Του αναγνώστη μας, Ευάγγελου Γ. Τσισλιάνη, δικηγόρου-διεθνολόγου
Για λόγους που σε – λογικούς πάντα ανθρώπους – δεν είναι καθόλου κατανοητοί, τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να διαδίδεται στο διαδίκτυο και ιδίως στο Twitter η συζήτηση περί ενός προληπτικού χτυπήματος της Ελλάδας κατά της Τουρκίας, εξαιτίας των ακραίων δηλώσεων του Ερντογάν και των παρατρεχάμενών του. Πέραν της επικινδυνότητας μιας τέτοιας πράξης σε στρατιωτικό επίπεδο θα καταδείξω ότι η διακίνησή της και ακόμα χειρότερα η εφαρμογή μιας τέτοιας αντίληψης, είναι καταστροφική νομικά και πολιτικά αν και δυστυχώς και πάλι ακραίοι θα κάνουν ότι δεν αντιλαμβάνονται τίποτα. Άλλωστε το κλίμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δη στο Twitter είναι εξαιρετικά τοξικό και σίγουρα το «καφενείο» αυτό δεν προορίζεται τόσο για πολιτισμένο διάλογο όσο για εντυπώσεις που θα λάβουν τα γνωστά likes…
Νέες εξοργιστικές δηλώσεις κατά της Ελλάδας από Ερντογάν για τα νησιά
Το ερώτημα που τίθεται σε έναν λογικά σκεπτόμενο άνθρωπο εξαιτίας του παροξυσμού της Άγκυρας είναι το εξής: «Αφού οι Τούρκοι με τις τόσες δηλώσεις, απειλές, υπερπτήσεις, αμφισβητήσεις κυριαρχίας νήσων κ.λπ. φαίνονται αποφασισμένοι να εισβάλλουν, μήπως θα έπρεπε εμείς να μην τους περιμένουμε με σταυρωμένα τα χέρια και να δράσουμε εναντίον τους πρώτοι και αιφνιδιαστικά;» Η απάντηση είναι ξεκάθαρα όχι για τους κατωτέρω λόγους.
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στα ερείπια της τότε Κοινωνίας των Εθνών, η διεθνής κοινότητα αποφάσισε την δημιουργία ενός υπερεθνικού οργανισμού, ο οποίος θα είχε ως στόχο την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Έτσι λοιπόν ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών στο άρθρο 2 παρ. 4 προβλέπει ότι «πάντα τα μέλη θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε Κράτους ή καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών». Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο Χάρτης απαγορεύει τρείς πράξεις: την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας, την απειλή ή χρήση βίας κατά της πολιτικής ανεξαρτησίας και τέλος την απειλή ή χρήση βίας καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστο προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών.
Παράλληλα ο Χάρτης στο άρθρο 51 προβλέπει το δικαίωμα της αυτοάμυνας: «Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζη το φυσικόν δικαίωμα ατομικής νομίμου αμύνης εις περίπτωσιν καθ΄ ήν Μέλος τι των Ηνωμένων Εθνών υποστή επίθεσιν ένοπλον, μέχρις ού το Συμβούλιον Ασφαλείας λάβη τα αναγκαία μέτρα προς διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας. Τα υπό των Μελών λαμβανόμενα μέτρα, εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου νομίμου αμύνης, θα αναφέρωνται αμέσως εις το Συμβούλιον Ασφαλείας και κατ΄ ουδέν θα θίγουν την εξουσίαν και την υποχρέωσιν του Συμβουλίου Ασφαλείας συμφώνως τω παρόντι Χάρτη όπως αναλάβη οποτεδήποτε οίαν δράσιν ήθελε κρίνει αναγκαίαν προς διατήρησιν ή αποκατάστασιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας.»
Η τουρκική αντιπολίτευση στηρίζει Ερντογάν στο θέμα της αμφισβήτησης της κυριαρχίας ελληνικών νησιών
Επί πολλές δεκαετίες κυριαρχούσαν δυο ερμηνείες σχετικά με την απαγόρευση χρήσεως βίας. Σήμερα και ειδικά μετά τα όσα μεσολάβησαν σε Ιράκ και Αφγανιστάν (πόσο μάλλον μετά τα γεγονότα στην Ουκρανία…) η πλειοψηφία αποδέχεται ότι το άρθρο 2 απαγορεύει οποιαδήποτε χρήση ένοπλης βίας εκτός και αν δικαιολογείται ως πράξη αυτοάμυνας ή κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας σύμφωνα με τις διατάξεις που προβλέπονται στο Κεφάλαιο 7 του Χάρτη.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο μόνος νόμιμος πόλεμος είναι αυτός του ανωτέρω Κεφαλαίου ήτοι η εξουσιοδότηση του Σ.Α. των Ηνωμένων Εθνών για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Σχετικά πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η επέμβαση κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας στην περίπτωση της Λιβύης. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες απόψεις βρίσκονται πολύ κοντά και περιέχουν μόνο μερικές παραλλαγές, προκειμένου να καλύψουν περιπτώσεις που δεν προβλέπονται στον Χάρτη, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της ανθρωπιστικής επέμβασης. Κανένας άλλος πόλεμος δεν καλύπτεται από το άρθρο 2.
Το αναφέρω διότι κατά τη διάρκεια των μνημονίων ουκ ολίγοι υπερπατριώτες δήλωναν ότι η χώρα δέχεται «οικονομικό πόλεμο» και πρέπει να αντιδράσει. Ακόμη και αν υπήρχε ορισμός του οικονομικού ή ψυχολογικού πολέμου ή οποιουδήποτε άλλου πολέμου το άρθρο 2 καλύπτει μόνον την ένοπλη βία και τίποτε άλλο! Επομένως, σύμφωνα με τα ανωτέρω και υπό το πρίσμα μιας ενδεχόμενης «επίθεσης» της Ελλάδος κατά της Τουρκίας, η μόνη νόμιμη περίπτωση χρήσης ένοπλης βίας είναι η της αυτοάμυνας. που αποτελεί και την μοναδική εξαίρεση από τον θεμελιώδη κανόνα της αποχής από την χρήση βίας. Δηλαδή δε θα πρόκειται για επίθεση αλλά για άμυνα εξ ου και τα εισαγωγικά. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να βρούμε πότε υπάρχει δικαίωμα αυτοάμυνας.
Το άρθρο 51 ως συμβατικό δίκαιο δίδει το δικαίωμα στην άμυνα σε περιπτώσεις ένοπλης προσβολής, ενώ το εθιμικό διεθνές δίκαιο σε πράξεις επίθεσης. Γενικότερα ο όρος όμως «επίθεση» είναι πολύ ευρύς. Ακόμα και οι δηλώσεις περί επίθεσης μπορούν να προκαλέσουν δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Όσον αφορά τον ορισμό της επίθεσης (το έγκλημα της επίθεσης) αυτό είναι εξαιρετικά περίπλοκο και δε θα σταθώ σε αυτό. Από την άλλη όμως πλευρά οι συντάκτες του Χάρτη είναι φανερό ότι ήθελαν να ερμηνεύσουν στενότερα το δικαίωμα στην άμυνα και έτσι χρησιμοποίησαν τον όρο «ένοπλη επίθεση» αφού με βάση το εθιμικό διεθνές δίκαιο επιτρέπεται ο προληπτικός πόλεμος! Έτσι σήμερα οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι για την ενεργοποίηση του άρθρου 51 χρειάζεται οπωσδήποτε ένοπλη επίθεση ενός Κράτους κατά ενός άλλου. Η επίθεση θα λάβει χώρα με τα όπλα. Οι εχθρικές δυνάμεις θα πρέπει να χτυπούν στόχους που βρίσκονται εντός της εδαφικής κυριαρχίας του πληττόμενου κράτους ή να παραβιάσουν τα σύνορα. Απαιτείται λοιπόν η ένοπλη επίθεση να είναι ενεστώσα και άμεση ή ακόμη και έμμεση αλλά ξεκάθαρα εναντίον κάποιου κράτους.
Επομένως με βάση το άρθρο 51 μια προληπτική επίθεση δεν είναι επιτρεπτή για κανέναν απολύτως λόγο. Η διάταξη όμως του άρθρου 51 δεν μπορεί να αναγκάσει ένα κράτος να περιμένει έως ότου υποστεί ένα πλήγμα προκειμένου να μπορεί νόμιμα να αντιδράσει. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι εφόσον υπάρχει βέβαιη πρόθεση ένοπλης επίθεσης και η απειλή αυτή είναι παρούσα και άμεση και έχουν εξαντληθεί παράλληλα όλα τα διπλωματικά μέσα, τότε δίδεται η δυνατότητα στο κράτος που θα υποστεί την επίθεση να αντιδράσει και να αμυνθεί προτού εκδηλωθεί η επίθεση αυτή. Αυτή η άμυνα θα πρέπει να θεωρείται νόμιμη και μέσα στα πλαίσια του άρθρου 51.
Σημειωτέον ότι το Ισραήλ έχει να επιδείξει επιθέσεις «προληπτικού» χτυπήματος στο παρελθόν, με πρώτη και καλύτερη αυτήν του βομβαρδισμού του πυρηνικού αντιδραστήρα του Osirak στο Ιράκ το 1981 αλλά και πιο πρόσφατα το 2007, του βομβαρδισμού των εγκαταστάσεων στην περιοχή Deir ez-Zor στην Συρία.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 7 Ιουνίου 1981: Επιχείρηση «Opera», καταστρέψτε τον πυρηνικό αντιδραστήρα του Σαντάμ!
Θα πρέπει μάλιστα να ειπωθεί ότι όσον αφορά τον βομβαρδισμό του αντιδραστήρα στο Ιράκ υπήρξε καταδίκη του Ισραήλ από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. για παραβίαση του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη και των κανόνων συμπεριφοράς και του όρου του επικειμένου κινδύνου, αλλά δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις. Κάποιοι βέβαια ισχυρίζονται ότι ειδικά στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων δεν θα πρέπει ένα κράτος να αναμένει την κατασκευή τους και στη συνέχεια να αντιδράσει και θεωρούν νόμιμο ένα προληπτικό χτύπημα. Όπως όμως είδαμε αυτό δεν φαίνεται τουλάχιστον σήμερα να γίνεται δεκτό. Και σίγουρα αποτελεί σοβαρό αποτρεπτικό παράγοντα για το Ισραήλ έναντι του Ιράν.
Τούτων λεχθέντων, ερχόμαστε στην περίπτωση της Ελλάδας. Ίσως λόγω της γενναίας αντίστασης που προβάλλουν οι Ουκρανοί έναντι της Ρωσίας να έχει αναπτερωθεί το ηθικό και άλλων λαών συμπεριλαμβανομένου του δικού μας. Αυτό είναι αναμφίβολα καλό αφού πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία πολλοί περισσότεροι συμπατριώτες μας θα πίστευαν ότι η αντίσταση έναντι των Τούρκων είναι μια δύσκολη υπόθεση. Όμως άλλο πράγμα το υψηλό φρόνημα και άλλο ο δήθεν υπερπατριωτισμός διαφόρων ανώνυμων που καλούν σε προληπτικό χτύπημα. Είθισται άλλωστε οι υπερπατριώτες που μιλούν εκ του ασφαλούς, να είναι και οι πρώτοι που θα εγκαταλείψουν το καράβι σε περίπτωση πολέμου.
Για να λογικευτούμε όλοι μας όμως και παίξουμε «χαμηλά την μπάλα» (όχι από φόβο αλλά από ρεαλισμό) θα πρέπει να δούμε τα δεδομένα. Και αυτά λένε ότι από το 2020 έως σήμερα σχεδόν τίποτε δεν άλλαξε στο στρατιωτικό ισοζύγιο. Η Ελλάς έχει από την πλευρά της, δαπανήσει τεράστιο κεφάλαιο προκειμένου να χτυπηθεί διπλωματικά η Τουρκία και έχει δημιουργήσει αποτελέσματα. Μπορεί αυτά να μην μας ικανοποιούν πλήρως όμως η εικόνα της Τουρκίας σήμερα βρίσκεται στο ναδίρ. Δεν υπάρχει απειλή παρούσα, ενεστώσα, ούτε και πολεμικές προπαρασκευές αν και συμφωνώ με την άποψη ότι έχει κάνει όλες τις υπόλοιπες προπαρασκευαστικές ενέργειες (προετοιμασία κοινής γνώμης, προετοιμασία των ξένων χωρών, δυσφήμιση της Ελλάδος, χάρτες κ.λπ.)
Με δεδομένο ότι στρατιωτική προετοιμασία για εισβολή τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν καταγράφεται, η Ελλάδα δεν νομιμοποιείται σε προληπτικό πόλεμο. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν καταστροφικό και ίσως η Τουρκία να το επιδιώκει κιόλας… Το ελληνικό επιχείρημα περί Διεθνούς Δικαίου και σεβασμού της διεθνούς νομιμότητας θα πάει περίπατο. Όλοι οι… «φίλοι και σύμμαχοι» θα στραφούν εναντίον μας εν μια νυκτί και όλα αυτά που με κόπο έχτισε η χώρα θα γκρεμιστούν. Σκεφτείτε με πόση προσπάθεια οι φίλοι και σύμμαχοι επέβαλλαν ανεπαρκείς κυρώσεις στην Τουρκία για να αντιληφθείτε πώς το όλο οικοδόμημα θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος σε κλάσματα του δευτερολέπτου… Απαιτείται ψυχραιμία, λογική και επιστήμη. Δεν χρειαζόμαστε τους μαχητές του πληκτρολογίου!
