Εικόνες μια άλλης εποχής ξεπροβάλλουν στη θέα αυθεντικών κειμηλίων και ντοκουμέντων της περιόδου της κατοχής, που βρίσκονται σε ένα μοναδικό χώρο, στο Σιδηρόκαστρο Σερρών. Περισσότερα από 7500 στρατιωτικά και προσωπικά αντικείμενα μαχητών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, φιλοξενούνται εδώ και 25 χρόνια στο μουσείο που ίδρυσε ο συλλέκτης τους. Πολλά από αυτά, που «έγραψαν» σελίδες ηρωισμού και αντίστασης, βγαίνουν από το χώρο τους και «πρωταγωνιστούν» σε φωτογραφίσεις, ακόμη και σε ταινίες εποχής με διεθνή απήχηση.
Ο 59χρονος Σπύρος Τσαρτσίδης, από τότε που θυμάται τον εαυτό του, ζει μαζί με αυτά τα αντικείμενα και μεγάλωσε ακούγοντας τις ιστορίες που τα συνοδεύουν. Ο πατέρας του Μιχάλης, ήταν μόλις εννέα χρονών όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Μαζί με άλλα συνομήλικα παιδιά έπαιζαν με …κοντά παντελονάκια, δίπλα σε ερείπια, απομεινάρια του πολέμου. Ήταν μια ομάδα «αντίστασης», εμπνευσμένη στο παιδικό τους μυαλό από τις διηγήσεις των ηρωικών υπερασπιστών των οχυρών. Με τα όρια του παιχνιδιού και της πραγματικότητας να μην είναι απολύτως διακριτά, ο μικρός «ήρωας» θεωρούσε ως αποστολή του να συλλέγει όπλα, κράνη, στολές και οτιδήποτε είχε εγκαταλειφθεί στα πεδία των μαχών. Τα έκρυβε σε σπηλιές και άλλες κρυψώνες, ώστε την κατάλληλη στιγμή να μπορούν να αποκαλυφθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν, αν χρειαζόταν…
Τα αντικείμενα αυτά καθώς και άλλα πολλά που αποκτήθηκαν αργότερα, κυρίως από δωρεές πολεμιστών ή των απογόνων τους που εκτίμησαν και ενίσχυσαν το έργο του 92χρονου σήμερα συλλέκτη, αποτελούν την περιουσία του Πολεμικού Μουσείου Μιχάλη Τσαρτσίδη.
«Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, από τριών-τεσσάρων ετών, ασχολούμαι με τα όπλα που είχε κρύψει ο πατέρας μου. Με έπαιρνε μαζί του στο βουνό και τσεκάραμε αν ήταν στις σπηλιές ή στις κρύπτες που τα είχε θαμμένα. Ήταν όλα τους γρασαρισμένα και τυλιγμένα με κηρόχαρτο. Τα ανοίγαμε να δούμε αν έχουν πάρει τίποτα μέσα κι αν ναι, τα καθαρίζαμε παρέα», λέει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Σπύρος Τσαρτσίδης.
Κάποια από τα όπλα αυτά, ο Μιχάλης Τσαρτσίδης έστειλε στην Κύπρο στην ΕΟΚΑ, μετά από συνεργασία του με τον Γρηγόρη Αυξεντίου, προσφορά για την οποία βραβεύτηκε, ενώ τα υπόλοιπα, σταδιακά, σε τέσσερις παρτίδες, δηλώθηκαν, καταγράφηκαν και σήμερα κοσμούν το μουσείο.
Γράμματα κρυμμένα μέσα στα όπλα των στρατιωτών
Το μουσείο που ίδρυσε το 1978 ο Μιχάλης Τσαρτσιδης, φιλοξενεί εκτός από τα όπλα, στολές, φωτογραφικό, αρχειακό, πληροφοριακό και λαογραφικό υλικό, εργαλεία, αλλά και γράμματα στρατιωτών, για τα οποία ο συνεχιστής του έργου του, ο γιος του Σπύρος Τσαρτσίδης, είναι περισσότερο περήφανος.
«Χειρόγραφα σημειώματα βρέθηκαν μέσα στις κάννες δύο όπλων. Σε ένα “ Mannlicher” βρέθηκε το γράμμα του στρατιώτη Ιωάννη Κοτοπούλη από το Περιβόλι Δομοκού, που -απευθυνόμενος σ’ αυτόν που θα βρει το όπλο- ζητά να το φυλάξει σαν τα μάτια του και του λέει, μεταξύ άλλων, να γράψει γράμμα προς την οικογένειά του. Επίσης, μέσα σ’ ένα γαλλικό τυφέκιο “ Lebel” των οκτώ χιλιοστών, ο Κρητικός δεκανέας Γιώργος Αντωνακάκης, ζητά από όποιον πάρει το όπλο του να το καθαρίζει καλά, όπως έκανε και ο ίδιος», αναφέρει ο κ. Τσαρτσίδης και τονίζει: «Οι Έλληνες στρατιώτες το ξέρανε ότι θα σκοτωθούν αλλά άφησαν κληρονομιά το όπλο τους, ζητώντας από τον επόμενο να το καθαρίζει καλά, όχι να σκοτώσει με αυτό… Άλλωστε εμείς το μόνο που κάναμε ήταν να είμαστε πιστοί στο “ αμύνεσθαι περί πάτρης”, αφού ούτε στη Βουλγαρία πήγαμε, ούτε στη Γερμανία», καταλήγει.
Μία από τις δράσεις στο πλαίσιο εξωστρέφειας του «Πολεμικού Μουσείου “ Μιχάλης Τσαρτσίδης”», ήταν να παρουσιάσει το γράμμα του Γιώργου Αντωνακάκη, στο λαό της πατρίδας του, στην Κίσαμο του νομού Χανίων στην Κρήτη. «Το 2005, μετά από ενέργειες του ανιψιού του Αντωνακάκη, μου απηύθυνε πρόσκληση ο δήμαρχος της περιοχής και πήγα να παρουσιάσω μπροστά σε περισσότερους από 4000 ανθρώπους το όπλο του ήρωα τους, την ιστορία του, καθώς και το ιστορικό της μάχης του Ρούπελ γενικότερα», θυμάται ο κ. Τσαρτσίδης.
Το ίδιο γράμμα και το μήνυμα που μεταφέρει, θα παρουσιαστεί φέτος και στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στο τραπέζι που θα γίνει ανήμερα της εθνικής επετείου στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονίκης.
Η μοναδική ομάδα αναβίωσης με 100% αυθεντικό εξοπλισμό
Η ομάδα αναβίωσης του μουσείου θα παρελάσει ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου στη Δράμα, αναπαριστώντας το τμήμα του Ελληνικού Στρατού του 1940-41. Ο Σπύρος Τσαρτσίδης θα υποδυθεί τον ήρωα Διοικητή του Ρούπελ Γεώργιο Δουράτσο, τον ταγματάρχη ο οποίος στην απαίτηση παράδοσης του Γερμανού διοικητή όταν κατέρρευσε το μέτωπο στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου του 1941, απάντησε: «Τα οχυρά δεν παραδίδονται, καταλαμβάνονται».
«Τις αναβιωτικές προσπάθειες τις ξεκινήσαμε το 2001, αρχικά κάνοντας απλώς φωτογραφίσεις για περιοδικά στρατιωτικής ιστορίας, κυρίως του εξωτερικού. Το 2016 που ξεκίνησε η αναβίωση στο Ρούπελ έκανα και εγώ τη δική μου ομάδα που συμμετείχε με 2-3 σκοπούς και από τον επόμενο κιόλας χρόνο αρχίσαμε τις αναβιωτικές παραστάσεις. Επανδρώσαμε το οχυρό μέσα και έξω, κάναμε την αναφορά ακριβώς στο σημείο όπου έκαναν τότε την αναφορά τους και παρουσίασα και τρεις Γερμανούς αιχμαλώτους», λέει ο κ. Τσαρτσίδης.
Επισημαίνει ότι τα μέλη της «Ομάδας Ιστορικής Αναβιωσης “ Γεώργιος Δουράτσος – διοικητής Ρούπελ” του Πολεμικού Μουσείου “ Μιχάλη Τσαρτσίδη”» συμμετέχουν με μεγάλο ενθουσιασμό, καθώς αισθάνονται τη μεγάλη τιμή να κρατούν τα ίδια όπλα που πολέμησαν στο Ρούπελ, να φορούν τις στολές που γράφουν στο εσωτερικό τους «ελληνικός στρατός 1937» ή «ελληνικός στρατός 1940».
«Είμαι ο μόνος στην Ελλάδα και από τους λίγους στον κόσμο που εκτός από αυθεντικές στολές, έχω και αυθεντικά όπλα», λέει, αλλά κυρίως δηλώνει περήφανος που είναι αυτός που γνωρίζει τις …αυθεντικές ιστορίες. «Είμαι τυχερός που έζησα αυτούς που τα έζησαν. Είμαι τυχερός που γνώρισα αυτούς τους ανθρώπους και έχω τις μαρτυρίες τους. Εγώ δεν άκουσα παραμύθια από τον πατέρα μου· μόνο ιστορίες για τον πόλεμο. Από τον ίδιο και από τις παρέες του, που βρισκόταν και μιλούσαν συνέχεια μόνο γι’ αυτό, για ώρες πολλές και συχνά κλαίγανε. Όλοι οι φίλοι του πατέρα μου είχαν πολεμήσει», συμπληρώνει.
«Έχω ζήσει τον Σταύρο Χατζή, τον άνθρωπο που -όταν οι Γερμανοί είχαν κόψει τις επικοινωνίες, τον έστειλε ο διοικητής Δουράτσος να μεταφέρει στον διοικητή του πυροβολικού ένα μήνυμα. Σε μία κατηφόρα, φεύγοντας από το Ρούπελ, συνάντησε επτά νεαρούς Γερμανούς στρατιώτες, δύο κεφάλια ψηλότερους από τον ίδιο -λόγω της καλύτερης διατροφής τους, οπλισμένους σαν αστακούς με σύγχρονα όπλα. Ο ίδιος είχε μόνο ένα τυφέκιο γαλλικής κατασκευής του 1887, το οποίο έπαιρνε μόνο τρεις σφαίρες. Και παρόλο που ήταν ολομόναχος και δεν ήξερε ούτε μία γερμανική λέξη, κατάφερε με τα ουρλιαχτά του και προτάσσοντας το όπλο του, να τους τρομοκρατήσει, να τους αιχμαλωτίσει και να τους οδηγήσει στον Δουράτσο», αναφέρει.
Ο συλλέκτης που συμβουλεύονται σκηνοθέτες ταινιών στρατιωτικού περιεχομένου
Όλη αυτήν την εμπειρία του, ο Σπύρος Τσαρτσίδης τη μεταδίδει στον κόσμο κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων που κάνει ο ίδιος στο μουσείο στο Σιδηρόκαστρο Σερρών, μέσα από την ομάδα αναβίωσης που έχει συστήσει, αλλά και μέσα από τη μικρή ή τη μεγάλη οθόνη, αφού θεωρείται από τους πλέον ειδικούς για να εγγυηθεί την ακριβή στρατιωτική απεικόνιση.
«Η αρχή έγινε με τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων για την ταινία “ Το λιβάδι που δακρύζει”. Μου είχαν αναθέσει να στήσω τρία πολυβολεία εκεί που έρχεται το τρένο και κατεβαίνει ο στρατός, μετά έρχονται οι αντάρτες… Οπότε παρέμεινα στο χώρο και παρακολουθούσα τα γυρίσματα», θυμάται. Ο Σπύρος Τσαρτσίδης παρατήρησε κάποιες λεπτομέρειες, που επηρέαζαν την ακρίβεια των γεγονότων και δεν δίστασε να τις επισημάνει στο βοηθό σκηνοθέτη, ο οποίος με τη σειρά του τις μετέφερε στον αείμνηστο μεγάλο Έλληνα σκηνοθέτη. «Τότε ο Αγγελόπουλος μου έκανε νόημα να πλησιάσω και μου ζήτησε να επαναλάβω τα όσα είχα πει στον βοηθό του. Την ίδια στιγμή με προσέλαβε ως σύμβουλο και μου έδωσε το ελεύθερο να κάνω “ cut” για να σταματήσει το γύρισμα όποτε κρίνω ότι χρειάζεται», αναφέρει.
Από τότε, σε διάφορα ντοκιμαντέρ ή ταινίες μικρού μήκους αναλαμβάνει το ρόλο του τεχνικού συμβούλου. «Για να είμαι σε ετοιμότητα, ζητώ να διαβάσω το σενάριο από πριν, κάτι που βοηθά και εμένα και την παραγωγή. Έχω σταματήσει γύρισμα σε μία ταινία που ο αρχηγός των Γερμανών κομάντος βγάζει από την μπότα το μαχαίρι και “ μαχαιρώνει” έναν Ιερολοχίτη, γιατί παρατήρησα πως το μαχαίρι ήταν αμερικανικό, το κατάλαβα από τη χαρακτηριστική λαβή», δηλώνει. «Σε άλλη περίπτωση, ένας “ λοχίας” κάνει κατόπτευση του χώρου με αμερικανική πυξίδα, κάτι που σίγουρα θα περνούσε απαρατήρητο από τους περισσότερους, αλλά οι γνώστες θα σχολίαζαν αρνητικά», συνεχίζει. «Έχω διακόψει επίσης μια σκηνή λόγω του τρόπου που κρατούσε ο ηθοποιός το όπλο όταν προχωρούσε, διότι οι Γερμανοί πάντοτε είχαν το κοντάκιο προς τα κάτω, ώστε να το σηκώσουν και να ρίξουν, ενώ ο αντίθετος, είναι ο ισραηλίτικος τρόπος», λέει. Θυμάται ακόμη ότι σε μία σκηνή που ήταν στρατιώτες σε μία καλύβα, η χωριατοπούλα που τους φιλοξενούσε, τους πρόσφερε να πιουν νερό σε γυάλινα ποτήρια, οπότε επενέβη δίνοντάς τους τσίγκινα κύπελλα, ενώ λίγα λεπτά αργότερα αντικατέστησε το ψωμί φόρμας που βγήκε στο τραπέζι, με στρογγυλό χωριάτικο.
Ο κ. Τσαρτσίδης, παρόλο όλη του τη ζωή επιμελείται το πολεμικό μουσείο, δηλώνει ότι δεν υπάρχει πολυτιμότερο αγαθό από την ειρήνη και το επισημαίνει σε κάθε ευκαιρία.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
Φωτογραφα παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Σπύρος Τσαρτσίδης
