Οι Τούρκοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι είναι προσεκτικοί στις δημόσιες τοποθετήσεις τους όσον αφορά τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, ώστε να μην αφήσουν περιθώρια παρερμηνειών από την πλευρά της Ουάσιγκτον και να αποφύγουν μετεκλογικά πιθανές σκιές στις σχέσεις τους με τον νέο πρόεδρο, όποιος κι αν είναι αυτός.
Πάντως ο ίδιος ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όταν ρωτήθηκε κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον περασμένο Σεπτέμβριο, δήλωσε: «Ελπίζω ότι ο επόμενος πρόεδρος δεν θα κάνει τον απερχόμενο να φαίνεται καλύτερος. Διότι, το θέμα των F-35 με τις ΗΠΑ δεν το βιώσαμε μόνο κατά την περίοδο του κ. Ντόναλντ Τραμπ, αλλά συνεχίστηκε και μετά. Όλοι μάς προκάλεσαν απογοήτευση. Τόσο οι Ρεπουμπλικάνοι, όσο και οι Δημοκρατικοί».
Στην ‘Άγκυρα βλέπουν ότι ο ρεπουμπλικάνος Ντόναλντ Τραμπ και η δημοκρατική Καμάλα Χάρις έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για τον πρόεδρο Ερντογάν. Ο Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής του Κέντρου Μελετών Οικονομίας και Εξωτερικής Πολιτικής (EDAM), υπενθυμίζει στη «Φωνή της Αμερικής» ότι η σχέση του Ταγίπ Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ ήταν ισχυρή κατά τη διάρκεια της προεδρίας του δεύτερου. Ο Τούρκος καθηγητής προβλέπει επίσης ότι «αν η Καμάλα Χάρις κερδίσει τις εκλογές, οι σχέσεις μεταξύ της Χάρις και του Ερντογάν, είναι πιθανό να είναι πολύ πιο ρηχές», όπως ήταν και οι σχέσεις μεταξύ του προέδρου Μπάιντεν και του Ερντογάν.
Μια αλλαγή στα ανώτερα κλιμάκια της αμερικανικής διπλωματίας, σε περίπτωση νίκης του Τραμπ, θα έδινε πιθανώς την ευκαιρία στον Τούρκο πρόεδρο να επιχειρήσει την ανατροπή της εικόνας του ανυπόληπτου συμμάχου που έχει η χώρα του στην Ουάσινγκτον. Αυτό φυσικά στον βαθμό του εφικτού, καθώς η διάσταση απόψεων μεταξύ των δύο πλευρών δεν είναι μόνο θέμα προσώπων, αλλά κυρίως αλληλοσυγκρουόμενων πολιτικών στόχων – οι ΗΠΑ θεωρούνται εμπόδιο για την υλοποίηση των τουρκικών φιλοδοξιών στην περιοχή, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία.
Διάχυτη είναι πάντως η πεποίθηση μεταξύ των Τούρκων πολιτικών αναλυτών ότι ο Τούρκος πρόεδρος θα αισθανόταν πιο άνετα με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, παρά το γεγονός ότι η σημερινή σχέση «προβληματικής συμμαχίας» μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας είναι η κατάληξη μίας σειράς επεισοδίων που ξεκίνησαν επί προεδρικής θητείας Τραμπ. Στις εκλογές τον Νοέμβριο του 2016 ο Τούρκος πρόεδρος στήριξε τον Τραμπ, στη συνέχεια μάλλον το μετάνιωσε.
Ωστόσο, δεν περνάει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο Ερντογάν συναντήθηκε στο παρελθόν εννέα φορές με τον Αμερικανό πρόεδρο, κατά τη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, μία εκ των οποίων στην Ουάσιγκτον. Ο Μπάιντεν και ο Ερντογάν, από την άλλη, συναντήθηκαν μόνο μία φορά και είχαν επιπλέον κάποιες ολιγόλεπτες άτυπες συναντήσεις στο περιθώριο διεθνών συνόδων κορυφής.
Η Κάμαλα Χάρις δεν έχει δώσει πολλά δείγματα γραφής, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της. Κατά τη διάρκεια της αντιπροεδρίας της συμμετείχε μόνο σε δύο μεγάλες διεθνείς συναντήσεις. Η πρώτη ήταν ως επικεφαλής της αμερικανικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια το 2022. Η δεύτερη ήταν η ειρηνευτική σύνοδος κορυφής για την Ουκρανία στην Ελβετία τον Ιούνιο του 2024. Πολλοί επισημαίνουν ωστόσο τα ονόματα που την πλαισίωναν σε αυτές τις δύο συναντήσεις, οι οποίοι έχουν μεγάλη εμπειρία στην εξωτερική πολιτική: ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν στη Διάσκεψη του Μονάχου και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν στην Ελβετία.
Η Χάρις θεωρείται περισσότερο «προβλέψιμη» σε σχέση με τον Ντόναλντ Τραμπ, αυτό εμπεριέχει λιγότερα ρίσκα, καθιστά την πολιτική της ίσως πιο αξιόπιστη για την ‘Άγκυρα.
Οι σχέσεις του Τραμπ με τον Ταγίπ Ερντογάν από την άλλη είχαν στο παρελθόν πολλές και ακραίες διακυμάνσεις. Το 2012, πολύ πριν μετακομίσει στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ έβλεπε στην Τουρκία του Ερντογάν επενδυτικές ευκαιρίες και έτσι αποφάσισε να χτίσει τους δίδυμους πύργους «Trump Towers» σε μία από τις πιο ακριβές περιοχές της Κωνσταντινούπολης με τη συνδρομή φιλικών προς τον Τούρκο πρόεδρο επιχειρηματιών την εποχή εκείνη. Αλλά και αργότερα, όταν οι σχέσεις τους πλέον έγιναν προβληματικές, διατήρησαν έναν δίαυλο επικοινωνίας μέσω των γαμπρών τους, του Τζάρεντ Κούσνερ και του Μπεράτ Αλμπαϊράκ.
Η απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος το 2016 δεν άφησε ανεπηρέαστες τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, καθώς ο Ερντογάν έβλεπε αμερικανικό δάκτυλο πίσω από την προσπάθεια αιματηρής ανατροπής της τουρκικής κυβέρνησης. Το άσυλο που παρείχαν οι ΗΠΑ στον ιεροκήρυκα Φετχουλάχ Γκιουλέν, τον ιθύνοντα νου πίσω από το πραξικόπημα σύμφωνα με την ‘Άγκυρα, ενίσχυε την άποψη αυτή. Ο θάνατος του Γκιουλέν, στις 20 Οκτωβρίου, αφαιρεί πλέον ένα μεγάλο βαρίδι από τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, ακριβώς λίγο πριν από την αλλαγή φρουράς στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στα απόνερα του στρατιωτικού κινήματος, ήρθε να βαρύνει ακόμη περισσότερο τις διμερείς σχέσεις η υπόθεση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον, που αντιμετώπιζε ποινή ισόβιας κάθειρξης για εμπλοκή του, σύμφωνα με τις τουρκικές αρχές, στο πραξικόπημα. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες της εποχής, ο Τραμπ αρνήθηκε να δώσει τον Γκιουλέν με αντάλλαγμα τον Μπράνσον και πέτυχε τελικά την απελευθέρωσή του απειλώντας να καταστρέψει την τουρκική οικονομία.
Επί προεδρίας Τραμπ επίσης η Τουρκία αποβλήθηκε από το πρόγραμμα των μαχητικών F-35, σε εφαρμογή του νόμου για την «Αντιμετώπιση των Εχθρών της Αμερικής μέσω Κυρώσεων» (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act-CAATSA), μετά την προμήθεια από την Τουρκία του αντιαεροπορικού συστήματος S-400, μέσω του οποίου η Μόσχα θα μπορούσε να αποκτήσει πρόσβαση στα μυστικά του αεροσκάφους και να αχρηστεύσει τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα στο πεδίο της μάχης. Η Τουρκία θα πρέπει να διαπραγματευτεί τώρα με τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ εάν υπάρχει πιθανότητα επιστροφής της στο πρόγραμμα και με ποιους όρους ή αν και πώς θα επιτύχει την επιστροφή των 1,45 δισ. δολαρίων που κατέβαλε για τη συμμετοχή της στην κοινοπραξία.
Στο μεταξύ προέκυψε και η υπόθεση της τουρκικής τράπεζας Halkbank, η διοίκηση της οποίας παραπέμφθηκε στην αμερικανική Δικαιοσύνη με την κατηγορία της παραβίασης των αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν.
Σε μεγάλο «αγκάθι» ωστόσο στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις αναδεικνύεται το Κουρδικό. Ο εμφύλιος στη Συρία αρχικά και ο πόλεμος στη Γάζα και στον Λίβανο τον τελευταίο ένα χρόνο, επαναπροσδιόρισαν τον τρόπο προσέγγισης της Ουάσινγκτον στο πρόβλημα, που με τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία στηρίζει τους Κούρδους στα ανατολικά του Ευφράτη. Η Τουρκία αντιμετωπίζει ως απειλή για τη δική της εδαφική ακεραιότητα την προοπτική δημιουργίας μίας κουρδικής οντότητας -πολλώ δε μάλλον κράτους- στη βόρεια Συρία, ακριβώς δίπλα από τα σύνορα της. Οι Κούρδοι της Συρίας για την Τουρκία είναι το «ίδιο και το αυτό» με το ΡΚΚ, που επί 40 χρόνια επιδίδεται σε ένοπλες επιθέσεις εις βάρος της.
Ο Τούρκος δημοσιογράφος Φεχίμ Τάστεκιν περιγράφει πώς η ‘Άγκυρα βλέπει τις σχέσεις της με την Ουάσινγκτον υπό το πρίσμα του Κουρδικού, μία προσέγγιση που ενίοτε οι διπλωμάτες στις δυτικές πρωτεύουσες δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι η κυρίαρχη στα κέντρα λήψης αποφάσεων της γειτονικής χώρας και είναι αυτή που σήμερα ωθεί εν πολλοίς την Τουρκία στο να επανακαθορίζει τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με τον Τάστεκιν: «Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν όλες τις δυνατότητές τους για να αλλάξουν την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή με τη βοήθεια του Ισραήλ, του “εκτελεστή” τους στην περιοχή. Βλέπουμε ότι σε αυτή τη διαδικασία, κάποιοι παίρνουν θέση υιοθετώντας την άποψη ότι θα δημιουργηθεί ένας νέος κόσμος και οι Κούρδοι θα λάβουν τη θέση τους σε αυτόν. Αυτοί που κάνουν υπολογισμούς με άξονα τη Ροζάβα (σ.σ. την ελεγχόμενη από τους Κούρδους βορειοανατολική Συρία) τοποθετούν τους εαυτούς τους ως δυνητικούς συμμάχους των ΗΠΑ, του Ισραήλ και των χωρών του Κόλπου. Σε αυτό το πλαίσιο, η κατάρρευση του άξονα αντίστασης που εκτείνεται από τη Γάζα στον Λίβανο, στη Συρία, στο Ιράκ και στο Ιράν θεωρείται ευκαιρία. Φυσικά, αυτό έχει αντίκτυπο στην ‘Άγκυρα και οι εκτιμήσεις γίνονται ανάλογα».
Συμπερασματικά, για την ‘Άγκυρα, τρία είναι τα βασικά ανοικτά κεφάλαια αυτή τη στιγμή στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις και, αν δεν υπάρξουν ανατροπές, αυτά θα κληθεί να χειριστεί μετά την ορκωμοσία του τον Ιανουάριο ο επόμενος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών:
α) Η υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους Κούρδους της Συρίας. Στην προηγούμενη του θητεία ο Τραμπ είχε υποσχεθεί απόσυρση των Αμερικανικών στρατευμάτων, υπόσχεση που δεν τήρησε τελικά. Είχε μάλιστα στείλει μία ιστορική επιστολή με την οποία, καταρρίπτοντας όλα τα ειωθότα της διπλωματικής γλώσσας, ζητούσε από τον Ερντογάν να καταλήξει σε συμφωνία με τον στρατιωτικό ηγέτη των ελεγχόμενων από τους Κούρδους Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων. Η παρούσα αμερικανική κυβέρνηση από την άλλη δεν έχει δώσει ενδείξεις για επικείμενη στρατιωτική απόσυρση από τη Συρία. Σε κάθε περίπτωση, μία αποδυνάμωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή θεωρείται απίθανη υπό τις δεδομένες συνθήκες πολέμου.
β) Η αγορά από την Τουρκία των αεροσκαφών F-16. Η υλοποίηση του προγράμματος έχει δρομολογηθεί και οι δύο πλευρές διαπραγματεύονται σε τεχνικό επίπεδο. Δεν αναμένεται να υπάρξουν αντιρρήσεις σε περίπτωση εκλογικής νίκης της Χάρις – επί προεδρίας Μπάιντεν έκλεισε άλλωστε η συμφωνία. Η πλευρά Τραμπ δεν έχει δείξει τις προθέσεις της.
γ) Ο πόλεμος στη Γάζα και στον Λίβανο. Ο Τραμπ στήριξε ανοικτά το Ισραήλ και η στήριξη αντίστοιχα του Ερντογάν προς τη Χαμάς μπορεί να έχει επιπτώσεις. Η Χάρις από την άλλη είναι πιθανόν να συνεχίσει τη σημερινή αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή ή να πάρει αποστάσεις από κάποιες επιλογές της ισραηλινής κυβέρνησης, γεγονός που πιθανώς θα εξαλείψει δυνητικά ορισμένα σημεία τριβής στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ
