Λυσενκοϊσμός: Η τραγωδία που συνόδευσε τον έλεγχο της επιστήμης από την πολιτική

Ο Τροφίμ Ντενίσοβιτς Λυσένκο ήταν ένας σοβιετικός βιολόγος που από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60, διέδωσε με τις ευλογίες του Ιωσήφ Στάλιν, μια σειρά από ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που οδήγησαν στο θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους.
Γεννημένος το 1898, ο Λυσένκο έδειξε από νωρίς στη ζωή του ενδιαφέρον για την αγροτική παραγωγή και ειδικά σε τρόπους που θα επέτρεπαν μεγαλύτερη απόδοση στις σοδειές. Αυτή η φιλοδοξία του, κέρδισε το σεβασμό και την εμπιστοσύνη του Ιωσήφ Στάλιν, σε μια εποχή που η πείνα χτυπούσε συχνά διάφορες περιοχές της αχανούς σοβιετικής επικράτειας.
Μετά την υποχρεωτική κολεκτιβοποίηση που οδήγησε σε μεγαλύτερα περιστατικά γενικευμένης πείνας από την πτώση της παραγωγικότητας, ειδικά στις αρχές τις δεκαετίας του ’30, ο Λυσένκο ανήλθε στην επιστημονική “ιεραρχία” της ΕΣΣΔ και το 1940, έγινε διευθυντής του Ινστιτούτου Γενετικής της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.
Το πρόβλημα ωστόσο με τον Λυσένκο, είναι πως δεν δεχόταν τις επιστημονικές θεωρίες των Μέντελ και Δαρβίνου και ειδικά τις αρχές της γενετικής που καθιέρωσε ο πρώτος, αλλά βασίστηκε σε Λαμαρκιανές έννοιες της κληρονομικότητας των επίκτητων χαρακτηριστικών που είχαν ήδη καταρριφθεί επιστημονικά. Η Μεντελική (ή Μεντελιανή) κληρονομικότητα, ορίζει τη μετάδοση κληρονομικών χαρακτηριστικών από γενιά σε γενιά και διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1864 από τον βοτανολόγο και μοναχό Γκρέγκορ Μέντελ.
Ο Λυσένκο βάλθηκε να καταρρίψει τη Θεωρία του Μέντελ και των mainstream γενετιστών της εποχής του, φτάνοντας στο σημείο να υποστηρίζει πως μπορεί να μετατρέψει τη σίκαλη σε σιτάρι, τα ζιζάνια σε χρήσιμα φυτά και ένα σωρό άλλες ανυπόστατες θεωρίες που ουδέποτε εκπληρώθηκαν. Πίστευε ακόμη πως εάν φυτευτούν πολλοί σπόροι σε περιορισμένο χώρο και με πεπερασμένους πόρους, αυτοί θα φυτρώσουν και θα αποδώσουν ακόμη καλύτερα, διότι τους παρομοίαζε σαν εργάτες του σοσιαλισμού που δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά.
Τα αποτελέσματα των θεωριών του Λυσένκο (που απολάμβαναν της υποστήριξης του Στάλιν) ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενα. Από το 1934 έως το 1940, πολλοί διάσημοι Ρώσοι γενετιστές που φυσικά δεν συμφωνούσαν μαζί του, εκτελέστηκαν, ή εστάλησαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Συνολικά πάνω από 3.000 βιολόγοι απολύθηκαν, φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Από το 1948, η γενετική χαρακτηρίζεται επίσημα “ψευδοεπιστήμη της μπουρζουαζίας”.
Το 1952, ο Στάλιν αρχίζει να δυσαρεστείται από την επιρροή του Λυσένκο, αλλά παρόλα αυτά, ακόμη και μετά το θάνατο του Στάλιν, οι θεωρίες του θα βρουν -έστω και μειωμένο- αντίκρυσμα στο νέο ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ. Μόλις μετά το 1965 και την ολοκλήρωση της  περίφημης “αποσταλινοποίησης”, ο Λυσένκο θα τεθεί στο περιθώριο. Όχι όμως πριν η ψευδοεπιστήμη του επηρεάσει αρνητικά χώρες όπως η Κίνα και κράτη του Ανατολικού Μπλοκ, με πολλές και δυσάρεστες συνέπειες. Ειδικά στη Κίνα, η εφαρμογή των ιδεών του Λυσένκο από το 1958 και έπειτα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη Μεγάλη Πείνα που σκότωσε 30 εκατομμύρια Κινέζους.
Για κάποιους, ο Λυσένκο θεωρείται ως ο μεγαλύτερος επιστήμονας-δολοφόνος της Σοβιετικής Ένωσης, διότι οι θεωρίες του οδήγησαν εκατομμύρια ανθρώπους στο θάνατο από τη πείνα. Αξίζει να σημειωθεί πως η ΕΣΣΔ πριν τη δεκαετία του ’30, βρισκόταν στη κορυφή της γενετικής έρευνας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Παρόλα αυτά, ο Λυσενκοϊσμός φαίνεται πως προσπαθεί να αναγεννηθεί από τις στάχτες του στη σύγχρονη Ρωσία.