν πως «δεν κάναμε και τίποτα ιδιαίτερο εδώ και 5 χρόνια», ποια θα είναι εκείνη η εμπειρία που θα προσδώσει δυναμική σε μια εκ νέου υπογραφή;
Να το δούμε και πρακτικά, αν η πρωτοβουλία του 2021 ήταν από γαλλικής πλευράς «έργο Μακρόν», το 2026 αυτός θα είναι στην εξουσία; Ή θα τον έχουν διαδεχθεί άλλοι, πιθανά και πολύ διαφορετικής πολιτικής φιλοσοφίας, όπως π.χ. η Μαρί Λεπέν της γαλλικής ακροδεξιάς; Έχουμε κάνει επαφές ως Έλληνες με άλλα γαλλικά κόμματα και συνασπισμούς; Τους έχουμε πείσει, προσεγγίσει, ενημερώσει ότι αυτή η διμερής Συμφωνία είναι προς κοινό καλό και πρέπει να ανανεωθεί, όποιος και να κυβερνά τη Γαλλία; Ή το έχουμε αφήσει «για τότε» και βλέπουμε; Και αν δεν έχουμε κάτι απτό να δείξουμε πως «αποδίδει» αυτή η Συμφωνία, ποιο ακριβώς θα είναι το επιχείρημα μας;
Και αντίστροφα, το 2026, όποιος κυβερνά την Ελλάδα, θα έχει θετική προδιάθεση να συνεχίσει τη συμφωνία; Υποθέτουμε ναι, καθώς κατά την ψήφιση της στην Ελληνική Βουλή το 2021 υπήρξε σημαντική στήριξη, περίπου από τα 2/3 των βουλευτών (191 ψήφοι υπέρ), βασικά από τα κόμματα ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Ελληνική Λύση, ενώ ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ και ΜεΡΑ25 καταψήφισαν. Αλλά και αυτό το αποτέλεσμα δεν δείχνει μια πλήρη αποδοχή, που θα εγγυόταν την διατήρηση της, τουλάχιστον από τη δική μας πλευρά.
Τα εξοπλιστικά ως «καύσιμα» της Συμφωνίας;
Πάμε λίγο πίσω στο χρόνο, στο Μάρτιο του 2021, έξη μήνες πριν ανακοινωθεί η ελληνογαλλική Συμφωνία. Τότε γράφαμε το εξής: «Όμως επειδή η γεωπολιτική σύγκλιση Ελλάδος και Γαλλίας είναι μακρόχρονη και στηρίζεται σε αμοιβαία συμφέροντα, σε ιστορικές και πολιτισμικές καταβολές, σε πολιτικές συμμαχίες, σε κοινή διεθνή αντίληψη, διαθέτει και παράδοση και βάθος, καμία από τις δύο χώρες δεν την εξαρτά από μια αγορά 4 φρεγατών ή κάτι παρεμφερούς».
Υπογραφή αμυντικής συνθήκης με τη Γαλλία: Υπάρχει; Αν ναι σχετίζεται με αγορά φρεγατών;
Τι θέλαμε να πούμε τότε και εξακολουθούμε να το πιστεύουμε; Πως δεν μπορείς να «αγοράσεις» αμυντική στήριξη και συμμαχία, όπως αφελώς πιστεύουν πολλοί, με αντίτιμο κάποια δις αγορών όπλων. Καμία χώρα, μικρή, πόσο μάλλον «μεγάλη», δεν θα ταυτιστεί μαζί σου, δεν θα σε υπερασπίσει, δεν θα σου στείλει όπλα την ώρα της κρίσης ή ακόμη και στρατεύματα, γιατί απλά είσαι «καλός πελάτης». Αυτή η αντι-ιστορική κιόλας θεώρηση είναι λάθος, γιατί οι γεωπολιτικές συμμαχίες χτίζονται πάνω σε κοινά γεωπολιτικά συμφέροντα μεγάλου βάθους και όχι σε εμπορική λογική εξοπλισμών. Φυσικά όμως οι συμμαχικές χώρες και με μεγάλη σχέση μεταξύ τους, «ψωνίζουν μεταξύ τους όπλα». Αυτό είναι και το λογικό κιόλας. Αλλά δεν είναι η αγορά που παράγει τη συμμαχία, μα ακριβώς το αντίστροφο.
Έτσι, προβληματικά συζητιόταν στην Ελλάδα το 2020-2021, το απαραίτητο και σημαντικό μιας ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας σε συσχέτιση με την αγορά των φρεγατών FDI, κάτι που δεν είχε λογική. Δηλαδή αν η Γαλλία με ΑΕΠ 2,7 τρις ευρώ, δεν έπαιρνε τα 3 δις της Ελλάδας για φρεγάτες, ή τα 7 και κάτι δις συνολικά για FDI και μαχητικά Rafale, δεν θα υπέγραφε την συμφωνία; Μα αν το πιστεύει αυτό κανείς, τότε υποτιμά πρωτίστως τη Γαλλία εμφανίζοντας την ως «πωλητή» προστασίας! Που υποτίθεται βάζει το τεράστιο γεωπολιτικό της κύρος σε μια αμυντική διμερή συμφωνία, στο ίδιο «ζύγι» με μια περιφερειακή χαμηλού-μεσαίου μεγέθους, αμυντική παραγγελία. Ενώ την ίδια στιγμή η Γαλλία κάνει πολλών δεκάδων δις αμυντικές πωλήσεις σε άλλες χώρες, π.χ. στην Αραβική Χερσόνησο χωρίς να παρέχει ή απαιτεί τέτοιες συμφωνίες και συμμαχίες, κάτι που ξανά αποδεικνύει πως δεν σχετίζονται τα δύο.
Γαλλία: Δεν περιλαμβάνεται η ΑΟΖ στην ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία
Διαφωνούμε λοιπόν με αυτή την συναλλακτική αντίληψη που τώρα τελευταία αναδύεται… πάλι. Αν πρέπει «να πάρουμε ακόμη 6, 12 ή 24 Rafale» ή «πρέπει να πάρουμε γαλλικά τεθωρακισμένα Philoctetes» ή «πρέπει να πάρουμε την 4η FDI» αυτό θα γίνει για ελληνικό αμυντικό συμφέρον και εντός φυσικά πλαισίου γεωπολιτικής συνεργασίας, και όχι για να «πληρώσουμε» κάποιο… ενοίκιο διατήρησης της αμυντικής μας Συμφωνίας, ή για ανοίγουν κάποιοι σαμπάνιες νέων deal. Και δεν πρέπει να κριθεί η ανανέωση της το 2026 με κριτήριο το «πόσα δώσαμε σε χρήμα». Αλλά οφείλει να κριθεί από το πως και πόσο οι δύο χώρες κατάφεραν στρατηγική, πολιτική, αμυντική σύγκλιση, συστράτευση, συνεργασία και με απόδοση αξιόλογη και για τις δύο.
Αν δεν επιμείνουμε σε αυτό το πλαίσιο, που ευκρινώς περιγράφεται στην ίδια την Συμφωνία (δεν είναι δηλαδή κάποια αόριστη εκτίμηση και υπερέκταση ερμηνείας) και καταλήξουμε το 2026 να συζητάμε για ανανέωση της, τότε ναι: μπορεί ως ελληνικό «επιχείρημα», που μόνο επιχείρημα δεν θα είναι, αλλά βασικά ελληνική ικεσία, να πούμε «μα εμείς σας έχουμε πληρώσει τόσα λεφτά σε παραγγελίες όπλων». Αυτό θα είναι προφανώς το γαλλικό όφελος, το δικό μας ποιο θα είναι, πέρα από το “κουτί με τα όπλα”;
Καταληκτικά που πέφτει το βάρος; Ας αποδεχθούμε το προφανές, η Γαλλία είναι μεγαλύτερη χώρα από εμάς, σε όλα τα επίπεδα. Άρα αν κάποιος πρέπει να “τρέξει” να υλοποιήσει τη Συμφωνία, να της δώσει μέγεθος, βάρος, πνοή, περιεχόμενο, να την ενισχύσει δηλαδή όσο μπορεί ως διμερή σχέση, αυτός είναι η Ελλάδα που την έχει και περισσότερο ανάγκη. Ώστε όταν έρθει η ώρα να κριθεί εκ νέου, να μπορεί να διακρίνει η Γαλλία περισσότερα από όσα είχαν καταγραφεί το 2021 με την υπογραφή της. Και ακόμη τότε, το 2026, έχουν αλλάξει κάποια γεωπολιτικά δεδομένα και να είναι εναντίον μας σε ότι αφορά τη γαλλική στάση, να μπορούμε να έχουμε επιχειρήματα συνέχισης της συνεργασίας.
Μα και κυνικότεροι σκεπτόμενοι, αν η Συμφωνία ατυχήσει και δεν θα είναι μεγάλης διαρκείας – κάτι που το απευχόμαστε με έμφαση – όταν λήξει, η χώρα μας πρέπει να έχει αποκομίσει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος. Στρατηγικής με αμοιβαία προώθηση κρίσιμων ζητημάτων, στρατιωτικά μέσω εμπειρίας και νέων παραδειγμάτων, βιομηχανικά μέσω συνεργασίας, διπλωματικά μέσω εμβάθυνσης σχέσεων.
Οπότε κάθε μέρα έως την όποτε λήξη της, είναι “χαμένη”, αν στην Ελλάδα δεν αποκομίζουμε κάτι παραπάνω από άφθονο διάλογο και κάποια υψηλής αξίας και “αξίας” όπλα. Κάτι πρέπει να γίνει λοιπόν στα επόμενα δυόμισι χρόνια μιας σπάνιας ευκαιρίας συμμαχίας, με μια μεγάλη χώρα και χωρίς αυτή να έχει διάθεση επικυριαρχίας. Εκτός αν κάνουμε κάποιο εγχώριο διαγωνισμό χαμένων ευκαιριών και έχουμε θέση στο πάνω ράφι για μεγάλο “τρόπαιο”.
Επιλέγοντας φρεγάτες: Πως φθάσαμε εδώ μετά από 15 χρόνια συζητήσεων; Και τι μάθαμε από τη διαδρομή;
