Αναδημοσίευση από την “ΠΤΗΣΗ”, τεύχος Φεβρουαρίου 2023, νο. 33
(Σημείωση συντάκτη: Συμπίπτει με τη σημερινή μέρα -18 Φεβρουαρίου- το παραπάνω άρθρο, καθώς τότε το 1952, Ελλάδα και Τουρκία εντάχθηκαν στην Βορειοατλαντική Συμμαχία).
Δεν πρέπει να έχει καταγραφεί ποτέ άλλοτε τόσο μεγάλη διάσταση μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ, όσο αυτή των τελευταίων λίγων ετών, καθώς η μια κρίση στις «συμμαχικές» σχέσεις διαδέχεται την άλλη, με την Άγκυρα να… τεντώνει παραδόσεις συνάφειας δεκαετιών τόσο με τις ΗΠΑ, δηλαδή το πολιτικό και αμυντικό «κέντρο» της Συμμαχίας, όσο και με άλλα κράτη-μέλη της.
https://www.ptisidiastima.com/1952-02-18-greece-turkey-join-nato/
Τι να πρωτοκαταγράψουμε; Την απόφαση να αγοραστεί το ρωσικό αντιαεροπορικό πυραυλικό σύστημα S-400 που οδήγησε στην αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα απόκτησης και συμπαραγωγής F-35 (και αυτό το ίδιο το γεγονός μια μοναδική και χωρίς προηγούμενο «στιγμή» στην ιστορία των νατοϊκών σχέσεων); Την επιβολή -για τους ίδιους λόγους- σε μια σειρά ανώτατων στελεχών της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας των κυρώσεων του αμερικανικού νόμου CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act) [και αυτό μια «πρωτιά» που κατατάσσει την Τουρκία στους… εχθρούς των ΗΠΑ], η οποία κατέληξε σε ένα ιδιότυπο εμπάργκο εξαγωγών υψηλής τεχνολογίας στρατιωτικών προϊόντων στη γειτονική χώρα;
Την αιματηρή επιθετική ανάμιξη της Τουρκίας στη Συρία, που οδήγησε πολλές χώρες στην Ευρώπη να της επιβάλουν εμπάργκο εξαγωγής όπλων, με αποτέλεσμα η Άγκυρα να υποστεί μεγάλες καθυστερήσεις στα αμυντικά της προγράμματα; Τη «σύγκρουση»…, ξανά με τις ΗΠΑ, για τη βάση του Ιντσιρλίκ με την Τουρκία να εξαπολύει απειλές για την εκεί αμερικανική παρουσία, υπονοώντας μάλιστα πως «από εκεί βοηθήθηκε το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Ερντογάν το 2016»; Τον τρέχοντα εκβιασμό σε Φινλανδία και Σουηδία που θέλουν να ενταχθούν άμεσα στη Συμμαχία, αλλά πρέπει πρώτα να ικανοποιήσουν τις τουρκικές απαιτήσεις για καταδίκη των «Κούρδων τρομοκρατών»;
Ο ΓΓ του ΝΑΤΟ προς Τουρκία: Να εγκρίνει «τώρα» την ένταξη Σουηδίας-Φινλανδίας
Τη γενικότερη ευρωπαϊκή όπως και αμερικανική απαρέσκεια για την άρνηση της Τουρκίας να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία λόγω της εισβολής στην Ουκρανία; Ή στη συνέχεια και τις διευκολύνσεις που προσφέρει η Άγκυρα σε Ρώσους ολιγάρχες, τις μετακινήσεις τους στη διακίνηση κεφαλαίων, αλλά και γενικότερα στο ρωσικό εμπόριο προς Ασία και Μέση Ανατολή;
Η λίστα είναι μακρά και πραγματικά δύσκολο να συμπληρωθεί πλήρως, αφού εμπλουτίζεται διαρκώς, με την Τουρκία να εμφανίζει μια γενικότερη «δυσανεξία» στις NATOϊκές δεσμεύσεις της, οι οποίες -καλώς ή κακώς- την πιέζουν για συγκεκριμένες συμπεριφορές, όχι απαραίτητα θεσμοθετημένες και γραπτές, αλλά κυρίως στο πλαίσιο επίδειξης συνοχής στο δυτικό μόρφωμα πολιτικών θέσεων και γεωπολιτικής αντίληψης.
Η διαφορά δηλαδή βαθαίνει, όχι γιατί η Τουρκία κάνει κάποιο παροδικό «καπρίτσιο» ή απαιτεί κάποια ειδική αντιμετώπιση (όπως έκανε πολλές φορές στο παρελθόν) που δεν της την παρέχουν, αλλά γιατί επιχειρεί να ασκήσει έναν τελείως εξω-ΝΑΤΟϊκό ρόλο, μια δική της θεώρηση παγκόσμιας δράσης και διεκδίκησης θέσης περιφερειακής δύναμης. Είναι αυτό το οποίο δύσκολα θα χωρέσει στο ήδη ασφυκτικά «γεμάτο» ΝΑΤΟ από μεγάλες δυνάμεις: ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία, με τις μεταξύ τους ισορροπίες, σχέσεις που είναι μεν δομημένες αλλά και ταυτόχρονα δυναμικές, απέχοντας έτσι από το να είναι σταθεροποιημένες στην ιδιαίτερα ασταθή μεταψυχροπολεμική περίοδο. Αυτό που σίγουρα δεν χρειάζεται το οικοδόμημα αυτό είναι η αποσταθεροποιητική δράση της Άγκυρας.
Αποπομπή από το ΝΑΤΟ, το θεσμικό πλαίσιο
Εμφανίζεται λοιπόν εδώ το καίριο ερώτημα: Υπάρχει δυνατότητα αποβολής της Τουρκίας από τη Συμμαχία; Η απάντηση είναι όχι, τουλάχιστον «τυπικά». Σύμφωνα με την Ιδρυτική Συνθήκη του 1949, στο άρθρο 13, προβλέπεται το εξής (κείμενο από το ελληνικό πρωτότυπο): «Αφ’ ου η Συνθήκη παραμείνει εν ισχύϊ επί είκοσιν έτη, οιονδήποτε Μέρος δύναται να παύση τελούν Μέρος αυτής εν έτος αφ’ ου επιδώση δήλωσιν καταγγελίας προς την Κυβέρνησιν των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, ήτις θέλει ειδοποιήση τας Κυβερνήσεις των ετέρων Μερών περί της καταθέσεως εκάστης δηλώσεως καταγγελίας».
Το άρθρο δηλαδή προβλέπει μόνο τη δυνατότητα οικειοθελούς εξόδου ενός κράτους-μέλους, το οποίο, εφόσον αποφασίσει κάτι τέτοιο, πρέπει να ενημερώσει τις ΗΠΑ -ως θεματοφύλακα της συνθήκης- η οποία με τη σειρά της θα ενημερώσει και τα άλλα μέλη.
Η πρόβλεψη αυτή, ή πιο ορθά, η έλλειψη πρόβλεψης αποπομπής, δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία ή λανθασμένη. Η είσοδος σε μια αμυντική συμμαχία είναι πολύ δύσκολο να συμπεριλαμβάνει κάποιο μηχανισμό «ελέγχου» και «αξιολόγησης» της συμπεριφοράς ενός κράτους-μέλους. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ο οποιοσδήποτε μετέχων θα κινδυνεύει διαρκώς (έστω και θεωρητικά) να αποβληθεί και να χάσει την αμυντική προστασία που του παρέχει η συμμαχία. Έτσι θα αυξανόταν υπέρμετρα το ρίσκο μη λειτουργίας των συμμαχικών δεσμεύσεων, καθώς όλες οι αμυντικές συνθήκες εμπεριέχουν ήδη τον κίνδυνο να μην ανταποκριθούν τελικά τα συμβαλλόμενα μέρη στο κάλεσμα του ενός (και είναι πολλά τα σχετικά ιστορικά παραδείγματα). Να σημειώσουμε εδώ, όμως, ότι στις αρχικές διαπραγματεύσεις για την ίδρυση του ΝΑΤΟ ο Καναδάς είχε προτείνει να συμπεριληφθεί μια πρόβλεψη αποπομπής, για να αντιμετωπιστούν κάποια ενδεχόμενα, π.χ. αν κάποιο κράτος-μέλος «γινόταν κομμουνιστικό»!
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει θεωρητικό πλαίσιο όπου η αποπομπή από το ΝΑΤΟ μπορεί να γίνει θεσμοθετημένα. Επειδή όλες οι διεθνείς συνθήκες ερμηνεύονται με βάση τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, η οποία προσφέρει το πλαίσιο κατάρτισης, σύναψης, λειτουργίας τους κ.ο.κ., μπορεί να έχουμε την περίπτωση του άρθρου 60 της Σύμβασης. Αυτό επεξηγεί ότι, αν σε μια διεθνή συνθήκη υπάρξει από ένα μέλος της μια «ουσιώδης παραβίασή» της, τα άλλα μέλη με ομοφωνία τους μπορούν να μεταβάλουν τη συνθήκη, είτε γενικά είτε ως προς το ελεγχόμενο μέλος. Το τι μπορεί να συνιστά «ουσιώδης παραβίαση» είναι μεγάλο ζήτημα, αλλά εδώ η πιο τυπική ερμηνεία είναι αν ένα κράτος παραβιάσει συστηματικά τις βασικές αρχές μιας συνθήκης, τότε μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει διαρρήξει και τον λόγο συμμετοχής σε αυτήν. Σε ό,τι αφορά στο ΝΑΤΟ, πάλι με βάση την ιδρυτική του συνθήκη, αυτό έχει συγκροτηθεί για να υπερασπιστεί τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, ώστε να τηρηθούν οι σκοποί και οι αρχές των Ηνωμένων Εθνών, για να συμβάλουν τα μέλη του στην ανάπτυξη ειρηνικών και φιλικών διεθνών σχέσεων. Άρα, μια επιθετική, εξωστρεφής, ριζοσπαστική, διεκδικητική, μη δημοκρατική Τουρκία θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «εκτός σκοπού».
Τα παραπάνω όμως οφείλουμε να πούμε ότι ανήκουν σε μια θεωρητική σφαίρα εξέλιξης των διεθνών σχέσεων, καθώς, για να αποφασίσει το σύνολο των χωρών του ΝΑΤΟ -εκτός Τουρκίας προφανώς- να την αποβάλει, προϋποθέτει τη συναίνεση 29 διαφορετικών κρατών! Αυτό είναι μάλλον αδύνατο να γίνει ποτέ, καθώς η Άγκυρα -παρά τον ριζοσπαστισμό της- ουδέποτε έχει διαρρήξει τις σχέσεις της με όλα τα άλλα μέλη. Για παράδειγμα, και σήμερα που βιώνει μια τέτοια ενδονατοϊκή ένταση, διατηρεί καλές σχέσεις τουλάχιστον με την Ουγγαρία, την Αλβανία, το Μαυροβούνιο, την Πολωνία και τη Βρετανία. Αλλά ακόμη και να συντρίψει αυτές τις σχέσεις, πάλι μια αποπομπή από το ΝΑΤΟ θα είναι τόσο ανατρεπτική για το κύρος του, τη διαρκή μεγέθυνση του, την καθιέρωσή του ως παγκοσμίως κυρίαρχου μηχανισμού ασφαλείας, που μοιάζει απίθανο να επιτραπεί, κυρίως από τις ίδιες τις ΗΠΑ, που επιμένουν στον ρόλο τους ως μοναδικού, έστω μεγαλύτερου επικυρίαρχου.
«Εντός-εκτός» ΝΑΤΟ
Αν όμως η αποπομπή από το ΝΑΤΟ είναι πρακτικά αδύνατη και θεσμικά απόμακρη, σαφώς μπορεί να υπάρχει μια άλλη διάστασή της που να οδηγήσει ένα κράτος-μέλος σε ιδιόμορφη απομόνωση εντός της Συμμαχίας, καθώς πολλές λειτουργίες της βασίζονται σε μια διαρκή επικοινωνία και συνύπαρξη των κρατών μελών. Για παράδειγμα, κοινές στρατιωτικές ασκήσεις (πολλές δεκάδες το έτος, επί χάρτου και επί του πεδίου), εκπαιδευτικά προγράμματα, συνέδρια, φόρα διαλόγου και ανταλλαγής πληροφοριών, προσκλήσεις για τακτικό και στρατηγικό σχεδιασμό, τεχνικές αναλύσεις, ενημερώσεις και πολλές δεκάδες ακόμη φόρμουλες επικοινωνίας ενδέχεται σταδιακά να αρχίσουν να «αποβάλλουν» ένα κράτος-μέλος. Κάτι τέτοιο μπορεί να εξελιχθεί, επίσημα, π.χ. με τη μη πρόσκληση σε μια άσκηση, κάποιες φορές με την άρνηση ουσιαστικής παρέμβασης και άλλες με τη διακριτική αδιαφορία των άλλων μετεχόντων. Το ΝΑΤΟ έχει εξελίξει ιδιαίτερα στα τόσα χρόνια ύπαρξής του την εσωτερική γραφειοκρατία και πολυπλοκότητά του, τις υπηρεσίες του και τον όγκο τού προσωπικού του ως οργανισμός, κάτι που έχει συντελεστεί με συμμετοχή όλων των κρατών-μελών, όπου όμως μια χώρα -πάντα με το γάντι- μπορεί να βρεθεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις «από το παράθυρο» σε έναν συνεχή παραγκωνισμό.
Πιο πρακτικά, οι ΗΠΑ -ως θεματοφύλακας της Συμμαχίας- έχουν κυρίαρχο ρόλο στην παρουσία τους στην Τουρκία, με τη βάση του Ιντσιρλίκ να είναι (ή τουλάχιστον να ήταν) κεντρικός άξονας στους κοινούς σχεδιασμούς άμυνας. Ποιος όμως θα εμποδίσει τις ΗΠΑ, εφόσον το επιθυμούν, να αρχίσουν να μειώνουν την παρουσία τους εκεί; Να αποσύρουν προσωπικό, αεροσκάφη, συνεργεία, στελέχη, ακόμη και να προχωρήσουν σε ελαχιστοποίηση των εκεί αποθηκευμένων πυρηνικών όπλων; Τα τελευταία -κάποιες δεκάδες τουλάχιστον βόμβες B61- έχουν και μεγάλη συμβολική σημασία, αφού είναι η ΝΑΤΟϊκή-αμερικανική εγγύηση πως η Τουρκία θεωρείται «σημαντική και ασφαλής χώρα» για τη φύλαξή τους.
Ο σχετικός προβληματισμός υπάρχει ήδη από το 2019 και είχε κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ ως είδηση. Δηλαδή ότι εξετάζεται η απόσυρσή τους λόγω σοβαρού κινδύνου να μετατραπούν σε «ομήρους του Ερντογάν», όπως κατέγραψε ρεπορτάζ των New York Times, θέτοντας και το σχετικό δίλημμα για την Ουάσιγκτον: αν αποσύρουν αυτό το απόθεμα πυρηνικών, καταστρέφουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία, αν το αφήσουν εκεί, παραμένει έρμαιο στις τουρκικές διαθέσεις, οι οποίες είναι «άγνωστες». Μάλιστα στις ΗΠΑ, τόσο ο Τραμπ όσο και ο Μπάιντεν, έχουν δεχθεί δημοσιογραφικές ερωτήσεις για το αν «αισθάνονται ασφαλείς με την αποθήκευση πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ στην Τουρκία», ενώ γνωστοί Αμερικανοί αναλυτές έχουν ζητήσει τη γενική απόσυρση από τη συγκεκριμένη βάση.
Αλλά και η ίδια η τουρκική κυβέρνηση έχει κατά καιρούς εκφραστεί αρνητικά για την εκεί αμερικανική παρουσία, σχεδόν συναινώντας στο κλείσιμο των υποδομών. Κάτι τέτοιο είχε δηλώσει ανοιχτά και ο υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου το 2019 ως αντίδραση στις κυρώσεις που είχε υποστεί η χώρα του, όταν είχε πει πως (οι κυρώσεις) «μπορεί να φέρουν στο τραπέζι το καθεστώς σε Ιντσιρλίκ και Κιουρετσίκ» (το τελευταίο είναι ΝΑΤΟϊκή εγκατάσταση αντιβαλλιστικού ραντάρ μεγάλης εμβέλειας στην κεντρική Τουρκία). Η κατάσταση θυμίζει αρκετά την αντίστοιχη συζήτηση που γινόταν στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1980 για κλείσιμο των αμερικανικών βάσεων (…«του θανάτου» όπως τις αποκαλούσαν), που τελικά έγινε σε μεγάλο βαθμό, όχι όμως από ελληνική πίεση, αλλά από τις ίδιες της ΗΠΑ, όταν κατέρρευσε το ανατολικό μπλοκ, και στην τότε μεταψυχροπολεμική πραγματικότητα αποφάσισαν τον περιορισμό των εγκαταστάσεών τους διεθνώς.
Σε επόμενο επίπεδο, τα συνεχιζόμενα εμπάργκο προς την Τουρκία, είτε αυτά είναι πλήρη είτε μερικά, μπορούν να σηματοδοτήσουν την παγίωση της «μοναξιάς» της Άγκυρας εντός της Συμμαχίας. Ακόμη και να πάρει η Τουρκία τα F-16 για τα οποία απειλεί-εκλιπαρεί τις ΗΠΑ, αυτά θα είναι μια λύση χαμηλότερης ποιότητας και μειωμένης τεχνολογίας σε σχέση με το F-35 που έχει πλέον καθιερωθεί ως το κύριο μαχητικό της Συμμαχίας.
F-16 για την Τουρκία: Δωροδοκία, λύτρα εκβιασμού, ή δώρο “παραμονής στη Δύση”;
Πόσο λοιπόν -εφόσον τα εμπάργκο παραμείνουν- θα αντέξει η Τουρκία σε έναν ρόλο δεύτερο και υποδεέστερο εντός ΝΑΤΟ; Πόσο το κύμα εθνικισμού και μεγαλοϊδεατισμού των τελευταίων δεκαετιών μαζί με τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό του Ερντογάν και της τουρκικής ακροδεξιάς θα υπομείνουν έναν τέτοιο εξευτελισμό, όπως τον χαρακτηρίζουν; Υπάρχει όμως και η ανάποδη θεώρηση. Πόσο η αντίρροπη κίνηση της Τουρκίας να προσεγγίσει τη Ρωσία, το Ιράν, αύριο την Κίνα, θα γίνει ανεκτή και δεν θα προκαλέσει ένα ντόμινο αντιπαράθεσης και έντασης;
Γερουσιαστής Κρις Βαν Χόλεν: Άπιστη η Τουρκία, δεν παίρνει F-16 όσο εμποδίζει τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ
Είναι πιθανός λοιπόν ο παραμερισμός της Τουρκίας εντός ΝΑΤΟ; Ναι και ήδη σε κάποιο βαθμό συμβαίνει! Δεν έχει κορυφωθεί, δεν έχει σταθερότητα, δεν είναι πολύχρονος, καθώς διαρκεί περίπου μια εξαετία -με έτος έναρξης το 2016 και την τουρκική εμπλοκή στη Συρία-, αλλά είναι φανερός. Όπως φανερές είναι και οι κριτικές που δέχεται η τουρκική πολιτεία από κορυφαία πολιτικά πρόσωπα (όπως ο Μακρόν και ο Σολτς) αλλά και από άλλους ηγέτες χωρών του ΝΑΤΟ. Γίνονται μάλιστα σε μεγάλη ένταση και σε αυστηρότατη διατύπωση, που θεωρείται και πρωτοφανής για την ιστορία της Συμμαχίας.
Είναι όμως μια ένταση που και η Τουρκία συντηρεί με τη δική της μεγαλοστομία και με εξίσου σκληρές απαντήσεις και για την οποία επιτέλους αρχίζει να γίνεται διεθνώς αξιοπρόσεκτο το τι ξεστομίζει κατά της Ελλάδας ο Ερντογάν και ότι έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενη τουρκική ηγεσία (ακόμη και των προηγούμενων δικών του κυβερνήσεων) σε έκταση απειλών και εξωφρενικών δηλώσεων για «πόλεμο μέσα σε μια νύχτα». Αλλά ακόμη πιο κρίσιμη θεωρείται σήμερα η άρνηση -προς το παρόν- να αποδεχθεί η Τουρκία την είσοδο στη συμμαχία τής Σουηδίας και της Φινλανδίας, κάτι που χαρακτηρίζεται ήδη ως «κορυφαία» υπονόμευση του ρόλου του ΝΑΤΟ και της δυνατότητας διατήρησης της αποτρεπτικής ισχύος του.
Να θυμίσουμε εδώ ότι το 1974, με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η Άγκυρα είχε και τότε βρεθεί στο στόχαστρο των άλλων κρατών-μελών, τουλάχιστον σε επίπεδο διπλωματικών διαπιστώσεων. Αλλά αυτές παρέμειναν ήπιες, σε μια θολότητα περί «επίκλησης να λυθεί το ζήτημα ειρηνικά», να «τηρηθούν οι αρχές των Ηνωμένων Εθνών», με προσφορά μάλιστα διαμεσολάβησης. Ακόμη και το εμπάργκο που είχε επιβληθεί στην Άγκυρα για πωλήσεις όπλων από τις ΗΠΑ ήταν μικρής διάρκειας και έληξε σε λιγότερο από μία τριετία, αν και τότε είχε σοκάρει την τουρκική ηγεσία. Όλα αυτά όμως πλέον έχουν υπερκεραστεί σε ένταση και δεν εμφανίζεται χώρος εκτόνωσης, παρεκτός και αν χάσει ο Ερντογάν τις επερχόμενες εκλογές και αναδειχθεί μια πιο «φιλονατοϊκή» εξουσία στην Τουρκία, κάτι για το οποίο όλοι εντός Συμμαχίας κάνουν υπομονή, ελπίζοντας σε μεταστροφή πολιτικής και «παγώματος» των ανοιγμάτων στη Ρωσία.
Σύγκριση Ελλάδας-Τουρκίας: Πως «στέκονται» έναντι Ουκρανίας και Ρωσίας, τι κερδίζουν μέχρι τώρα
Το ΝΑΤΟ ως «φερετζές»
Το ιστορικό παράδοξο βέβαια δεν θα είναι να αποβληθεί η Τουρκία από το ΝΑΤΟ. Όπως είπαμε, αυτό είναι πολύ δύσκολο (ή και αδύνατο) να γίνει, με την πιο απλή -μα και πραγματικά παράδοξη- λύση να είναι η παράταση της τρέχουσας έντασης, ακόμη και χωρίς τον Ερντογάν, μιας και η όποια διάδοχη κατάσταση δεν είναι σίγουρο ότι θα απορρίψει την επιθετική εξωστρέφεια και τη «σουλτανική» ονείρωξή του. Έτσι η Τουρκία μπορεί εν τέλει να παραμείνει εντός ΝΑΤΟ, σε μερική απομόνωση, εισπράττοντας ό,τι μπορεί από αυτό σε εγγυήσεις ασφάλειας, κυρίως όμως ως εργαλείο μόχλευσης των σχέσεών της με άλλες χώρες και ανερχόμενες δυνάμεις. Δηλαδή μπορεί να επικρατήσει η λογική του «φερετζέ», με την τουρκική παραμονή στο ΝΑΤΟ ως προκάλυμμα που να εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές. Αφενός την Άγκυρα, για να δηλώνει «παρούσα» στις διεθνείς ισορροπίες και συνθήκες ασφάλειας, μετέχουσα σε όλες αλλά ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τις σχετικές υποχρεώσεις της. Αφετέρου τα άλλα μέλη του ΝΑΤΟ να ανέχονται μια τέτοια εξωθεσμική και αντιδραστική συμμετοχή στο όνομα της διατήρησης της συνοχής, του κύρους της Συμμαχίας και της ελπίδας για επάνοδο του «μαύρου πρόβατου».
Νέο στρατηγικό δόγμα υιοθετεί το NATO, «άμεση απειλή» η Ρωσία
Μια τέτοια «χαλάρωση» του ΝΑΤΟ δεν είναι απίθανη, καθώς ήδη έχουμε δει τις μεγάλες εσωτερικές διαφωνίες για το θέμα της Ουκρανίας: με πολλές αλληλοκατηγορίες π.χ. μεταξύ Γερμανίας και ΗΠΑ, με την Πολωνία να μέμφεται τη Γερμανία, με την Ουγγαρία να διατηρεί υποβόσκουσα φιλορωσική στάση, με την Τουρκία, όπως είπαμε, «εντός-εκτός». Υπό αυτό το πρίσμα, το ΝΑΤΟ ήδη έχει αρχίσει να πλατειάζει ως γεωπολιτικός σχηματισμός, με πολλές διαφορετικές πολιτικές να αναδεικνύονται στους κόλπους του και τις ΗΠΑ αδύναμες να επιβάλουν μια κεντρική γραμμή, κάτι που άλλωστε σπάνια είχαν καταφέρει μέχρι σήμερα. Εκεί όμως που είχαμε παλαιότερα μόνο την «ειδική συμπεριφορά» της Γαλλίας εντός ΝΑΤΟ, την περιφερειακή αντιπαράθεση Ελλάδας-Τουρκίας και την ιδιάζουσα θέση των Γερμανών, τώρα έχουμε ακόμη περισσότερους «πόλους αντιπαράθεσης», ακόμη περισσότερες αντιλήψεις και αναζητήσεις για το τι σημαίνει διεθνές καθεστώς ασφάλειας.
Να λοιπόν ένα «μέλλον» για την Τουρκία, που φαίνεται και να το επιδιώκει η ίδια. Μια περιφερειακή δύναμη που θα οραματίζεται ότι θα επιλέγει ανά περίσταση τις συμμαχίες της δημιουργώντας νέες ισορροπίες, ότι όλοι θα κρέμονται από την ισχύ της και θα επιδιώκουν τον προσεταιρισμό της. Ένας φερετζές που θα γίνεται και μπούρκα και νικάμπ (κάλυμμα κεφαλής που καλύπτει όλο το κεφάλι, αλλά όχι το σώμα) και απλή μαντήλα και θα βγαίνει και τελείως, ανάλογα τον συνομιλητή-επισκέπτη-αντίπαλο.
