Το Sobibor μαζί με το Auschwitz, το Belzec και την Treblinka ήταν τα τέσσερα φονικότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, όπου δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της μυστικής επιχειρήσεως «Reinhardt» για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων. Στις 14 Οκτωβρίου του 1943, μια εξέγερση ενορχηστρώθηκε από μικρή ομάδα κρατουμένων, επιτυγχάνοντας τον πλήρη αιφνιδιασμό των Γερμανών φρουρών τους. Η εξέγερση ήταν μονόδρομος μετά τις φήμες που είχαν ξεκινήσει από κρυφά σημειώματα ραμμένα στα ρούχα των τελευταίων μελλοθανάτων Εβραίων οι οποίοι είχαν μεταφερθεί εκεί από κοντινό στρατόπεδο που έκλεινε και προειδοποιούσαν: «Δουλεύαμε στο Belzec για έναν χρόνο και δε γνωρίζαμε που θα σταλούμε μετά. Μας είπαν πως θα μας έστελναν στη Γερμανία…Τώρα είμαστε στο Sobibor και ξέρουμε τι μας περιμένει. Μάθετε πως κι εσείς θα εκτελεσθείτε επίσης. Εκδικηθείτε για εμάς!» Και η εκδίκηση πραγματοποιήθηκε!
Να ενημερώσουμε προκαταβολικά πως λόγω της φύσεως του θέματος και της ροής των γεγονότων, προτιμήσαμε να μην το χωρίσουμε σε δύο μέρη, ολοκληρώνοντάς το την προσεχή Δευτέρα, αλλά να κάνουμε ολόκληρη την προυσίαση σήμερα.
Από όσους εστάλησαν στο Sobibor μεταξύ Μαΐου του 1942 και Οκτωβρίου του 1943, μόνο οι λίγοι που επιλέγονταν για καταναγκαστική εργασία κατά την άφιξή τους απέφυγαν τον άμεσο θάνατο (oι υπόλοιποι οδηγούνταν από τους Ες-Ες και Ουκρανούς φρουρούς με μαστίγια και σκύλους στους θαλάμους αεριών). Αρχικά ήταν μόνο άνδρες αλλά αργότερα συμπεριελήφθησαν και γυναίκες. Αυτοί που τοποθετούνταν στο απομονωμένο τμήμα του στρατοπέδου, το Lager III, ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν τις πιο φρικώδεις εργασίες: το άδειασμα των θαλάμων και το κάψιμο των σωμάτων των θυμάτων σε σκαμμένους λάκκους, αφού κρεματόρια εκεί δεν κατασκευάστηκαν πότε.
Το σύστημα ελέγχου και πειθαρχίας ήταν βάναυσο και απάνθρωπο, οπότε η απόδραση καθίστατο ως η μόνη ευκαιρία για επιβίωση. Κάθε απόπειρα φυγής τιμωρείτο με θάνατο, όχι μόνο για τους ιδίους τους δραπέτες αλλά και για άλλους, αφού εφαρμόζετο η αρχή της συλλογικής ευθύνης. Στις 23 Ιουλίου του 1943, είκοσι οκτώ Εβραίοι που είχαν εργασία στο δάσος εκτός του στρατοπέδου δραπέτευσαν. Τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας που απέτυχαν, δολοφονήθηκαν μπροστά στα μάτια των συγκρατουμένων τους για παραδειγματισμό. Παρά το ανθρωποκυνηγητό που ακολούθησε, πέντε Εβραίοι κατάφεραν να ξεφύγουν οριστικά.
Η ιδέα εκκολάπτεται
Η ιδέα μιας οργανωμένης εξεγέρσεως συνελήφθη για πρώτη φορά την Άνοιξη του 1943 από τον Πολωνό Leοn Felhendler, γιο ραβίνου. Εξετάστηκαν διάφοροι τρόποι, όπως η δηλητηρίαση των μελών του προσωπικού του στρατοπέδου. Μια ξεχωριστή ομάδα Ολλανδών Εβραίων, καθοδηγουμένη από έναν αιχμάλωτο αξιωματικό του ναυτικού, τον Joseph Jacobs, σχεδίαζε απόδραση σε συνεργασία με κάποιους φύλακες. Προδόθηκαν όμως από έναν Kapo που είχαν επιλέξει οι Ναζί για την αστυνόμευση. Ο αξιωματικός των Ες-Ες Johann Niemann, στον οποίον θα επανέλθουμε, διέταξε την εκτέλεση όλων των Ολλανδών κρατουμένων ως αντίποινα.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1943, μια ομάδα 2.000 αιχμαλώτων περίπου (η πλειοψηφία τους ήταν σοβιετικοί στρατιώτες εβραϊκής καταγωγής) έφτασε στο Sobibor. Ένας από αυτούς ήταν ο Alexander Pechersky, που είχε βιώσει στη Λευκορωσία τη γερμανική εισβολή και για την πολεμική του δράση είχε σύντομα προαχθεί σε ανθυπολοχαγό. Όταν η 19η Στρατιά προσπάθησε τον Οκτώβριο να ανακόψει την προέλαση της Βέρμαχτ προς τη Μόσχα, η μονάδα του Pechersky περικυκλώθηκε και συνελήφθη. Ως αιχμάλωτος, είχε επιτύχει να κρύψει τις εβραϊκές του ρίζες. Μετά όμως από μια αποτυχημένη απόπειρα απόδρασης κατά το Μάϊο του 1943, οι Γερμανοί τον μετέφεραν στο Stalag 352, ένα από τα πιο χειρότερα στρατόπεδα αιχμαλώτων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Αύγουστο, σε αιφνιδιαστικό έλεγχο για αναζήτηση περιτετμημένων στρατιωτών, αποκαλύφθηκε η καταγωγή του. Με την άφιξή του στο Sobibor δήλωσε ξυλουργός, οπότε απέφυγε τον άμεσο θάνατο μαζί με 80 περίπου άλλους αιχμαλώτους.
Η συνέχεια στο Military History
