Από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, η αιχμαλωσία – πρωτίστως κατοίκων των επαρχιακών απομακρυσμένων περιοχών – για σκλαβιά ή καταναγκαστική εργασία αποτελούσε μία από τις σοβαρότερες μάστιγες του ελληνικού πληθυσμού. Το ανείπωτο αυτό φαινόμενο οξύνθηκε επί τουρκοκρατίας και υπήρξε πολύ έντονο αρχικώς στο Μωριά. Όμως ούτε η Εύβοια, η Ρόδος, η Κύπρος και αρκετά άλλα μέρη υπέφεραν λιγότερο μετά την υποταγή τους. Σε αυτήν την τραγωδία συνετέλεσαν οπωσδήποτε και δευτερεύοντες αλλά διόλου ευκαταφρόνητοι παράγοντες, όπως οι ληστρικές επιδρομές ή η πειρατεία.
Οι Οθωμανοί κατακτητές συχνά προέβαιναν σε μετεγκαταστάσεις υποδούλων όταν πόλεις είχαν πυρποληθεί ή όταν μεγάλα χωριά είχαν συρρικνωθεί από την πρακτική του παιδομαζώματος. Άλλοι εξ αυτών δίδονταν σε δουλεμπόρους προς πώληση ή χρησιμοποιούνταν για την επάνδρωση ενετικών, τουρκικών και πειρατικών πλοίων. Η Εκκλησία μαζί με ιδιώτες και τοπικούς φορείς δραστηριοποιούνταν στη συγκέντρωση χρημάτων – απευθυνόμενοι ακόμη και σε ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού – για την εξαγορά αιχμαλώτων, προτού οι τελευταίοι σταλούν σε σκλαβοπάζαρα στα βάθη της Ανατολής ή της Βορείου Αφρικής.
Η πειρατεία στις ελληνικές θάλασσες άνθισε κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας με αρκετά ορμητήρια να βρίσκονται στη Μεσόγειο, στις ακτές της Βορείου Αφρικής και στα νησιά του Αιγαίου. Δεινοί και ακόρεστοι υπήρξαν οι Αφρικανοί, οι Αλγερινοί και οι Τυνήσιοι πειρατές καθ’ όλη τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων. Η ισχύς τους παγιώθηκε μετά το 1492 (όταν ο εκδιωκόμενος μουσουλμανικός πληθυσμός της Ισπανίας εγκαταστάθηκε πέραν του Γιβραλτάρ) και κορυφώθηκε τον δέκατο έκτο αιώνα, όπου ο οθωμανικός στόλος είχε πλέον επικρατήσει και οι Αφρικανοί πειρατές εισέρρεαν μαζικά στην υπηρεσία των σουλτάνων.
Το αντιπροσωπευτικότερο ίσως παράδειγμα τέτοιων πειρατών αποτέλεσε ο ελληνικής καταγωγής – από την πλευρά της μητέρας του – Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (όπως τον ονόμασαν οι Ισπανοί για την κόκκινη γενειάδα του), ο οποίος μεταξύ του 1537 και 1538 είχε υποτάξει την Κέρκυρα, τους Παξούς, τη Ζάκυνθο και τα Κύθηρα. Επίσης είχε προβεί και σε ειδεχθείς λεηλασίες των νησιών των Βορείων Σποράδων, της Αιγίνης και της Μυκόνου, μεταφέροντας μεγάλο αριθμό λαφύρων και απαχθέντων στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά κάποιος ανώνυμος χρονικογράφος της εποχής, γυναίκες και άνδρες αιχμάλωτοι έφθαναν στην Κωνσταντινούπολη με γαλέρες, αλλά επειδή μαστίζονταν φρικτά από τις επιδημίες και αποδεκατίζονταν, οι επιβιώσαντες δεν ήταν αρκετοί για να θάβουν τους νεκρούς. Λόγω αυτού, τους έρριπταν στη θάλασσα όπου στις ακτές ξεβράζονταν διαρκώς πτώματα.
Από την Αίγινα μόνο είχαν οδηγηθεί στην αιχμαλωσία 6.000 κάτοικοι, μειώνοντας έτσι τον πληθυσμό της αισθητά. Μέχρι την κατάκτηση της Αλγερίας από τη Γαλλία το 1830, οι γηγενείς πειρατές επιτίθονταν στις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και τα νησιά, κατέστρεφαν, απήγαγαν και λαφυραγωγούσαν ανενόχλητοι. Οι οδυνηρές συνθήκες που επικρατούσαν έφτασαν στις ημέρες μας μέσα από τη δημοτική ποίηση.
Οι ναυτικές ληστρικές επιδρομές δεν ήταν μόνον ίδιον βαρβαρινών κουρσάρων, αλλά και Χριστιανών. Ανεξέλεγκτη, επί παραδείγματι, ήταν η δράση των ιπποτών του Αγίου Ιωάννου με ορμητήριο τη Ρόδο (έως το 1522, όταν και κυριεύθηκε από το Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή) και αργότερα τη Μάλτα (έως την κατάκτησή της από το Μέγα Ναπολέοντα το 1798). Οι Ιωαννίτες ιππότες, ως σταυροφόροι εναντίον του Ισλάμ, ως μισθοφόροι μαχητές αλλά και ως θαλασσινοί ληστές, είχαν τον απόλυτο έλεγχο ολοκλήρου της Ανατολικής Μεσογείου. Η κυριαρχία τους έφτασε το απόγειό της κατά τον δέκατο έβδομο και συνεχίστηκε στο ακέραιο μέχρι τις αρχές του δεκάτου ογδόου αιώνος. Διαβόητοι έμειναν και άλλοι, κυρίως γαλλικής καταγωγής, για το σθένος και την τόλμη τους σε αντίστοιχες θαλασσινές εκστρατείες.
Για τους ελληνικούς πληθυσμούς, η πειρατεία ήταν μια διαρκής πληγή και πηγή φοβερών συμφορών. Ολόκληρα νησιά ερήμωναν για αρκετά χρόνια, ενώ ακμάζουσες και πλούσιες πόλεις καθίσταντο πληθυσμιακώς άδειες. Ελληνικές και ξένες πηγές, λαϊκές διηγήσεις, επιστολές και απλοϊκά χρονογραφήματα παρουσιάζουν με μελανά χρώματα τον όλεθρο και τις καταστροφές που βίωναν ασταμάτητα οι ελληνικές παραθαλάσσιες ή νησιωτικές περιοχές. Επί παραδείγματι η Αττική, μετά την αποχώρηση του Ενετού Δόγηδος Φραντσέσκο Μοροσίνι από την Αθήνα το 1688, παρέμεινε σχεδόν ολοσχερώς ερημωμένη για τρία ολόκληρα χρόνια. Αθηναίοι πολίτες βρήκαν καταφύγιο στη Σαλαμίνα από όπου έστειλαν επιστολή στον Πατριάρχη με απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια. Η επιστολή είναι γραμμένη από το χέρι του Αθηναίου λογίου Αργυρού Βερναρδή (ο οποίος είχε τιμηθεί και με τους τίτλους του Κόμητος και Ιππέως της Βενετίας) και αναφέρει με εξαιρετικά παραστατικό τρόπο:
Η θάλασσα μας φέρνει πειρατικές βαρβαρινές γαλέρες οι οποίες αποπλέουν φορτωμένες με αιχμαλώτους, γεμίζοντας κι μας κάθε φορά με νέες θλίψεις και θρήνους. Οι ακτές της Σαλαμίνας αντηχούν τον αναβρασμό μας και τα μοιρολόγια μας. Καταρρακωμένες έγκυες υφίστανται τους πόνους της γέννας πριν της ώρας τους και μικρά παιδιά που φωνάζουν απεγνωσμένα με τρεμάμενες κραυγές τις μητέρες τους σκοτώνονται με πέτρες. Νεαρές όμορφες παρθένες γίνονται θύματα των λάγνων βαρβαρικών ορέξεων, ενώ άλλες καταλήγουν στη δουλεία. Πολλές οικογένειες χωρίζουν με τα μέλη τους διασκορπισμένα σε ξένη γη, ενώ τα ιερά και ιστορικά κειμήλια της φυλής μας γίνονται λάφυρα φορτωμένα σε πλοία αλλοπίστων.
Κάτω από αυτές τις τόσο τραγικές συνθήκες, καθίσταται κατανοητό γιατί πολλές περιοχές της Ελλάδος ήρθαν αντιμέτωπες με σοβαρότατα πληθυσμιακά προβλήματα. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι η Πελοπόννησος. Από στατιστικά στοιχεία του Ενετού προνοητού Κορνέρ, μαθαίνουμε πως το 1685 είχε 116.000 κατοίκους, χωρίς να υπολογίζονται οι πλουσίες και μεγάλες περιοχές της Κορινθίας και της Μάνης, ενώ μόλις επτά χρόνια αργότερα ο αριθμός μειώθηκε στους 85.500 περίπου. Οι υπόλοιποι υπήρξαν θύματα δολοφονίας ή απαγωγής πειρατών και ληστών.
