Η καταναγκαστική διπλωματία (coercive diplomacy) είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πρακτικές στις διακρατικές σχέσεις και ενσωματώνει την πεμπτουσία της τέχνης της διπλωματίας, δηλαδή την επίτευξη πολιτικών στόχων και προώθηση του εθνικού συμφέροντος ενός κράτους, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει σε πόλεμο, ή στη χείριστη των περιπτώσεων, να καταφύγει σε μικρής κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Η καταναγκαστική διπλωματία μπορεί να συνοψιστεί στο παρακάτω απόφθεγμα:
“Μπορείς να ισχυριστείς ότι είσαι πραγματικά επιτυχημένος όχι όταν κερδίσεις εκατό νίκες σε εκατό μάχες, αλλά όταν νικήσεις τον εχθρό σου χωρίς καν να τον πολεμήσεις” (ελεύθερη απόδοση από Σουν Τζου, Η Τέχνη του Πολέμου).
Ασκώντας εξαναγκαστική διπλωματία, ένα κράτος μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του στον αντίπαλό του, με την απειλή πολιτικών συνεπειών, όπως για παράδειγμα την αποπομπή από έναν διεθνή οργανισμό, τις οικονομικές κυρώσεις, όπως το εμπάργκο και την αναστολή μιας οικονομικής συμφωνίας ή ακόμη και την απειλή της χρήσης βίας.
Η Τουρκία ασκεί σαφώς υποδειγματική καταναγκαστική διπλωματία στην ευρύτερη περιοχή μας, είτε με την απειλή χρήσης βίας (πχ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο), είτε με μικρής κλίμακας στρατιωτικές εμπλοκές σε Συρία, βόρειο Ιράκ και Λιβύη, ή ακόμη με την στρατιωτική παρουσία με βάσεις σε χώρες όπως το Κατάρ, η Σομαλία, το Σουδάν και πολλές ακόμη.
Η Ελλάδα έχει δυο τρόπους για να ασκήσει καταναγκαστική διπλωματία. Πρώτον, μέσω της άσκηση βέτο στην ΕΕ, για αποφάσεις που ευνοούν την Τουρκία. Παράλληλα, συμμαχίες και προσεταιρισμοί άλλων χωρών με ανάλογες αντιλήψεις, είναι πάντα χρήσιμες.
Δεύτερον και σημαντικότερο. Διατήρηση ισχυρότατης αποτρεπτικής ισχύος. Αυτό μεταφράζεται σε ικανές Ένοπλες Δυνάμεις, που θα είναι σε σχέση να προβάλλουν ισχύ από το Αιγαίο ως την Ανατολική Μεσόγειο. Ακόμη πιο σημαντικό, η διακήρυξη αποφασιστικότητας προς πάσα κατεύθυνση, πως η Ελλάδα θα χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική της ισχύ, εναντίον οποιουδήποτε απειλεί ή υπονομεύει τα ελληνικά συμφέροντα. Με λίγα λόγια, ξεκάθαρη απειλή χρήσης βίας.
Ένα από τα “μειονεκτήματα” της καταναγκαστικής διπλωματίας, είναι πως ενώ θεωρητικά μπορεί να περιχαρακώσει έναν αντίπαλο, μπορεί ακόμη και να τον φέρει με την πλάτη στον τοίχο. Αυτός ο αντίπαλος είναι δυνητικά επικίνδυνος, από την άποψη πως μπορεί να επιλέξει τοπική ή γενικευμένη στρατιωτική αντιπαράθεση. Ως εκ τούτου, ο ασκών την τακτική της καταναγκαστικής διπλωματίας, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να ανταποκριθεί στρατιωτικά ακόμη και σε πλήρη κλιμάκωση (jus ad bellum). Με λίγα λόγια, εκτός από προβολή ισχύος, θα πρέπει να διαθέτει τα μέσα να πολεμήσει (put your money where your mouth is).
Όπως και με την έννοια της αποτροπής, έτσι και ο καταναγκασμός χαρακτηρίζεται από την απειλή χρήσης βίας. Στην περίπτωση του καταναγκασμού στο πλαίσιο του χειρισμού κρίσεων, όταν ο αντίπαλος παραβιάσει το status quo παρά τις απειλές μας (δηλαδή η αποτροπή μας καταρρεύσει), τότε μπορούμε να αποπειραθούμε να επαναφέρουμε την προϋπάρχουσα κατάσταση (status quo ante) με περιορισμένη, παραδειγματική μορφή βίας, χωρίς την καταφυγή σε γενικό πόλεμο.
Οποιαδήποτε καταναγκαστική διπλωματική κίνηση βασίζεται σε μια υποκείμενη πεποίθηση εκ μέρους του εμπνευστή της ότι μπορεί να ανταπεξέλθει σε περίπτωση κλιμάκωσης. Εάν ο αντίπαλος αισθανθεί ότι είναι προτιμότερο να αντιδράσει δυναμικά, αντί να συμμορφωθεί, τότε ο “επιτιθέμενος” θα βρεθεί προ διλήμματος. Επομένως, θα πρέπει να κάνει προσεκτικούς υπολογισμούς, προτού εμπλακεί σε αυτήν τη στρατηγική.
Οι απειλές χρήσης βίας, κατά παράδοση κατέλαμβαναν σημαντική θέση στη διπλωματία, οδηγώντας σε αποτελέσματα που κυμαίνονται από υποχωρήσεις/παραχωρήσεις του αντιπάλου, έως ένοπλες συγκρούσεις. Όπως ο Θουκυδίδης αποθανάτισε στον «διάλογο Αθηναίων-Μηλίων», και όπως ο Χίτλερ διεξήγαγε τις διαπραγματεύσεις του με τους Τσέχους, τους Πολωνούς και τους Βρετανούς, οι απειλές αποτελούν από αρχαιοτάτων χρόνων αναπόσπαστο μέρος της πρακτικής της διπλωματίας και της στρατηγικής.
Συνοψίζοντας, η γενική ιδέα της καταναγκαστικής διπλωματίας είναι η προβολή και προάσπιση των συμφερόντων μιας χώρας, ενάντια σε έναν αντίπαλο, απειλώντας τον με χρήση βίας σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, απειλή η οποία θα θεωρηθεί πραγματική και ισχυρή, προκειμένου να πειστεί να υποχωρήσει.
