Γράφει ο Ηρακλής Μαρδύρης
Η σημασία της θάλασσας για την Ελλάδα είναι κάτι που δεν χωράει πολύ ανάλυση. Κανείς μας δεν μπορεί να φανταστεί την Ελλάδα και τον ελληνισμό μακρυά από τη θάλασσα. Αν σε αυτό προσθέσουμε τις πρόσφατες αναταραχές στις ακτές της Μεσογείου, στη βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή, τις ενεργειακές εξελίξεις, και το γεγονός ότι το ¼ του παγκόσμιου θαλασσίου εμπορίου διεξάγεται μέσω των χωρών της Μεσογείου, τότε πάλι είναι αυταπόδεικτο ότι η παρουσία της Ελλάδας και δη του ΠΝ είναι επιβεβλημένη.
Δεν είναι τυχαίο που η Τουρκία επέλεξε να συνδέσει το μέλλον της με την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο, ούτε το ότι το αρχηγείο του 6ου Στόλου μεταφέρθηκε πριν από μερικά χρόνια από το Λονδίνο στη Νάπολη.
Οι συνδυασμένες ναυτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο κυριαρχούν με διαφορά. Ο ΝΑΤΟικός αντίπαλος, η Ρωσία, επιδιώκει να εξισορροπήσει αυτή την αδυναμία με τη χρήση ασύμμετρων μεθόδων, με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Η Μόσχα χρησιμοποιώντας υβριδικές τακτικές προσπαθεί να μετατρέψει την αδυναμία σε δύναμη “to turn its weak hand into a strong one”, είχε γράψει ο ναύαρχος James G. Stavridis, πρώην NATO Supreme Allied Commander Europe (SACEUR). Σε αυτά τα υβριδικά σενάρια η Ρωσία αναμένεται να χρησιμοποιήσει το σύνολο των στρατιωτικών αλλά και πολιτικών δυνατοτήτων της και να επιχειρεί με διφορούμενο τρόπο.
Τα υποβρύχια είναι ιδανικά για την πραγματοποίηση τέτοιων υβριδικών τακτικών, και μπορούν να εκτελούν επιχειρήσεις με μυστικότητα, επιτρέποντας στις κυβερνήσεις την διάψευση τους.
Ένα σενάριο στο οποίο δίνει μεγάλη προσοχή το ΝΑΤΟ είναι η απειλή των υποβρυχίων ενάντια στα υποθαλάσσια καλώδια, τα οποία μπορεί να να κοπούν ή να παρακολουθηθούν. Οι φόβοι του είναι βάσιμοι γιατί είναι πλέον γνωστό ότι για χρόνια αμερικανικά υποβρύχια χρησιμοποιούνταν για να παρακολουθούν της υποθαλάσσιες επικοινωνίες των σοβιετικών. Η Ελλάδα είναι επίσης ευάλωτη καθώς τέτοιες ενέργειες μπορούν να την αποκόψουν από τον έξω κόσμο, να διαταράξουν την οικονομική ζωή της χώρας ή και να διακόψουν την ηλεκτροδότηση των νησιών, και να αποδοθούν αυτές οι ενέργειες σε ατυχήματα, στην κακιά στιγμή ή ακόμα καλύτερα στην αδυναμία του Ελληνικού κράτους να συντηρεί τις κρίσιμες υποδομές του…
Παρόμοια με τη Ρωσία, βλέπουμε ότι και άλλες χώρες επενδύουν στα υποβρύχια, όπως το Ισραήλ αλλά και χώρες με μικρή ναυτική παράδοση και ισχύ. Η Ελλάδα ήταν πάντα πρωτοπόρος στο χώρο, επενδύοντας σε υποβρύχια από το 1886. Τα 4+1 ΑΙΡ υποβρύχια μας (τέσσερα 214 και ένα 209), σχηματίζουν μια δύναμη καθόλου ευκαταφρόνητη σε παγκόσμιο επίπεδο, η Γερμανία για παράδειγμα έχει έξι. Το πρόβλημα μας είναι ότι σύντομα και η Τουρκία θα αποκτήσει έξι παρόμοια (και καλύτερα) υποβρύχια 214.
Πλέον η μεγάλη απειλή δεν είναι οι τορπίλες, αλλά οι πύραυλοι που μεταφέρουν τα υποβρύχια. Τα ελληνικά υποβρύχια μπορούν να φέρουν πυραύλους Subharpoon, αλλά ο μεγάλος πονοκέφαλος για το ΝΑΤΟ είναι τα Ρωσικά υποβρύχια που φέρουν πυραύλους κρουζ Kalibr. Αυτοί οι πύραυλοι μπορούν να εκτοξευθούν δυτικά της Νορβηγίας από υποβρύχια της κλάσης Yasen και να πλήξουν στόχους στις ακτές όλης της Βόρειας Ευρώπης, συμπεριλαμβανόμενων όλων των σημαντικών ναυτικών βάσεων, όσο και εμπορικών λιμένων όπως το Rotterdam ή το Bremerhaven. Θεωρητικά υποβρύχια που θα βρίσκονται στην ασφάλεια της Λευκής Θάλασσας, έξω από το Arkhangelsk μπορούν να πλήξουν το αρχηγείο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, 13 συμμαχικές πρωτεύουσες, όπως επίσης κρίσιμα σημεία όπου συγκεντρώνονται στρατεύματα και ενισχύσεις. Αυτή η ικανότητα τους επιδείχτηκε όταν βλήθηκαν στόχοι στη Συρία από την Κασπία θάλασσα. Προφανώς, αν κάποιο από αυτά τα υποβρύχια καταφέρει να ξεγλιστρήσει στον Ατλαντικό, τότε θα μπορεί να πλήξει τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ, κάτι που θα έχει σημαντικές στρατιωτικές, πολιτικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στη συμμαχία.
Η Ελλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα ώστε να αυξήσει την αποτρεπτική της δύναμη. Οι πύραυλοι Scalp Naval είναι η πρώτη εναλλακτική, οι οποίοι εκτοξεύονται από τους τορπιλοσωλήνες των 533mm. O πύραυλος βρίσκεται μέσα σε ένα υδροδυναμικό κοντέινερ το οποίο αποκολλάται όταν ο πύραυλος φτάνει στην επιφάνεια. Δεν πρέπει να έχουμε καμία αμφιβολία ότι η Τουρκία θα προσπαθήσει να εξοπλίσει και τα δικά της υποβρύχια με τους τοπικά παραγόμενους πυραύλους κρουζ.
Η Ρωσία θέλει να διατηρήσει αυτά τα στρατηγικά υποβρύχια ασφαλή και έτσι τα προστατεύει σε μεγάλο βαθμό φτιάχνοντας προμαχώνες (Bastion). Ο ευρωπαϊκός προμαχώνας της Ρωσίας επικεντρώνεται στις βόρειες ακτές της. Η αμυντική της περίμετρος εκτείνεται μέχρι το λεγόμενο άνοιγμα Γροιλανδίας – Ισλανδίας – Μεγάλης Βρετανίας (GIUK). Ο λόγος για τον οποίο το χάσμα GIUK είναι σημαντικό για τη Ρωσία είναι το γεγονός ότι από αυτή τη γραμμή και μετά, τα αμερικανικά πλοία εξοπλισμένα με πυραύλους κρουζ Tomahawk μπορούν να χτυπήσουν ζωτικούς στόχους στη Ρωσία. Η Ρωσία δεν μπορεί να αμφισβητήσει ΝΑΤΟ για τον έλεγχο του Βόρειου Ατλαντικού, έτσι το ρωσικό ναυτικό, κυρίως τα τακτικά υποβρύχια, θα επιδιώξουν την άρνηση πρόσβασης σε συμμαχικά πλοία που ξεπερνούν το κενό σε περιόδους κρίσης ή πολέμου.
Παρόμοια είναι και η τακτική της Κίνας, με τη δημιουργία προμαχώνων, μόνο που τα υποβρύχια της είναι κατώτερα των Ρωσικών, αλλά επενδύει σημαντικά και αναπτύσσει (ή κλέβει) τεχνολογία διαρκώς. Η Κίνα έχει κάνει επίσης άλματα στην τεχνολογία των υποθαλάσσιων επικοινωνιών χρησιμοποιώντας πολύ χαμηλές συχνότητες, κάτι που ήταν προνόμιο μόνο των δύο υπερδυνάμεων, όπως επίσης σε αισθητήρες και μη επανδρωμένα συστήματα. Σε αντίθεση με τους Ρώσους, το βεληνεκές των πυραύλων της είναι μικρότερο και οι θάλασσες της είναι πιο θορυβώδεις, που σημαίνει ότι εχθρικά υποβρύχια έχουν περισσότερες πιθανότητες να εισχωρήσουν απαρατήρητα και να στήσουν ενέδρες ή να παρακολουθούν τα Κινέζικα στρατηγικά υποβρύχια. Αυτός είναι ο λόγος που οι Κινέζοι επενδύουν πολύ σε ανθυποβρυχιακά συστήματα που περιλαμβάνουν μόνιμα ποντισμένα σόναρ μέχρι τον Ινδικό ωκεανό. Επίσης τα κινεζικά υποβρύχια θα πρέπει να διασχίσουν πιο στενά περάσματα από ότι το GIUK ώστε να βγουν στον ωκεανό. Παρά τις αντιξοότητες Κινεζικά υποβρύχια περιπολούν όλο και πιο συχνά στον Ειρηνικό ωκεανό, έχουν εντοπιστεί στον Κόλπο του Άντεν και φαίνεται να ετοιμάζονται για επιχειρήσεις στον Αρκτικό κύκλο (όχι μόνο γιατί θα αποτελέσει σύντομα μια κύρια εμπορική αρτηρία αλλά και γιατί η ώρα πτήσης ενός πυραύλου εναντίων στόχων στις ΗΠΑ είναι 3,5 φορές μικρότερη, επιτρέποντας τη χρήση μικρότερων πυραύλων και δίνοντας λιγότερο χρόνο αντίδρασης.
Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τα νησιά και τα θαλάσσια περάσματα ώστε να δημιουργήσουν δύο ζώνες άμυνας (First Island Chain, Second Island Chain).
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι και το ΠΝ χρησιμοποιεί αντίστοιχα τη γεωγραφία, προσαρμόζοντας ζώνες άμυνας πάνω σε αλυσίδες νησιών, προστατεύοντας τα περάσματα, σε συνεργασία με την ΑΣΔΕΝ. Αν υποθέσουμε ότι η Ελλάδα έχει δύο τέτοιους προμαχώνες, έστω στη Λήμνο και την Κρήτη, και υποθέσουμε ότι ο Scalp Naval έχει βεληνεκές 1.000χμ, τότε από αυτή την ασφάλεια καλύπτεται η Τουρκική επικράτεια από την Σαμψούντα μέχρι το Γκαζιαντέπ. Με άλλον ένα στον κόλπο της Λάρνακας καλύπτεται πρακτικά όλη η Τουρκική επικράτεια. Ταυτόχρονα τα υποβρύχια θα μπορούν να επιτελέσουν και την τακτική χρήση τους της άρνησης πρόσβασης στο Αιγαίο.
Η ύπαρξη υποβρυχίων εξοπλισμένων με πυραύλους κρουζ σηματοδοτεί και μια αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης τους. Πλέον οι ΗΠΑ προσανατολίζονται σε νέες τακτικές, αντί να προσπαθούν να απομακρύνουν τα εχθρικά υποβρύχια από όλο και πιο μεγάλες περιοχές, στρέφονται σε επιθετικές επιχειρήσεις ώστε να τα αποτρέψουν από το να φτάσουν στις επιχειρησιακές τους περιοχές. Η Ελληνική πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική λόγω της εγγύτητας και της γεωγραφίας, αλλά οι βασικές αρχές είναι ίδιες.
Ο κύριος σκοπός του ανθυποβρυχιακού αγώνα (ASW) είναι ο εντοπισμός υποβρυχίων ενός πιθανού αντιπάλου σε ένα παιχνίδι «γάτας και ποντικιού». Δεδομένης της δυσκολίας του έργου, ο ASW εξαρτάται από υψηλού επιπέδου στρατιωτικούς εξοπλισμούς, αλλά όπως σημειώνει ο πρώην αρχηγός ναυτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ, ο Ναύαρχος Gary Roughead, είναι επίσης «ένα μείγμα τέχνης και επιστήμης». Ο σύγχρονος ASW βασίζεται κυρίως σε μια ποικιλία από επανδρωμένες πλατφόρμες που χρησιμοποιούν παθητικά και ενεργά συστήματα σόναρ:
- τακτικά υποβρύχια
- αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας, σταθερής πτέρυγας (ΑΝΦΣ)
- σκάφη επιφανείας εξοπλισμένα με συστήματα σόναρ
- ελικόπτερα ASW
- ακουστικά συστήματα ανίχνευσης εγκατεστημένα στο βυθό ή στην ακτή
Για το ποια ακριβώς είναι η ικανότητα του ΠΝ, είναι δύσκολο να γίνουν ασφαλείς εκτιμήσεις καθώς δεν υπάρχουν επίσημα δημοσιευμένα, μετρήσιμα, συγκριτικά στοιχεία. Στον τύπο διαβάσαμε διθυραμβικά άρθρα κατά τη διάρκεια της προηγούμενης κρίσης. Ακόμα και αν επιβεβαιωθούν, που δεν έχουμε καμία απολύτως ένδειξη για να τα αμφισβητήσουμε, δεν είναι ξεκάθαρο αν εμείς είμαστε τόσο καλοί όσο θα θέλαμε, αν ο εχθρός υπέπεσε σε παιδαριώδη σφάλματα ή αν απλά ήταν τύχη.
Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι πως τουλάχιστον η έλλειψη αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας είναι εμφανής, με ένα μόνο, μη εκσυγχρονισμένο Ρ-3Β, το οποίο μάλιστα κατάφερε και ξετρύπωσε ένα υποβρύχιο. Μπορούμε μόνο να φανταστούμε πόσο πιο αποτελεσματικά θα είναι τα εκσυγχρονισμένα. Θα κάνουν απόσβεση το κόστος της αναβάθμισης τους εύκολα, αν χρειαστεί.
Μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε πηγές του ΝΑΤΟ και να κάνουμε συγκρίσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το ΝΑΤΟ διέθετε 1,8 ΑΝΦΣ για κάθε σοβιετικό υποβρύχιο. Πλέον διαθέτει 0,5. Εμείς έχουμε το πρόσφατα σε υπηρεσία μη εκσυγχρονισμένο Ρ-3Β για 12 εχθρικά υποβρύχια, όταν με τις σημερινές αναλογίες (που το ΝΑΤΟ θεωρεί κατάντια) θα έπρεπε να είχαμε 6… Για να έχουμε μια εικόνα, το ΝΑΤΟ ζητάει για την κάλυψη της αλυσίδας Γροιλανδίας – Ισλανδίας – Μεγάλης Βρετανίας (GIUK) μια μόνιμη παρουσία 14 ΑΝΣΦ, τεσσάρων φρεγατών με οκτώ ελικόπτερα και τρία υποβρύχια.
Επίσης το 2017 μετά από άσκηση επί χάρτου ανακοινώθηκε ότι ούτε το ΝΑΤΟ στο σύνολο του, ούτε τα κράτη μέλη διαθέτουν την ικανότητα να διεξάγουν μια συντονισμένη εκστρατεία ανθυποβρυχιακού πολέμου. Ένας από τους συμμετέχοντες υποστήριξε ότι θα χρειαστούν 50 ημέρες ή περισσότερο για τη συγκρότηση μιας αποτελεσματικής δύναμη ASW. Ενώ το ΝΑΤΟ διατηρεί ακόμα την ικανότητα να διώκει μεμονωμένα υποβρύχια στο τρέχον επίπεδο των ρωσικών περιπολιών, θα χάσει σύντομα αυτήν την ικανότητα εάν συνεχιστεί αυτή η τάση. Εν ολίγοις, η Συμμαχία «παραχώρησε μεγάλο μέρος του πλεονεκτήματος που κέρδισε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου». Η Ελλάδα όμως δεν έχει να αντιμετωπίσει τα ρωσικά υποβρύχια (αν και δύο από αυτά βρίσκονται στη Συρία) και ο ψυχρός πόλεμος στον οποίο είναι εμπλεγμένη δεν έχει τελειώσει.
Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει ένα διπλό πρόβλημα. Οι δυνατότητες ASW έχουν μειωθεί. Ο αριθμός από πλατφόρμες με δυνατότητα ASW έχει μειωθεί, σε ορισμένες περιοχές ριζικά. Επιπλέον ο υπάρχον εξοπλισμός γερνάει γρήγορα και αντιμετωπίζει προβλήματα διαλειτουργικότητας. Την ίδια στιγμή, οι υποβρύχιες δυνατότητες των ανταγωνιστών του έχουν αυξηθεί σημαντικά, ακόμη και αν δεν μπορούν να παρατάξουν καλύτερα υποβρύχια από τα πιο σύγχρονα υποβρύχια Συμμαχίας. Ένας τομέας όπου το ΝΑΤΟ έχει διατηρήσει ισχυρές δυνατότητες, συμπεριλαμβανομένης της έγκαιρης αντικατάστασης με σύγχρονα μέσα, είναι τα ελικόπτερα ASW.
Τα συστήματα ακουστικής ανίχνευσης, εγκατεστημένα στη θάλασσα ή τις ακτές είναι άκρως απόρρητα, επομένως λίγες πληροφορίες είναι διαθέσιμες. Μερικοί αναλυτές έχουν δηλώσει ότι οι ΗΠΑ έχουν πιθανώς σε λειτουργία πάλι (είχε απενεργοποιηθεί μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου) ένα μεγάλο υποβρύχιο σύστημα παρακολούθησης στην αλυσίδα GIUK. Πολλοί ειδικοί αμφισβητούν την ικανότητά του να ανιχνεύει τα πιο ήσυχα από τα ρωσικά υποβρύχια. Το αμερικανικό ναυτικό επιδιώκει συνεχώς νέες αναβαθμίσεις και νέα συστήματα, αλλά λίγα είναι δημοσίως γνωστά. Σύμφωνα με το ΝΑΤΟ τα συμμαχικά διαθέσιμα τακτικών υποβρυχίων, ΑΝΦΣ, και φρεγατών συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις. Αξίζει όμως να τονιστεί η προσπάθεια εκσυγχρονισμού.
Παρόμοια με το ΝΑΤΟ είναι και η κατάσταση στην Ελλάδα. Ο εξοπλισμός γερνάει και παρά του ότι έχουμε καλύτερα υποβρύχια, ο εχθρός έχει 12 και περιμένει σύντομα να παραλάβει έξι τα οποία θα είναι παρόμοια από τα δικά μας. Συνεπώς, έχουμε δουλειά μπροστά μας και δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο.
Ο Ελληνισμός πρέπει να χρησιμοποιήσει ότι θεμιτό και αθέμιτο μέσο χρειάζεται ώστε αυτά τα έξι νέα υποβρύχια να μη γίνουν επιχειρησιακά ή έστω πλήρως επιχειρησιακά. Ναυπηγούνται στην Τουρκία, οπότε δεν μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο όπως με τα F-35, αλλά εξακολουθούν να βασίζονται σε εισαγόμενη τεχνολογία και απάρτια.
Αν δεν μπορούμε να αποτρέψουμε την ένταξη τους, τότε θα πρέπει τα εκσυγχρονισμένα P-3 να είναι σε υπηρεσία και να έχουν παρέα. Η κατάσταση με την ΕΑΒ δεν είναι πλέον αστεία.
Ο εκσυγχρονισμός των φρεγατών και η αγορά νέων έχει δρομολογηθεί. Υποθέτουμε ότι όλες θα έχουν ικανά συστήματα ανθυποβρυχιακού πολέμου. Μικρότερα, περισσότερα και φθηνότερα σκάφη επιφανείας με ποντιζόμενα σόναρ μπορούν να δώσουν επιπλέον λύσεις. Ο στόλος των ελικοπτέρων ανανεώνεται με τα νέα Romeo, αλλά και πάλι οι αριθμοί θα είναι οριακοί ακόμα και αν υποθέσουμε ότι οι διαθεσιμότητες θα είναι φυσιολογικές.
Εκεί που υπάρχει πεδίο της δόξας λαμπρό είναι τα δίκτυα υποθαλάσσιων και παράκτιων αισθητήρων που μπορούν να εποπτεύουν σε μόνιμη βάση και πραγματικό χρόνο όλα τα περάσματα ανάμεσα στα νησιά, αλλά και τις προσβάσεις σε λιμάνια και ναυτικές βάσεις. Πρόκειται για λύσεις, που πλέον με την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, μπορούν να δημιουργηθούν με πολύ μικρό κόστος, με εξαρτήματα που βρίσκονται στο εμπόριο, μπορούν να χρησιμοποιήσουν ήδη υπάρχουσες υποδομές (πχ μετεωρολογικές σημαδούρες), και σε συνδυασμό με άλλες πολιτικές εφαρμογές μπορούν εύκολα να χρηματοδοτηθούν από την ΕΕ. Για να το πούμε απλά, αν φοιτητές θαλάσσιας βιολογίας μπορούν να στήσουν δίκτυο αισθητήρων για να παρακολουθούν θαλάσσια θηλαστικά και να αναγνωρίζουν το κάθε δελφίνι και κάθε φάλαινα, τότε και το Ναυτικό που έχει περισσότερους πόρους, μπορεί να κάνει κάτι παρόμοιο και αν δεν ξέρει από που να ξεκινήσει, ας μας στείλει ένα μήνυμα.
συνεχίζεται
