East Med: Η γεωπολιτική του σημασία για την Ελλάδα

“Η Ελλάδα μετατρέπεται γρήγορα σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, και εγγυήτρια της Ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας και διαφοροποίησης”. Η παραπάνω πρόσφατη δήλωση ανήκει στον Αμερικανό πρέσβη Τζέφρι Πάιατ. Ο κ. Πάιατ και οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να αναβαθμίσουν τον ενεργειακό ρόλο της χώρας μας. Εκτός από τον Διασυνδετήριο Αγωγό Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB), τη δημιουργία σταθμού υγροποιημένου αερίου στα ανοιχτά της Αλεξανδρούπολης, η περίπτωση του αγωγού East Med, που θα φέρει το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στις αγορές τις Ευρώπης, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, για το τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ιδιαίτερο γεωπολιτικό “βάρος” στο ενεργειακό μέλλον της ευρύτερης περιοχής.
Γιατί οι ΗΠΑ θέλουν να αναβαθμίσουν την ενεργειακή γεωπολιτική σημασία της Ελλάδας
Τα αποθέματα αερίου της ανατολικής Μεσογείου είναι σημαντικά. Το κοίτασμα Leviathan ανακαλύφθηκε το 2010 ανοιχτά των ακτών του Ισραήλ, και το μέγεθός του σε φυσικό αέριο εκτιμάται στα 620 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ομοίως σημαντικά φαίνεται πως είναι και τα κοιτάσματα που υπάρχουν στην κυπριακή ΑΟΖ.
Ο East Med προβλέπει την κατασκευή αγωγού 1.900 χλμ. κατά μήκος της ανατολικής Μεσογείου. Θα ξεκινάει στις περιοχές εξόρυξης στις ισραηλινές ακτές και θα οδηγεί μέσω Κύπρου και Κρήτης στην Πελοπόννησο. Η διαδρομή θα συνεχίζει στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου ο αγωγός θα συναντά τον σχεδιαζόμενο αγωγό Poseidon ο οποίος θα καταλήγει στο Ότραντο της Ιταλίας απ’ όπου το αέριο θα μπορεί να διοχετεύεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο. 1.300 χλμ. του αγωγού θα κατασκευαστούν υποθαλάσσια σε βάθη που φτάνουν τα 3.000 μέτρα αυτό συνιστά μεγάλη τεχνική πρόκληση. Οι συνομιλίες μεταξύ των τριών εθνών για το θέμα ξεκίνησαν το 2015 και έχουν προχωρήσει σε μια συμπαγή συμμαχία. Ελλάδα δεν θα μπορούσε μόνο να συγκεντρώσει τα τέλη μεταφοράς φυσικού αερίου και να ενισχύσει το ρόλο της ως ενεργειακού κόμβου, αλλά και να εκμεταλλευτεί τον αγωγό για να καλύψει τις δικές του ανάγκες.
Με κόστος 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο αγωγός θα έχει την ικανότητα να μεταφέρει στην Ευρώπη, 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Οι ΗΠΑ επιθυμούν την υλοποίηση του αγωγού, για να βοηθήσουν στην ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση της Ευρώπης και να στερήσουν πολύτιμο συνάλλαγμα από τη Ρωσία, η οικονομία της οποίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα έσοδα από την εκμετάλλευση των ενεργειακών της πόρων.
Το πρόβλημα της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία
Οι λόγοι που η Ευρώπη πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί ενεργειακά από τη Ρωσία είναι κάτι παραπάνω από προφανείς, δεδομένου πως μεγάλο μέρος τον αναγκών της, καλύπτονται από τη ρωσική αγορά. Εδώ δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις γεωστρατηγικής για να αντιληφθεί κάποιος πως οι μεγάλοι χαμένοι από την κατασκευή του αγωγού East Med, είναι η Τουρκία και η Ρωσία.
Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2016, σχεδόν τα δύο τρίτα των εισαγωγών αργού πετρελαίου από την ΕΕ προέρχονταν από την Ρωσία (32%), τη Νορβηγία (12%), τη Νιγηρία και την Σαουδική Αραβία (και 8%) και το Καζακστάν (7%). Περισσότερα από τα τρία τέταρτα των εισαγωγών φυσικού αερίου προέρχονταν από τη Ρωσία (40%), τη Νορβηγία (25%) και την Αλγερία (12%), ενώ σχεδόν τα τρία τέταρτα των εισαγωγών στερεού καυσίμου (κυρίως άνθρακα) από τη Ρωσία (30%), την Κολομβία (23%) και την Αυστραλία (15%).
Στην ΕΕ το 2016, το ποσοστό εξάρτησης ήταν ίσο με 54%, πράγμα που σημαίνει ότι πάνω από το ήμισυ των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ καλύφθηκαν από εισαγωγές. Το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από πάνω από 90% στη Μάλτα, το Λουξεμβούργο και την Κύπρο, έως κάτω από το 20% στην Εσθονία και τη Δανία. Το ποσοστό εξάρτησης αυξήθηκε σε 54% το 2016, από 47% που ήταν το 2000.
Το συμπέρασμα είναι πως η ΕΕ εξαρτάται κυρίως από τη Ρωσία για εισαγωγές αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου και στερεών καυσίμων.
Δεν είναι μυστικό πως οι ΗΠΑ πιέζουν την ΕΕ να βρει εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Πολλές χώρες μέλη όμως, έχουν υπογράψει συμβόλαια με την Ρωσία που εκτείνονται μέχρι το 2025 και ορισμένα (λίγα) φτάνουν ως το 2030, παρά το γεγονός πως οι Βρυξέλλες, θεωρούν επισήμως την Μόσχα αναξιόπιστο πάροχο. Η ΕΕ αναζητά, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία, εναλλακτικές πηγές ενέργειας από χώρες της Μέσης Ανατολής, από Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν και Τουρκμενιστάν και από εισαγωγές από ΗΠΑ, Αυστραλία και Ανατολική Αφρική.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να εργάζονται στην Ελλάδα στον τομέα της ενέργειας και των ενεργειακών συνεργασιών τους, “επενδύοντας” στον αγωγό East Med, τον τερματικό σταθμό της Ρεβυθούσας, τον Διασυνδετήριο Αγωγό φυσικού αερίου Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB), την πλωτή μονάδα επαναεριοποίησης φυσικού αερίου (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη και τις υπεράκτιες έρευνες της Exxon με τα ΕΛΠΕ στη νότια Κρήτη.
Επιπλέον, η δραστηριότητα των τριών μεσογειακών χωρών συμβαίνει σε μία περίοδο που η Τουρκία έχει αναπτύξει στενές σχέσεις με τη Ρωσία και αναμένει την παραλαβή του Α/Α συστήματος S-400. Το τελευταίο έχει δημιουργήσει προβληματισμό στην Ουάσινγκτον, που θεωρεί ότι πρέπει πλέον να στηρίζεται σε πιο έμπιστους συμμάχους στην περιοχή.
H κοινή διακήρυξη που δόθηκε στη δημοσιότητα από τις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ σχετικά, με τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, συμπυκνώνει τα συμπεράσματα της 1ης Ενεργειακής Υπουργικής Διάσκεψης, που έλαβε χώρα στις 7 Αυγούστου, η οποία τονίζει: “Οι υπουργοί Ενέργειας της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κώστας Χατζηδάκης, της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γεώργιος Λακκοτρύπης, του Κράτους του Ισραήλ Γιούβαλ Στάινιτζ και ο Βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, αρμόδιος για ενεργειακά θέματα Φράνσις Φανόν, συναντήθηκαν σήμερα στην Αθήνα για να συζητήσουν τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, επιβεβαιώνοντας τη δέσμευσή τους να προωθήσουν την ειρήνη, τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ο κ. Φάνον υπογράμμισε την αυξανόμενη και απτή υποστήριξη της κυβέρνησης των ΗΠΑ για τη δημιουργία ενός δομημένου τετραμερούς μηχανισμού συνεργασίας που επικεντρώνεται σε θέματα ενέργειας. Οι υπουργοί και οι Ηνωμένες Πολιτείες επανέλαβαν την πλήρη υποστήριξή και την αλληλεγγύη τους προς την Κυπριακή Δημοκρατία προκειμένου να διερευνήσει και να αναπτύξει τους πόρους της στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της, και εξέφρασαν την ανησυχία τους για τις πρόσφατες προκλητικές κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο“.
Όσον αφορά το ζήτημα του ορυκτού πλούτου της Κύπρου, είναι ίσως η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ δεν κρατούν την πολιτική των ίσων αποστάσεων. Ο υφυπουργός εξωτερικών για υποθέσεις Ευρώπης και Ευρασίας Wess Mitchell ενθάρρυνε τη Λευκωσία να συνεχίσει τον σχεδιασμό της, χαρακτηρίζοντας την τουρκική θεώρηση «μειονότητα» απέναντι στη διεθνή επικρατούσα άποψη και εξέφρασε την αντίθεση των ΗΠΑ σε κάθε πρόκληση εις βάρος της Κύπρου.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η απόφαση του Ισραήλ στα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου να συμφωνήσει με την Κύπρο και την Ελλάδα για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μέσω του αγωγού East Med, σηματοδοτεί την έναρξη (περαιτέρω) επιδείνωσης των ισραηλοτουρκικών σχέσεων, και μείωση της γεωστρατηγικής βαρύτητας της Άγκυρας στην περιοχή.
Εν κατακλείδι, η Ελλάδα μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη από την ενεργειακή της “αναβάθμιση”, τα οποία -μεταξύ άλλων- είναι οικονομικής φύσεως (τέλη μεταφοράς) και κυρίως γεωπολιτικά, με την ανάδειξη της χώρας μας σε ενεργειακό κόμβο. Eίναι προφανές από δηλώσεις κορυφαίων Αμερικανών αξιωματούχων, πως η τρέχουσα διάθεση της Ουάσιγκτον, δεν είναι να αφήσει την Άγκυρα (και τη Ρωσία) να ανακατευτεί στα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου και προτιμά έναν αξιόπιστο άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ + Αιγύπτου, για να εξορυχθούν οι υδρογονάνθρακες και να κατευθυνθούν στην ενεργειακά “πεινασμένη” και εξαρτώμενη από τη Ρωσία, Ευρώπη.