Η ιδέα κυκλοφορεί εδώ και καιρό: Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ή έστω μια πρωτοβουλία κάποιων κρατών-μελών της, να εκδώσει ομόλογα, ώστε να χρηματοδοτηθεί η αμυντική ενίσχυση της ηπείρου.
Κάτι τέτοιο πρότεινε στην Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου πριν λίγες μέρες, η πρωθυπουργός της Εσθονίας Kaja Kallas, η οποία μίλησε και για στόχο 100 δις ευρώ. Αλλά αντίστοιχα έχουν πει και ο Εμμανουέλ Μακρόν, όπως και ο Σαρλ Μισέλ, πρόεδεος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στηρίζοντας την πρόταση της Kallas.
Η πρόταση αυτή οφείλεται στην αναγνώριση των τεράστιων επενδύσεων που θα απαιτηθούν όχι μόνο για τον επανεξοπλισμό πολλών ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και σε πιο βασικό επίπεδο, στη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών που θα παράγουν τα απαραίτητα όπλα και πυρομαχικά. Ένας άλλος λόγος ακόμη -που ίσως είναι εξίσου σημαντικός- είναι πως με την έκδοση ευρωομολόγων για την άμυνα, θα περιλαμβάνεται και όρος ότι η αξιοποίηση των κονδυλίων που θα συγκεντρωθούν θα δαπανάται εντός Ε.Ε. Έτσι ώστε να σταματήσει η οικονομική αιμορραγία προς τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, που πουλάνε όπλα στους Ευρωπαίους.
Πενταπλασιάζει την παραγωγή πυρομαχικών η Nammo στη Φινλανδία λόγω Ουκρανίας
Παράδειγμα εδώ είναι και η πρωτοβουλία ESSI, ή Sky Shield, που έχει ξεκινήσει η Γερμανία για την κοινή ανάπτυξη συστημάτων αεράμυνας στην Ευρώπη. Αν και μετέχουν τώρα κάπου 20 χώρες, τα 3 κύρια συστήματα που έχουν προκριθεί για κοινή χρήση είναι το γερμανικό μικρού-μεσαίου βεληνεκούς IRIS-T, το αμερικανικό Patriot μεγάλου βεληνεκούς, και το ισραηλινό Arrow για αντιβαλλιστική άμυνα. Δηλαδή δύο στα 3 είναι εκτός Ευρώπης και προφανώς είναι και τα ακριβότερα. Οπότε, ακόμη και να παραχθούν εντός ευρωπαϊκών συνόρων με κοινοπραξίες, σημαντικό μέρος των χρημάτων θα επιστρέψει στους αρχικούς κατασκευαστές.
Δένδιας: Ελλάδα και Τουρκία προσχωρούν στην πρωτοβουλία αεράμυνας European Sky Shield Initiative
Επίσης, αυτή τη στιγμή η Ε.Ε. διαθέτει 8 δις ευρώ για το Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο (EDF) για το διάστημα 2021-2027, το οποίο προφανώς δεν επαρκεί για να χρηματοδοτήσει τη σχετική έρευνα και ανάπτυξη που χρειάζεται η εγχώρια αμυντική βιομηχανία.
Άλλο πρόβλημα βέβαια είναι και η πολυδιάσπαση και ο ανταγωνισμός εντός Ευρώπης από τις αμυντικές εταιρείες, όπου οι μεγάλες συνεργασίες, π.χ. η Airbus (όπου μετέχουν Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία) ναι μεν έχουν μεγάλο μερίδιο των ευρωπαϊκών αγορών σε άμυνα αλλά δεν μπορούν να καλύψουν το σύνολο των αναγκών ενώ η γκάμα τους υστερεί στο διεθνή ανταγωνισμό.
Μαχητικό 6ης γενιάς: Τα «βρήκαν» Βρετανία, Ιαπωνία, Ιταλία για κοινή ανάπτυξη
Και ήδη τα προβλήματα συννενόησης έχουν φανεί. Π.χ. η κοινή εξέλιξη, Γερμανίας-Γαλλίας για νέο άρμα μάχης, έχει… κάπου κολλήσει και δεν φαίνεται διέξοδος ενώ ήδη αρκετές χώρες αγοράζουν γερμανικά Leopard, οπότε το Βερολίνο δεν έχει και μεγάλη διάθεση να χάσει αυτές τις πωλήσεις. Ακόμη, Γαλλία και Γερμανία μαζί με Ισπανία συζητούν για το πρόγραμμα αεροσκάφους 6ης γενιάς, αλλά ήδη η Ιταλία έχει προσχωρήσει στο αντίστοιχο βρετανικό σχέδιο ως “αποστάτης υψηλής τεχνολογίας”. Ενώ το γαλλοιταλικό σύστημα αεράμυνας SAMP/T (PAAMS στην ναυτική του έκδοση) με τους πυραύλους Aster δεν έχει καταφέρει να επικρατήσει εντός Ευρώπης, παρότι είναι υψηλών προδιαγραφών (και κόστους).
Άλλο παράδειγμα; Παρότι αυτή τη στιγμή όλες οι χώρες της Ευρώπης βλέπουν την αξία του πυροβολικού, δεν μπορούν να συναινέσουν στην ανάπτυξη ενός κοινού συστήματος, οπότε… βρίσκοντας ανοιχτή την πόρτα έχουν μπει οι Ισραηλινοί και πουλάνε εκτοξευτές ρουκετών PULS όπου βρουν. Τέλος, η Πολωνία, η οποία κήρυξε εξοπλιστικό “πανικό”, κάνοντας παραγγελίες δεκάδων δις, αγόρασε αμερικανικά άρματα μαζί με γερμανικά, αλλά κυρίως στράφηκε στην Νότια Κορέα, η οποία της πούλησε τα άπαντα! Από άρματα, αυτοκινούμενα πυροβόλα, εκτοξευτές ρουκετών, μέχρι ελαφριά μαχητικά FA-50.
Έτσι το πρόβλημα των “ευρωομολόγων για την άμυνα” δεν είναι τόσο τεχνικό. Οι μηχανισμοί ήδη υπάρχουν όπως και η πρόσφατη εμπειρία, όπου λόγω κορωνοϊού, επετράπη η δημοσιονομική χαλάρωση και η έκδοση ομολόγων “πανδημίας”. Υπάρχει βέβαια η οικονομική παράμετρος, όπου έκδοση ομολόγων ουσιαστικά σημαίνει αύξηση του δημόσιου δανεισμού, οπότε θα πρέπει η γραφειοκρατία των Βρυξελλών και ο γνωστός “σκληρός πυρήνας” της Ε.Ε. με επίκεντρο τη Γερμανία να συναινέσουν. Αλλά και το τελευταίο δεν φαντάζει τόσο δύσκολο, καθώς υπάρχει υφεσιακό κλίμα στην Ευρώπη, οπότε διαπιστώνεται η ανάγκη για μεγάλες κρατικές επενδύσεις (μέσω δανεισμού προφανώς) για να πάρει “εμπρός” το όχημα της ανάπτυξης. Και μέρος αυτής της ανάπτυξης μπορεί να προέλθεί από αμυντικές δαπάνες, εντός των τειχών.
Ζήτημα εδώ όμως σοβαρό είναι το εξής: Αν αποφασιστεί ο ευρωπαϊκός δανεισμός για την άμυνα, αυτό ναι μεν θα παράγει σοβαρό έργο για τις εγχώριες αμυντικές βιομηχανίες, αλλά χωρίς να είναι δεδομένο πως θα συνοδευθεί με κάποιο συντονισμό κατανομής του. Για παράδειγμα, η Γαλλία και η Γερμανία, χώρες μεγάλης αμυντικής παραγωγής, δεν θα είναι εύκολο να συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο, αν δεν διασφαλίσουν πως θα λάβουν ανάλογο μερίδιο παραγωγής. Αλλιώς θα ήταν παράδοξο, να στηρίξουν με τις ισχυρές οικονομίες και κεντρικές τους τράπεζες (ως μέτοχοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας), μια δημοσιονομική επέκταση η οποία μπορεί να κατευθυνθεί σε μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, ή να χρηματοδοτήσει ανάπτυξη άλλων αμυντικών εταιριών. Για παράδειγμα, σήμερα βιομηχανίες πυρομαχικών στη Βαλκανική και Ανατολική Ευρώπη, όπως σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβακία, Τσεχία κ.α. είναι πιο ανταγωνιστικές στην κατασκευή βλημάτων πυροβολικού από ότι οι μεγάλες γαλλικές και γερμανικές. Άρα θα έχουν -σε μια επέκταση επενδύσεων- καλύτερη πιθανότητα εισροών και συμβολαίων.
Η Ελλάδα πάντως, σε μια τέτοια περίπτωση έκδοσης ομολόγων σαφώς μπορεί να ωφεληθεί, καθώς θα μπορεί να μετέχει με δικό της μερίδιο σε ένα ευρωομόλογο, το οποίο θα είναι φθηνότερου κόστους από το να το εξέδιδε η ίδια (θα είχε δηλαδή χαμηλότερο επιτόκιο). Όπου βέβαια και οι δικές μας αμυντικές δαπάνες είναι τεράστιες, και θα ξεπεράσουν τα 20 δις την επόμενη δεκαετία, αν θέλουμε βέβαια να μην ανοίξει την ψαλίδα και άλλο εις βάρος μας η Τουρκία. Συν το ότι θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε κονδύλια και παραγγελίες για την δική μας ταλαιπωρημένη αμυντική βιομηχανία.
Είναι λοιπόν δυνατή η έκδοση “ευρωομολόγων άμυνας” και μάλιστα μεγάλου ύψους; Η άποψη μας είναι θετική, αλλά δεν το θεωρούμε εύκολο. Μιας και ο συντονισμός μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, αγγίζει ζητήματα γενικότερων πολιτικών, όπως της δημοσιονομικής, της αναπτυξιακής, των επιμέρους εθνικών πολιτικών άμυνας και οικονομίας, του εσωτερικού ανταγωνισμού, αλλά και των υποχρεώσεων των ίδιων χωρών της Ευρώπης ως μελών και του ΝΑΤΟ, όπου και εκεί έχουν ειδικές δεσμεύσεις συνεργασίας. Έτσι η ροή χρήματος είναι αναγκαία συνθήκη, αλλά σε μια Ευρώπη που μέχρι σήμερα δεν έχει αποδείξει ότι μπορεί να συνεργαστεί πλήρως στο αμυντικό πεδίο, παρά τις κατά καιρούς εξαγγελίες και τα κοινά προγράμματα άμυνας.
