Ανατολική Μεσόγειος: Μια “θάλασσα πολιτικών αναταραχών”

Ανάλυση των ALAN CRAWFORD, SELCAN HACAOGLU, GEORGIOS GEORGIOU και PAUL TUGWELL | Bloomberg |
Όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, το Αμερικανικό Κογκρέσο της επέβαλε εμπάργκο όπλων που σχεδόν γονάτισε τις τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Με τα αποθέματά τους σε όπλα να μειώνονται, η Άγκυρα στράφηκε στον δικτάτορα της Λιβύης, Μουαμάρ Γκαντάφι, ο οποίος έστειλε αμέσως φορτία αμερικανικών όπλων από τα αποθέματα του στρατού του φορτωμένα σε τουρκικά DC-9 στα οποία ξήλωσαν τα καθίσματα για να χωράνε κιβώτια. Η βοήθεια αυτή έσωσε την κατάσταση στην Τουρκία (μέχρι την άρση του εμπάργκο λίγα χρόνια μετά) που δεν λησμόνησε ποτέ την βοήθεια του Γκαντάφι. Για το υλικό αυτό δεν δέχτηκε ποτέ χρήματα.
Σήμερα, με την Τουρκία σε άνοδο, οικονομική και γεωπολιτική, και την Λιβύη διχασμένη και διασπασμένη σε κομμάτια και φατρίες που αντιμάχονται μεταξύ τους, η τουρκική ευγνωμοσύνη έρχεται με τη μορφή βοήθειας που αναστατώνει και αναζωπυρώνει την κατάσταση στην περιοχή. Ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί όπλα και στρατεύματα για να στηρίξει την κυβέρνηση της Τριπόλεως τη στιγμή που περισσότερα έθνη διαγκωνίζονται για πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου γύρω από την Κύπρο.
Τον Νοέμβριο, συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ Ερντογάν και πρωθυπουργού της Λιβύης, Σαράζ ώθησε την Τουρκία να διεκδικήσει δικαιώματα στον θαλάσσιο πυθμένα που θεωρείται από την Ελλάδα δικός της βάσει του Διεθνούς Δικαίου, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της τελευταίας. Η ανακοίνωση του Ερντογάν πως θα εκδόσει άδειες εξόρυξης στην περιοχή ανέβασε περαιτέρω το θερμόμετρο στην περιοχή, μια περιοχή που έχει γνωρίσει ανάμειξη από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και πρόσφατα την Κίνα.
Η διαβεβαίωση του Ερντογάν πως η χώρα του διεκδικεί ρόλο περιφερειακής δύναμης αλλά δεν επιθυμεί ένταση στην περιοχή έρχεται σε αντίθεση με τα έργα που παράγει η πράξη του.
Η Αίγυπτος, που έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου από όσα έχουν αποκαλυφθεί, προειδοποίησε γα “συνέπεις” σε όποιον θίξει τα κυπριακά κυριαρχικά δικαιώματα στις περιοχές ερευνών και “απειλήσει την ασφάλεια στην περιοχή”.
Η ίδια η Κύπρος, που είναι ένα νησί διχασμένο μετά την τουρκική εισβολή και κατοχή του βορείου του τμήματος το 1974, προειδοποίησε την Κυριακή πως “η Τουρκία μετατρέπεται σε κράτος-πειρατής στην Ανατολική Μεσόγειο”. Στη διαμάχη της με την Τουρκία, η Κύπρος έχει τη στήριξη της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Γαλλίας, σύφωνα με ανώνυμη δήλωση Κυπρίου αξιωματούχου. Η Γαλλία επέδειξε τη στήριξή της στέλνοντας μια φρεγάτα το Φθινόπωρο και το αεροπλανοφόρο “Ντε Γκώλ” αυτές τις μέρες. Η Σαουδική Αραβία δείχνει επίσης συμπάθεια στην κυπριακή υπόθεση αισθανόμενη απειλή από τις τουρκικές επεκτατικές φιλοδοξίες.
Στην Ελλάδα, η δράση της Τουρκίας είναι στην καθημερινή συζήτηση των πολιτών, ως ιστορικός ανταγωνιστής τους, αλλά παρόλο που δεν θεωρούν έναν ελληνο-τουρκικό πόλεμο πιθανό, θεωρούν δυνατή την πρόκληση ενός ναυτικού επεισοδίου, ανάλογο με εκείνο που το 1996. Τότε, η διαφορά για την κυριότητα κάποιων ακατοίκητων βραχονησίδων κόντεψε να ανάψει τη θρυαλλίδα μεταξύ των δύο μελών του ΝΑΤΟ. Ανάλογη περιπέτεια ίσως είναι μοιραία για την οικονομία της χώρας που μετά από μια δεκαετία Κρίσης δείχνει επιτέλους να ανακάμπτει.
Πρόσφατα σχόλια του Ερντογάν πως Τουρκία και Λιβύη θα πρέπει να έχουν λόγο σε κάθε σχέδιο που περιλαμβάνει τη μεταφορά αερίου σε μια περιοχή που κόβει στα δύο τη μισή Μεσόγειο, επηρεάζουν ακόμα και ενεργειακούς γίγαντες όπως η ιταλική Eni. H εταιρία αρνήθηκε να σχολιάσει σχετικά.
Κύπριος αξιωματούχος δήλωσε πως η παρούσα κρίση είναι αποτέλεσμα του κενού που άφησε η μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από τις περιοχές της Μέσης Ανατολής και Αφρικής με τους περιφερειακούς παίκτες να κινούνται για να γεμίσουν το κενό. Είναι γεγονός, πως οι ενέργειες της Άγκυρας στα σύνορα Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής έρχονται σε φάση ανακατατατάξεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου με τις ΗΠΑ να αναδιπλώνονται από κάποιες από τις εμπλοκές τους και τη Ρωσία να κινείται ελεύθερα στο κενό που αφήνουν. Η ώρα αυτή ευνοοεί τον Ερντογάν για να προσεταιριστεί τον Πούτιν και να αναστήσει μέρος της γεωπολιτικής δύναμης που είχε παλιά η Τουρκία στην ανατολική Μεσόγειο.
Οι σχέσεις του Ερντογάν με τον Πούτιν βαίνουν διαρκώς βελτιούμενες, με την Τουρκία να εγκαινιάζει τον αγωγό TurkStream που θα φέρει ρωσικό πετρέλαιο στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Παρά το ότι Ρωσία και Τουρκία υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές στη Λιβύη, ταυτιζόμενες στο σκοπό πως επιχειρούν μαζί να επιτύχουν μια παύση πυρός στην περιοχή για να δρέψουν όσα οφέλη μπορούν. Η αποτυχία τους να λυγίσουν τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ στη Μόσχα πρώτα και στο Βερολίνο στη συνέχεια, συνεχίζεται αμείωτη με τις δυο χώρες να οργανώνουν νέα συνάντηση στη Γενεύη.
“Ο Ερντογάν χρειάζεται τη ρωσική στήριξη για τη ναυτική συμφωνία με τη Λιβύη για αυτό χρειάζεται τη βοήθεια του Πούτιν για να αποτρέψει την κατάρρευση της κυβέρνησης της Τρίπολης”, λέει ο Grigoriy Lukyanov, ειδικός επί της Λιβύης στο κρατικό “Ρωσικό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων”. “Η Ρωσία δεν έχει να χάσει τίποτα προωθώντας τις τουρκικές θέσεις”, ενώ κυρώσεις κατά της Τουρκίας θα την σπρώξουν περισσότερο στην αγκαλιά της Ρωσίας. “Πρόκειται για νίκη της Ρωσίας σε κάθε περίπτωση”.
Η σύγκλιση Τουρκίας και Ρωσίας έχει ήδη εκφραστεί με την αγορά από την πρώτη του συστήματος S-400, αγορά για την οποία έχει δεχτεί πιέσεις από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Η σχέση αυτή όμως παίρνει νέα τροπή με την προώθηση του αγωγού EastMed μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδος να φέρει ισραηλινό υποθαλάσσιο αέριο στην Ευρώπη μέσω της Μεσογείου. Η κίνηση αυτή συναγωνίζεται και παρακάμπτει την Τουρκία δεχόμενη πυρά από την Άγκυρα, που τον χαρακτηρίζει “άστοχο” και “οικονομικά μη εφικτό”.
Το Ισραήλ, αν και δημόσια έχει ταχθεί κατά της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης, τηρεί στάση αναμονής έναντι των τουρκικών ενεργειών. Παρά την ανησυχία του, το Ισραήλ που έχει επενδύσει στον EastMed, δεν δείχνει να έχει πειστεί απόλυτα για την οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού και θα έβλεπε ενδεχομένως θετικά μια μεταφορά του αερίου του μέσω Τουρκίας. Μια άλλη εναλλακτική για το Τελ Αβίβ θα ήταν να πουλήσει αέριο στην Ευρώπη μέσω των Αιγυπτιακών εργοστασίων υγροποιημένου αερίου. Άτομο κοντά στην ισραηλινή κυβέρνηση δήλωσε πως ήδη έχουν πραγματοποιηθεί επαφές σε χαμηλό επίπεδο μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας για το θέμα του αερίου με το Ισραήλ να κρατά ανοιχτούς όλους τους διαύλους επικοινωνίας.
Τον Δεκέμβριο το Αμερικανικό Κογκρέσο ψήφισε νόμους για την ενίσχυση της ασφάλειας και των ενεγειακών επαφών στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο ψήφισμα αναφέρεται το ενδιαφέρον να ενημερωθεί για τις ρωσικές κινήσεις στην περιοχή, εκφράζει την στήριξή του στον EastMed και καλεί για την ενίσχυση Ελλάδος και Κύπρου.
Η Κύπρος είναι όμως σημείο αναφοράς και της Ρωσίας. Τη στιγμή που το κρατικό Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων αναφέρει τις ανησυχίες του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών για τις τουρκικές εξορύξεις στην κυπριακή ΑΟΖ και δέχεται την επίσκεψη του υπφυπουργού εξωτερικών Francis Fannon για να προωθήσει την συνεργασία Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδος στο θέμα των αγωγών, υπολογίζοντας και στην Αιγυπτιακή υποστήριξη, θα δεχθεί την επίσκεψη και του Ρώσου υπουργού Σεργκέι Λαβρώφ τον Μάρτιο. Ο Λαβρώφ ήδη κατήγγειλε την πολιτική του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην περιοχή πως στρατιωτικοποιεί επικίνδυνα την κατάσταση “με τον πλέον αντι-Ρωσικό τρόπο”. Η επίσκεψή του Ρώσου υπουργού εξωτερικών θα έρθει με διαφορά ημερών από την επίσκεψη στο νησί του Αμερικανού ομολόγου του, Πομπέο.
Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ δεν θέλουν να απομονώσουν την Τουρκία κάνοντας λόγο για “ιστορικούς συμμάχους” στην περιοχή. Ο Fannon θα επισκεφθεί την Άγκυρα αμέσως μετά την Κύπρο. Οι δύο πλευρές στην Κύπρο βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις για επίλυση του ζητήματος της διχοτόμησης που όμως κατέρρευσαν το 2017. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων προς στιγμήν έδωσε την εντύπωση πως οι συνομιλίες για επανένωση μπορούσαν να αναθερμανθούν με τα κοιτάσματα ως καταλύτη. Αμέσως όμως μετά την κατάρρευση και των τελευταίων συνομιλιών, η Τουρκία έφερε δύο πλωτά γεωτρύπανα στην περιοχή.
Η αμερικανική προσέγγιση προς το παρόν δείχνει να είναι ετεροβαρής. Ο πρόεδρος Τραμπ δεν θέλει να εξωθήσει τον Ερντογάν και τον Πούτιν στα άκρα, αφήνοντας “γέφυρες” ανοιχτές. Ωστόσο, οι προκλήσεις που κατήγγειλε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ως “απαράδεκτες” δεν πρέπει να μένουν χωρίς σαφή απάντηση.
Η κυπριακή πλευρά θυμάται ακόμα πως το 1974 οι ΗΠΑ απέτυχαν να αντιδράσουν δυναμικά στην τουρκική εισβολή στο νησί με τα γνωστά αποτελέσματα. Η Ρωσία επωφελήθηκε τότε από τη διάσπαση στους χώρους του ΝΑΤΟ. Σήμερα, η αντιστοιχία είναι και πάλι εμφανής. Η Ρωσία θα ωφεληθεί και πάλι καθώς μια κίνηση της Τουρκίας θα τους εξασφαλίσει τα συμφέροντά τους στην περιοχή και θα μεγεθύνει το χάσμα εντός του ΝΑΤΟ. Στην Κύπρο θυμούνται και μια άλλη αντιστοιχία με το ’74: ο πρόεδρος των ΗΠΑ βρισκόταν και τότε, όπως σήμερα, υπό διαδικασία παραπομπής.
Πηγή: https://www.stripes.com/news/europe/the-eastern-mediterranean-is-a-sea-of-political-troubles-again-1.616323?fbclid=IwAR1zzDKXwPJXf3mStFA98fdf4nVE7y4R8v_iEL_mAnmEn0k_n22_Z7bAMuU