Η προχθεσινή ομιλία του Βλαντιμίρ Πούτιν, στα στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, στην οποία παρουσίασε μια «πρόταση ειρήνης» για την Ουκρανία αξίζει μεγάλου σχολιασμού, καθώς εμπεριέχει μια καινοτομία για τις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, ή πιο σωστά ένα κοίταγμα πολλές δεκαετίες πίσω, ως αναβίωση κρίσιμων μεταπολεμικών διευθετήσεων.
Αρχικά λοιπόν ο Προέδρος της Ρωσίας έθεσε όρους εκεχειρίας, δηλαδή τι πρέπει να συμβεί για να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις. Έτσι ζήτησε να αποχωρήσουν τα ουκρανικά στρατεύματα από τις περιφέρειες Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζιας και Χερσώνας, και ταυτόχρονα να «δηλώσει η Ουκρανία ότι αποκηρύσσει την πρόθεση να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ». Άρα η Ρωσία μόνο και μόνο για να αρχίσει τον διάλογο, ζητά ουσιαστικά από την Ουκρανία σχεδόν να της παραδώσει περισσότερα εδάφη από όσα έχει ήδη κατακτήσει! Καθώς σε όλες τις παραπάνω περιοχές, μικρό ή μεγάλο μέρος τους παραμένει σε ουκρανικά χέρια. Οπότε οποιαδήποτε στιγμή που πιθανά θα αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις, τα ρωσικά στρατεύματα θα μπορεί να συνεχίσουν άμεσα την εισβολή εκεί, κατακτώντας τα! Έτσι εδώ έχουμε έναν εξόφθαλμα “απορριπτέο” όρο που υπονομεύει την έναρξη διαπραγματεύσεων, καθώς φέρνει την μια πλευρά σε εξ ορισμού ευάλωτη θέση. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως η διατύπωση του, έγινε ακριβώς για να μην υπάρχει περιθώριο έναρξης διαπραγματεύσεων, οπότε η όλη ιστορία είναι μια ακόμη ρωσική ρητορεία.
Σε επόμενο στάδιο τώρα, αυτό της επίλυσης του Ουκρανικού, ο Πούτιν επέμενε ειδικά σε αυτό: Ότι δηλαδή δεν θα δεχθεί κάποια ειδική/παροδική συμφωνία ειρήνευσης αλλά μόνο μια «ολοκληρωτική λύση», με διεθνείς δεσμεύσεις. Άρα η «τακτοποίηση» όπως την οραματίζεται, δεν αφορά μόνο την Ουκρανία ως ανεξάρτητο κράτος (αν και στο λόγο είναι εμφανές πως η Ουκρανία αμφισβητείται συνολικά ως «χώρα»), αλλά προτείνει μια συνολική διευθέτηση ασφαλείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οπότε και παγκόσμιο.
Τι ζητά λοιπόν ο Πούτιν από την Ουκρανία, στην ουσία δηλαδή των διαπραγματεύσεων; Με φανερή τη διατύπωση πως όλα τα παρακάτω είναι πρακτικά «μη συζητήσιμα» και πως αν συνεχιστούν οι πολεμικές επιχειρήσεις, οι απαιτήσεις θα γίνουν ακόμη περισσότερες:
- Αναγνώριση ότι οι 4 περιφέρειες (oblast), Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζια, Χερσώνα, ανήκουν πλέον στην Ρωσία στο σύνολο της έκτασης τους. Δηλαδή να δεχθεί η Ουκρανία πως 110.842 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης της (18% της έκτασης) είναι ρωσικά, παρότι ακόμη γίνονται μάχες σε όλες αυτές τις περιοχές. Να τονίσουμε εδώ πως ο Πούτιν δεν αναφέρεται στην περιφέρεια της Κριμαίας, αυτή είναι «εκτός διαπραγματεύσεων» και δεδομένα (για τον ίδιο) ρωσική. Άρα η συνολική απώλεια εδάφους για την Ουκρανία θα είναι 136.923 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το 22,6% της έκτασης της.
- Να αρθούν όλες οι διεθνείς κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Εδώ η απαίτηση εμπλέκει το σύνολο των χωρών που τις έχουν εφαρμόσει, σε μικρό και μεγάλο βαθμό, άρα η διευθέτηση θα είναι διεθνής.
- Η Ουκρανία θα «αποστρατιωτικοποιηθεί», χωρίς να γίνεται μεγαλύτερη αναφορά σε αυτό. Είχε ακουστεί πάντως πως σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε αναφορά πως η χώρα «μπορεί να έχει Ένοπλες Δυνάμεις με προσωπικό έως 85.000», δηλαδή ένα ελάχιστο νούμερο που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να την υπερασπίσει, ακόμη και να γίνει δεκτός ο διαμοιρασμός της.
- Να γίνει «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας, χωρίς πάλι να δίνονται λεπτομέρειες τι σημαίνει αυτό και πως θα ερμηνευθεί. Η πιο προσιτή ερμηνεία είναι να απαιτηθεί η Ουκρανία να υιοθετήσει νόμο που να απαγορεύει την πολιτική δραστηριότητα σε συγκεκριμένες ακραίες ιδεολογίες (όπως π.χ. έχει η Γερμανία για τη ναζιστική, οπότε υπάρχει σύγχρονο ιστορικό προηγούμενο). Εδώ όμως υπάρχει φόβος πως μια τέτοια νομοθεσία θα έχει πολύ διασταλτική ερμηνεία, έως και μπλοκάροντας οποιαδήποτε «μη αρεστή» αντίληψη στην Ρωσία. Για παράδειγμα, θα μπορεί να μετέχει στην πολιτική ζωή της Ουκρανίας, ένα φιλελεύθερο κόμμα, που θα ζητά την ένταξη στην Ε.Ε. και την υιοθέτηση «ευρωπαϊκής άμυνας» (εκτός ΝΑΤΟ δηλαδή), ή θα θεωρηθεί και αυτό «παράνομο», γιατί η αντίληψη αυτή θα συγκρούεται με την παρακάτω απαίτηση;
- Η οποία επιβάλλει στην Ουκρανία να μετασχηματιστεί σε κράτος «ουδέτερο, χωρίς συμμετοχή σε οποιαδήποτε συμμαχία, και αποπυρηνικοποιημένο». Εδώ έχουμε τη μεγαλύτερη «καινοτομία» σε απαίτηση, καθώς η Ρωσία ζητά να θεσπιστεί ένα ειδικό καθεστώς «ουδέτερου κράτους», όχι όμως με δική του απόφαση (όπως π.χ. έχει δηλώσει η Ρουάντα, το Μεξικό, η Μάλτα κ.α. ή με καθεστώς «ένοπλης ουδετερότητας», όπως η Ελβετία), αλλά με επιβολή από τον εισβολέα του. Η απαίτηση αυτή θυμίζει έντονα την περίπτωση της Αυστρίας, στην οποία το 1955 επιβλήθηκε ουδετερότητα με σοβιετική παρέμβαση, ώστε να αναγνωρίσει η Μόσχα την αυστριακή ανεξαρτησία, μετά από την πολύχρονη μεταπολεμική κατοχή της χώρας από τους Συμμάχους. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση της Αυστρίας, δεν είχε απαιτηθεί η αποστρατιωτικοποίηση και διατηρεί ένοπλες δυνάμεις, είναι ενταγμένη στην Ε.Ε. και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς κ.ο.κ.
- Άλλη μια ρωσική απαίτηση είναι να «γίνουν σεβαστά και να τύχουν προστασίας τα δικαιώματα, οι ελευθερίες και τα συμφέροντα των ρωσόφωνων κατοίκων της Ουκρανίας». Αυτό ακούγεται πολύ λογικό, αλλά και πάλι η όποια εφαρμογή του μπορεί έντεχνα να μετουσιωθεί από προστασία μιας μειονότητας (κάτι που ήδη προβλέπεται από την Χάρτα του ΟΗΕ και πολλές διεθνείς συνθήκες), σε νέα διάσπαση της Ουκρανίας όπου οι κατά τόπους κοινότητες ρωσόφωνων θα ζητήσουν αυτονομία.
Να συνοψίσουμε εδώ λίγο τα παραπάνω, όπου η Ρωσική απαίτηση για «ειρήνη» είναι η εξής: Να κατασκευαστεί ένα νέο ουκρανικό κράτος, το οποίο δεν θα έχει εθνική άμυνα (άρα δεν θα μπορεί να υπερασπίζει την εθνική κυριαρχία), δεν θα έχει εξωτερική πολιτική (καθώς θα απαγορεύεται η συμμετοχή του σε συμμαχίες και θα είναι κατ’ απαίτηση ουδέτερο), θα έχει περιορισμό στην έκφραση πολιτικών απόψεων (που μπορεί να είναι από καλοήθης, δηλαδή απαγόρευση ναζιστικών αντιλήψεων, έως κακοήθης με απαγόρευση πληθώρας άλλων πολιτικών πλατφορμών), ενώ πιθανά θα έχει σπέρμα περαιτέρω εθνοτικής διάσπασης, π.χ. με επιβολή ομοσπονδοποίησης ή συνομοσπονδοποίησης. Το καινοφανές αυτό κράτος, αν γίνουν δεκτές οι ρωσικές αιτιάσεις, δεν μπορεί βέβαια να περιγραφεί ως οτιδήποτε άλλο παρά «μαριονέτα». Και βέβαια θα αποτελεί διεθνές παράδοξο, σε ανατροπή των μεταπολεμικών (του Β’ Παγκοσμίου) θεσμίσεων.
Έτσι ευθέως η Ουκρανία ζητείται να υφίσταται ως μια αχανής buffer zone κάπου 450.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, εξυπηρετώντας τις αιτιάσεις ασφαλείας της Μόσχας. Από χιλιετίας δηλαδή, όπου Ουκρανία και Λευκορωσία ήταν η «μεγάλη εδαφική παγίδα για κάθε εχθρό» που θα ήθελε να επιτεθεί στη Μόσχα. Αν μη τι άλλο αναγνωρίζει κανείς εδώ στην Ρωσία πως διατηρεί ιστορική μνήμη και δεν θα δεχθεί ποτέ να μην έχει αυτή την περιφερειακή γεωγραφική ζώνη ως δική της «άμυνα», ανεξάρτητα των προθέσεων των όποιων λαών κατοικούν εκεί. Μια τσαρική/σοβιετική δηλαδή αντίληψη που συνεχίζεται και στον 21ο αιώνα, χωρίς να κωλύεται από οποιαδήποτε διεθνή νομιμότητα, η οποία κατά τα άλλα παραμένει «ιερή» για τη Ρωσία.
Η ιστορία όπως την γράφει η Ρωσία
Στον λόγο του Πούτιν είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς μερικά ακόμη στοιχεία τα οποία θίγουμε ακροθιγώς:
Α. Τελείως επιλεκτική ιστορική παράθεση. Για παράδειγμα, η Ουκρανική πολιτική ιστορία στην πουτινική αφήγηση, σταματά στο 2014 και τις εκεί μεγάλες ταραχές που κατά τον ίδιο έχουν «απονομιμοποιήσει» την χώρα. Το ότι η Ουκρανία έκτοτε έχει κάνει σειρά εθνικών και προεδρικών εκλογών, με διεθνείς παρατηρητές, που έχουν καταγραφεί ως τίμιες και τις έχει αναγνωρίσει και η ίδια η Ρωσία, και μάλιστα έχει χαιρετίσει το αποτέλεσμα τους, όλα αυτά έχουν διαγραφεί ως «μη γενόμενα». Είναι προφανές πως αυτό γίνεται γιατί πρέπει να κατασκευαστεί το αφήγημα πως η Ουκρανία από το 2014 έως το 2022 δεν είναι «χώρα», αλλά «όμηρος εξτρεμιστών και ξένων». Την ίδια στιγμή βέβαια που σε όλο αυτό το διάστημα η Ρωσία διατηρούσε πολιτικές επαφές στην Ουκρανία, είχε συζητήσεις, εμπορικές σχέσεις, ελεύθερη διακίνηση πολιτών μεταξύ των δύο χώρων, είχε συνεργασία σε διεθνές επίπεδο, είχε πρεσβεία και προξενεία, συμμετείχαν και οι δύο χώρες σε μεταξύ τους επαφές για επίλυση του αποσχιστικού θέματος κ.ο.κ. Αυτά το ξαναλέμε, σήμερα «δεν έχουν συμβεί ποτέ» στη ρωσική μνήμη.
Β. Εθνικιστική και εθνοφυλετική αντίληψη, καθώς γίνονται αναφορές σε «νότια Ουκρανία η οποία είναι ιστορικά ρωσική» και σε «Κριμαία που παρανόμως, εντός ΕΣΣΔ, παραχωρήθηκε στην Ουκρανία». Για τον Πούτιν δηλαδή δεν υπάρχουν κατοχυρωμένα σύνορα, δεν υπάρχει το σύνολο των διεθνών συμφωνιών που η ίδια η Ρωσία υπέγραψε μετά το 1991, αναγνωρίζοντας τα σύνορα της Ουκρανίας όπως και όλων των άλλων τέως σοβιετικών δημοκρατιών, δεν υπάρχει η θέσμιση του ΟΗΕ και των εκεί συμφωνηθέντων περί ανεξαρτησίας και απαραβίαστων συνόρων κάθε χώρας. Όλα αυτά διαγράφονται, γιατί λέγεται σαφώς πως η Ρωσία «διατηρεί ιστορικό φυλετικό δικαίωμα σε γειτονική χώρα» το οποίο της δίνει το δικαίωμα ένοπλης επέμβασης. Ότι δηλαδή ισχυρίζεται και η Τουρκία για την Κύπρο και ότι έμμεσα απειλεί εδώ και δεκαετίες για τη Δυτική Θράκη.
Γ. Απόλυτη μετάθεση ευθύνης στην Ουκρανία και στη Δύση για την έναρξη της εισβολής. Ο Πούτιν επιμένει σε αυτό, η Ρωσία «υποχρεώθηκε να κάνει την ειδική στρατιωτική επιχείρηση», δεν φέρει καμία ευθύνη, δεν έχει κανένα βάρος. Μάλιστα γίνεται επίκληση του ότι «θα έκανε η Ουκρανία επίθεση στο Ντονμπάς το 2022», οπότε για να την προλάβει έγινε η εισβολή. Εντωμεταξύ η ρωσική εισβολή έχει ξεκινήσει το 2014, και απειληθεί σε νέα φάση από το 2021, όταν η Μόσχα έκανε μεγάλη συγκέντρωση στρατευμάτων στα σύνορα της Ουκρανίας.
Δ. Οι συμφωνίες του Μινσκ (δηλαδή της προσπάθειας διευθέτησης το 2014-2015, της απόσχισης στο Ντονμπάς), απέτυχαν αποκλειστικά με ευθύνη των Ουκρανών και της Δύσης. Κατά τον Πούτιν δηλαδή, οι επιθέσεις των ρωσόφωνων αυτονομιστών την επαύριον των συμφωνιών, ώστε να καταλάβουν περισσότερες και στρατηγικές θέσεις έξω από το Ντονέτσκ (σε πλήρη δηλαδή παραβίαση των συμφωνηθέντων) δεν συνέβησαν ποτέ. Επίσης δεν συνέβη ποτέ η διαπιστωμένη είσοδος ρωσικών στρατευμάτων στο Ντονμπάς το 2014, δεν υπήρξε ποτέ τροφοδοσία με όπλα των αυτονομιστών πάλι ως παραβίαση των συμφωνηθέντων κ.ο.κ.
Ε. Ο Πούτιν δήλωσε πως η κατάληψη των περιφερειών Χερσώνας και Ζαπορίζια έγινε για επιχειρησιακή αναγκαιότητα, αλλά εφόσον η Ρωσία έκανε εκεί δημοψήφισμα και οι κάτοικοι δήλωσαν πως ήθελαν να ενταχθούν στην Ρωσία, αυτό έγινε σεβαστό και ανακηρύχθηκαν οι περιοχές αυτές «ρωσικές». Κατά τον ίδιο δηλαδή, ένα «δημοψήφισμα» σε μια περιοχή υπό στρατιωτική εισβολή και κατοχή, όπου οι ντόπιοι ουκρανόφωνοι έχουν φύγει σε μεγάλο βαθμό πρόσφυγες, έχουν σκοτωθεί χιλιάδες άμαχοι και ισοπεδωθεί αστικά κέντρα, και έγινε σε πολλές περιπτώσεις με “περιφερόμενες” κάλπες από Ρώσους στρατιώτες (δηλαδή ο κόσμος ψήφιζε υπό την απειλή κάννης) θεωρείται «τίμιο» και το αποτέλεσμα του είναι «αντιπροσωπευτικό». Κάτι παρόμοιο πάντως δηλώνει η Τουρκία για την ανακήρυξη του κυπριακού ψευδοκράτους, ότι κι αυτό έγινε μετά από “απόφαση του λαού εκεί”. Πάντως ο Πούτιν παραδέχθηκε (αυτοδιαψευδόμενος) πως αν και η κατάληψη της Ζαπορίζια και της Χερσώνας δεν ήταν αρχικά για να ασκηθεί εκεί «ρωσική κυριαρχία», υπήρχε όμως απαίτηση δημιουργίας «διαδρόμου ξηράς προς την Κριμαία», μέσω αυτών.
ΣΤ. Ο Πούτιν στο λόγο του κάνει σαφή διάκριση μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Είναι το τρέχον «αγαπημένο» επιχείρημα της Μόσχας και έχει μεγάλη διάδοση και στην Ελλάδα. Τι λέει αυτό; Πως τα ευρωπαϊκά κράτη σήμερα είναι υποχείρια των ΗΠΑ και της δικής τους εξτρεμιστικής διεθνούς πολιτικής, άρα πρέπει να απεξαρτηθούν. Και μετά, σε συνεργασία με τη Ρωσία και τις χώρες του Καυκάσου (μέσω του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας που έχει ρωσική πρωτοκαθεδρία), να δημιουργήσουν ένα νέο διεθνές πλαίσιο ασφαλείας προς κοινή ευημερία. Αυτό είναι και το πιο κενό περιεχομένου, όταν διατυπώνεται από τον ηγέτη μιας χώρας που έχει τώρα εισβάλλει σε ευρωπαϊκή χώρα, έχει εμπλέξει στην εισβολή ακόμη μια (την αυταρχική Λευκορωσία, η οποία δρα ως ακόλουθος της Μόσχας), έχει ιστορικά αντίστοιχη διαπιστωμένη μεταπολεμική συμπεριφορά (είτε ως ΕΣΣΔ είτε ως Ρωσία, εισβάλλοντας σε Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Γεωργία), έχει εγκαταστήσει πρόσφατα τακτικά πυρηνικά στο Καλiνινγκράντ που απειλούν αποκλειστικά την Ευρώπη, και απαιτεί μια ολόκληρη χώρα ως «ζώνη ασφαλείας» μεταξύ της ίδιας και της ανατολικής-κεντρικής Ευρώπης. Μάλιστα αυτό εμφανίζεται ως «πρόταση διεθνούς ειρήνης», την ίδια στιγμή που η Ρωσία κάνει και διαφημίζει -δια στόματος Πούτιν- ταχεία ανάπτυξη και αναβάθμιση πυρηνικών όπλων και το μεγάλο όγκο τους. Δηλαδή η Ρωσία ασκεί πολεμική επέμβαση στην Ευρώπη, αλλά αυτό γίνεται για το διεθνές καλό και πρέπει τα ευρωπαϊκά κράτη να το εκτιμήσουν…
Ζ. Ο Πρόεδρος της Ρωσίας κάνει και εκτενή αναφορά στην «απονομιμοποίηση» του Ζελένσκι ως Προέδρου της Ουκρανίας, γιατί έχει λήξει η θητεία του και δεν έχουν προκηρυχθεί εκλογές στην χώρα. Αυτό είναι επίσης ενδιαφέρον, ο εισβολέας σε μια χώρα να εκφράζει ευαισθησίες για την εκεί δημοκρατική τάξη (!). Βέβαια ο «παράνομος Ζελένσκι» κατά Πούτιν, αν δεχθεί τις ρωσικές απαιτήσεις για εκεχειρία και μετά «ειρήνευση», υποθέτουμε πως θα γίνει δεκτός από τη Μόσχα ως νόμιμος εκπρόσωπος της χώρας του. Αλλιώς η Ρωσία οφείλει τώρα να θέσει ένα ακόμη όρο εκεχειρίας, την διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών στην Ουκρανία (προφανώς θα εξαιρούνται τα κατεχόμενα και οι εκεί εναπομείναντες πιστοί στο Κίεβο), και μετά να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις. Ένα από τα πολλά δηλαδή αντιφατικά των ρωσικών διατυπώσεων.
Ρωσία: Πρόβες παράδοσης τακτικών πυρηνικών όπλων με εικονικές κεφαλές
Επιδίωξη, μια ρωσική ανάδειξη στον 21ο αιώνα;
Να συνοψίσουμε το σχολιασμό μας, με το σοβαρό βέβαια ρίσκο της απλούστευσης: Το Ουκρανικό ζήτημα είναι από τα πιο περίπλοκα σύγχρονα (και πριν ξεσπάσει η ρωσική εισβολή) και οι ευθύνες μοιράζονται σε πάρα πολλούς τοπικά μετέχοντες και εξωτερικούς παράγοντες. Και στην πολιτική σκηνή της χώρας και στην ξένη παρέμβαση, Δύσης-Ανατολής, και στους τοπικούς εθνικισμούς, και στην ιστορική ακολουθία εθνοθρησκευτικών διαμοιρασμών (τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, όταν η τσαρική Ρωσία κατέκτησε μεγάλο μέρος της σημερινής Ουκρανίας, οπότε ξεκίνησε η πολεμική κατά της τοπικής γλώσσας, η απαγόρευση της και ο «εκρωσισμός» των εκεί κοζάκων, και αντίστροφα η συγκρότηση ουκρανικού εθνικισμού). Άρα η Ρωσία να επιμένει σήμερα, πως «δεν φέρει ευθύνη για τίποτα» και το πιο παράδοξο και αυτουπονομευτικό πως «αν και υπερδύναμη σύρθηκε σε εισβολή» είναι έως και αφελές και σαφώς αντιιστορικό.
Στην πράξη η αφήγηση μπορεί να συμπυκνωθεί ως εξής: Η διάλυση της ΕΣΣΔ έφερε την Ρωσία σε δυσμενή θέση, καθώς ναι μεν ήταν το μεγαλύτερο μέρος και το ισχυρότερο της τέως Σοβιετικής Ένωσης, αλλά πλέον με περιορισμένη έκταση και με ανοιχτά ζητήματα ασφαλείας, τουλάχιστον όπως τα ανέλυε η Μόσχα. Σε αυτά η Ουκρανία και η Λευκορωσία αποτελούσαν βασικό στοιχείο περιφερειακής ασφάλειας της, οπότε ο πολιτικός και οικονομικός τους έλεγχος ήταν δεδομένος. Στην περίπτωση της Λευκορωσίας αυτό έχει γίνει κατορθωτό με την 30ετη αυταρχική διακυβέρνηση του Λουκασένκο και την ιδιαίτερη ασθενή εκεί δημοκρατική λειτουργία. Ενώ στην Ουκρανία το ίδιο γινόταν έως το 2014, όσο δηλαδή η χώρα παρέμενε προσδεμένη στο ρωσικό άρμα.
Αυτό που δεν μπόρεσε να ελέγξει η Ρωσία ήταν πως μεγάλη μερίδα του ουκρανικού λαού (η πλειονότητα των ουκρανόφωνων) είχε ήδη κάνει από τις αρχές του 2000 τη «δυτική στροφή», τουλάχιστον ως φαντασίωση ευημερίας και ασφάλειας, βλέποντας την τρομακτική διαφθορά των ρωσόφιλων κυβερνήσεων, την οικονομική στασιμότητα και την πολιτική αναταραχή, ενώ τα ίδια χρόνια εκατομμύρια μετανάστευαν προς τα δυτικά για εύρεση καλύτερης μοίρας.
Την εσωτερική αυτή κοινωνική δυναμική που ήταν πολύ μεγάλη, ευνόησαν καιροσκοπικά ΗΠΑ και δυτική Ευρώπη, και χρόνια αργότερα η Ουκρανία κατέληξε στο σταυροδρόμι του 2014, που έφερε ριζική πολιτική αλλαγή, εν μέσω σοβαρών ταραχών (με την ρωσόφιλη κυβέρνηση Γιανούκοβιτς να προκαλεί αιματοχυσία) και στη συνέχεια εθνοτικές ταραχές μεταξύ ρωσόφωνων και ουκρανόφωνων. Με πολλές θλιβερές και αιματηρές σκηνές -και προβοκάτσιες πιθανά- που δίχασαν την ουκρανική κοινωνία και εκτράχυναν την κατάσταση. Με τη Ρωσία -στη σειρά της και αυτή- να υποστηρίζει την ένοπλη εξέγερση των πρώτων, ενώ ταυτόχρονα καταλάμβανε παρανόμως την Κριμαία.
Με απλά λόγια στο «κορμί» της Ουκρανίας ασκήθηκαν όλοι οι ισχυροί, άλλοι υπόγεια (ΗΠΑ κυρίως) και άλλοι ανοιχτά με όπλα και με εισβολή (Ρωσία). Έκτοτε τα προβλήματα αυτά παραμένουν και η Ρωσία το 2022, διαπιστώνοντας πως η σύγκλιση Ουκρανίας και Δύσης συνεχίζεται (χωρίς όμως ένταξη στο ΝΑΤΟ η οποία εδώ και πολλά χρόνια δεν υλοποιείται), αποφάσισε να κάνει τη «μεγάλη κίνηση», εκτιμώντας πως με μια αστραπιαία εισβολή θα υποχρεώσει την πολιτική κατάρρευση και τον ουκρανικό συμβιβασμό.
Δεν το πέτυχε, καθώς η εισβολή ήταν άθλια οργανωμένη και υπερφιλόδοξη, τα στρατεύματα της τότε αποδείχθηκαν πολύ κατώτερα των προσδοκιών, η διαφθορά και η ανοργανωσιά στον κρατικό μηχανισμό και στις Ένοπλες Δυνάμεις αποδείχθηκαν, καταλήγοντας σε ένα πολεμικό διασυρμό εντός λίγων μηνών και με υποχώρηση, που έντεχνα σήμερα προβάλλεται ως «το κάναμε γιατί θέλαμε να εξυπηρετήσουμε τις διαπραγματεύσεις», όπως είπε ο Πούτιν στο λόγο του.
Στη συνέχεια η πάντα ογκώδης Ρωσία «δια πυρός και σιδήρου μαθητείας» όπως κάθε μακροχρόνιος πόλεμος προσφέρει, αναδιοργανώθηκε, κατάφερε ισχυρή άμυνα πέρυσι, μπήκε σε πολεμική οικονομία για να αντέξει την τεράστια επένδυση στην «καταβόθρα του πολέμου», και πλέον εμφανίζεται να προωθείται δυναμικά (αργά βέβαια και σε αμφίπλευρες εκατόμβες), σε σχεδόν όλα τα μέτωπα. Με την Ουκρανία από την άλλη να δείχνει σημεία καθίζησης και πολεμικής εξάντλησης, παρά τη δυτική βοήθεια.
Ρωσία: Κατέλαβε 800 τετραγωνικά χλμ. ουκρανικού εδάφους από τις αρχές του έτους
Έτσι σήμερα η Ρωσία αισθάνεται πως η νίκη είναι κοντά, άρα μπορεί να απαιτεί την καλύτερη για αυτή διευθέτηση: με εδαφικά κέρδη, με διάλυση της ουκρανικής αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας, με οικονομική αποκατάσταση από πλευράς Δύσης. Εδώ όμως υπάρχει και ιδεοληπτικός εγκλωβισμός καθώς το παραπάνω αίτημα γίνεται όχι μόνο ως επιβολή του «διαφαινόμενου νικητή» (οπότε θα μιλάγαμε για μια ακόμη κυνική συνθήκη λήξης πολέμου υπέρ του ισχυρότερου), αλλά ως ευρύς ιστορικός αναθεωρητισμός, κρίσιμος μάλιστα για την επιβεβαίωση της ίδιας της Ρωσίας και της κοσμοθεωρίας της.
Δεν περιορίζεται δηλαδή ο Πούτιν και η ρωσική ηγεσία να απαιτούν μια «θετική έκβαση» στην Ουκρανία, αλλά ζητούν την συνολική αποκατάσταση, ή έστω ένα σημαντικό βήμα προς τα εκεί, της κάποτε «τσαρικής/σοβιετικής/ρωσικής θέσης στον κόσμο» σε μια αδιάλειπτη ιστορική συνέχεια.
Και μάλιστα με ένα ιδιότυπο “ξαναδιάβασμα” της διεθνούς νομιμότητας και των συνθηκών, που πλέον οφείλουν να αναγνωστούν προς ρωσικό όφελος. Όπου π.χ. ο Πούτιν στο λόγο του λέει πως “έχουν δικαίωμα οι ρωσόφωνοι της Ουκρανίας σε αυτοδιάθεση όπως λέει η Χάρτα του ΟΗΕ”, οπότε έτσι αιτιολογεί και την ακόλουθη ρωσική εισβολή, ξεχνώντας όμως πως η Χάρτα του ΟΗΕ ορίζει ως κέντρικο, απαραβιάστο και υπεράνω όλων όρο, την ειρηνική διευθέτηση κάθε διαφοράς!
Στο τραπέζι λοιπόν των όποιων διαπραγματεύσεων δεν μπαίνουν μόνο τα ιμάτια της Ουκρανίας, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: Μια ρωσική ονείρωξη μεγαλείου, φυλετικής συνέχειας σε ένα μη ακριβώς οριζόμενο γεωγραφικό χώρο που όμως «μας ανήκει 1.000 χρόνια», και η διεθνής αποκατάσταση της Μόσχας σε κύριο πόλο ισχύος, όχι όμως κυρίως στρατιωτικής (που σαφώς είναι, λόγω πυρηνικών). Όπου μάλιστα περιγράφεται «ουτοπία» Ρωσικής πολιτικής πρωτοκαθεδρίας εντός Ευρώπης-Καυκάσου-Κεντρικής Ασίας, ως αντιστάθμισμα της «εκφυλισμένης Αμερικανικής». Ώστε όλοι μαζί, οι… Ευρωασιάτες να βαδίσουν κάποιο yellow brick road ευτυχίας, προς την «Σμαραγδένια Πόλη» (η παραπομπή στο παραμύθι «Ο θαυμάσιος μάγος του Οζ» του 1900 του Frank Baum).
Τα «ζητά όλα» λοιπόν η Ρωσία; Ναι, αλλά στην πράξη όπως φαίνεται θα… συμβιβαστεί με τα δικά της «ελάχιστα», που τα περιέγραψε ο Πούτιν: μια Ουκρανία μοιρασμένη και «φάντασμα του εαυτού της», μια δυτική αποκατάσταση με απελευθέρωση δεσμευμένων ρωσικών κονδυλίων και άρση κυρώσεων, μια επανέναρξη εμπορικών και πολιτικών σχέσεων «σαν να μην συνέβη τίποτα» και μια αμερικανική ήττα κύρους. Την οποία -να το πούμε κι αυτό- ίσως μια τραμπική διακυβέρνηση να είναι έτοιμη να προσφέρει, στο δικό της αντιληπτικό περί αμερικανικού απομονωτισμού και ευρωπαϊκής απόσυρσης.
Πως ο Τραμπ τρομοκρατεί το Κίεβο και μπορεί να «λήξει τον πόλεμο σε 24 ώρες»
Θα δεχθεί η Ουκρανία ένα τέτοιο τραγικό τέλος; Ήδη έχει απορρίψει τους όρους του Πούτιν, όπως είχε κάνει και το 2022 στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης όταν είδε πως κατάφερνε την στρατιωτική μεταστροφή. Αλλά σήμερα η εικόνα είναι πολύ δυσχερέστερη για το Κίεβο, αν και έχει ξανανοίξει η δυτική “κάνουλα” όπλων, και πολλές χώρες της Ευρώπης δηλώνουν έτοιμες να συνεχίσουν την στήριξη, που και αυτή όμως είναι στο “πολιτικό τραπέζι” όλων.
Πάντως στο ίδιο παραμύθι για τον «μάγο του Οζ», τελικά ο πανίσχυρος «μάγος» αποκαλύπτεται ως ένας πονηρός, που προβάλλει μια μεγάλη σκιά του πάνω σε ένα παραβάν, τρομάζοντας τους ακολούθους του. Συμβαίνουν και αυτά.
