Η διαστημική δραστηριότητα της Ελλάδας δυστυχώς είτε υστερεί σημαντικά, τουλάχιστον σε σχέση με την ευρωπαϊκή αντίστοιχη που είναι και το κοντινότερο «μέτρο», είτε έχει γίνει έως και στοιχείο πικρόχολης ειρωνείας, όπως π.χ. τα ανέκδοτα για το «Κοσμοδρόμιο της Καλαμάτας». Η πραγματικότητα όμως αν μελετηθεί, αποκαλύπτει πως υπάρχει στη χώρα μας ένας μικρός πυρήνας δραστηριοτήτων, ιδιωτικών και δημόσιων, που διεκδικούν ρόλο σε διαστημικά προγράμματα, παράγοντας και καινοτομία και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και προϊόντα.
Κάπου εδώ εμφανίζεται η Elfon, μια αρκετά γνωστή ελληνική εταιρία με προϊστορία από το 1975, όταν εμφανίστηκε στο χώρο των τηλεπικοινωνιών. Σήμερα έχει εξειδικευθεί σε ηλεκτρομηχανολογικές κατασκευές και κυρίως σε καλωδιώσεις πολύ υψηλών απαιτήσεων, που έχουν μεγάλη εφαρμογή σε αμυντικές και πλέον και σε διαστημικές εφαρμογές.
Το τελευταίο ήταν το σημείο που συζητήσαμε εκτενώς με τον φιλόξενο Δρ. Νικόλαο Γιαννουλάκη, Business Development Director της εταιρίας. Μιας και τα «καλώδια της Elfon» προβλέπεται σύντομα να πετάξουν στο διάστημα με την αποστολή διαστημικού τηλεσκοπίου PLATO (PLAnetary Transits and Oscillations of stars), της ESA, δηλαδή της Ευρωπαϊκής Δαστημικής Υπηρεσίας.
Πως γίνεται όμως μια ελληνική εταιρία να μπει σε ένα διαστημικό πρόγραμμα; «H ESA αναζήτησε για τo PLATO συνεργάτες από όλα τα κράτη-μέλη της και μας προσέγγισε το 2017, όπου έγινε ένας αρχικός έλεγχος» λέει ο κ. Γιαννουλάκης. «Εκεί, μιας και είχαμε μεγάλη εμπειρία από καλωδιώσεις αεροσκαφών και για μεγάλους κατασκευαστές, όπως η Northrop Grumman, η Lockheed Martin, η Raytheon και άλλοι, αυτό τους έκανε μεγάλη εντύπωση. Έτσι -μετά από διαγωνιστική διαδικασία- αποφάσισαν να επενδύσουν επάνω μας με μεταφορά τεχνογνωσίας, καθώς εμείς έπρεπε να μάθουμε για διαστημικές καλωδιώσεις.
Η κατασκευή τέτοιων είναι επίπονη, χρονοβόρα και θέλει ειδική γνώση. Η δυσκολία ξεκινά από το ότι ένα διαστημόπλοιο κατασκευάζεται μια φορά και πρέπει όλα τα συστήματα του να λειτουργήσουν άψογα. Αυτό σημαίνει μια εξαντλητική διαδικασία ελέγχων σε κάθε στάδιο. Για παράδειγμα ελέγχονται οι εργαζόμενοι, τα υλικά που χρησιμοποιούν, πως τα χειρίζονται, πως τα παραλαμβάνουν, ενώ ελέγχονται και οι έλεγχοι! Ώστε να μην ξεφύγει κάτι. Να σας δώσω ένα παράδειγμα στη δική μας δουλειά: ενώνεις ένα καλώδιο με ένα μπριζάκι σύνδεσης. Δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για το αποτέλεσμα, οπότε πρέπει να ετοιμάσεις δείγματα, μετά να τα κόψεις και να κάνεις μεταλλογραφικό έλεγχο ότι η σύνδεση είναι σωστή, άρα εγκρίνεις τη διαδικασία κατασκευής.
Στα διαστημικά καλώδια η ένταση και η τάση του ρεύματος δεν είναι μεγάλες. Σημαντικό ζήτημα όμως είναι η απαγωγή θερμότητας, μιας και δεν υπάρχει αέρας να τα κρυώσει. Άλλο ζήτημα είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στο διάστημα που προκαλούν παρεμβολές. Έτσι το τηλεσκόπιο PLATΟ στο οποίο εργαζόμαστε, έχει ένα πολυστρωματικό κάλυμμα (μια «κουβέρτα») η οποία προσφέρει -ως ασπίδα- προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία και τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Βέβαια όλα τα καλώδια είναι ισχυρά μονωμένα, ενώ όλη η Ευρώπη τα αγοράζει από μια μόνο εταιρία που είναι εξειδικευμένη σε αυτά».
Τι ακριβώς όμως έχει αναλάβει η Elfon; To PLATO είναι ένα διαστημικό τηλεσκόπιο που απαρτίζεται από μια συστοιχία 24 ψηφιακών καμερών συν 2 ακόμη «ταχύτερης» απόκρισης για πιο φωτεινά αντικείμενα (λειτουργούν ως σκόπευτρα). Σκοπός του είναι η ανίχνευση βιώσιμων πλανητών στο απώτερο διάστημα, με σύνθεση παρόμοια με της Γης, όπου μπορεί να υπάρχει νερό σε υγρή μορφή. Το όνομα του, προφανώς, το έχει πάρει (ως αρκτικόλεξο) από τον Έλληνα φιλόσοφο! Η αποστολή αναμένεται να εκτοξευθεί το 2026 από το διαστημοδρόμιο του Κουρού στην Γουιάνα, με φορέα πύραυλο Ariane 62. Το σκάφος θα σταθεροποιηθεί στο σημείο Lagrange 2 Ήλιου-Γης, όπου θα μείνει για τουλάχιστον μια πενταετία που εκτιμάται ότι θα διαρκέσει η αποστολή.
Οι κάμερες τώρα είναι μοιρασμένες σε 4 ομάδες των 6 με ελαφρώς διαφορετική κλίση, ώστε να συγκλίνουν στο οπτικό τους πεδίο, ενώ διαθέτουν 4 αισθητήρες των 4510 x 4510 pixels. To σύνολο των καμερών εφαρμόζεται σε ένα πλαίσιο και η Elfon έχει αναλάβει να το εξοπλίσει με όλη την καλωδίωση στο πίσω μέρος του, που περιλαμβάνει καλώδια τροφοδοσίας, καλώδια μεταφοράς δεδομένων και καλώδια ελέγχου.
Η σύνθετη καλωδίωση διατρέχει όλο το πλαίσιο, καταλήγει σε ένα κέντρο ελέγχου, ενώ η Elfon δημιουργεί και τις συνοδές καλωδιώσεις του υπόλοιπου σκάφους-φορέα. Έτσι η ελληνική συμμετοχή στο PLATO είναι μεγάλη -και στο τηλεσκόπιο όσο και στο σκάφος που το φέρει- και σε πολύ κρίσιμο τομέα του. Η Eflon πήρε αρχικά το έργο της καλωδίωσης στο τηλεσκόπιο και μετά σε διεθνή διαγωνισμό κέρδισε και το υπόλοιπο αντίστοιχο έργο, που αφορά σύνδεση συστημάτων κατανομής ενέργειας, υπολογιστών, πλοήγησης κ.λπ.
Για τον κ. Γιαννουλάκη ήταν σαφές πως η όλη διαδικασία είχε μεγάλη αξία. Όχι μόνο δηλαδή η ανάληψη του έργου, αλλά και η εμπειρία συμμετοχής σε διεθνείς διαγωνισμούς, η είσοδος σε ένα νέο χώρο δραστηριότητας, η σχετική επένδυση και η εισροή τεχνογνωσίας και εμπειρίας. Η εταιρία για αυτή την επένδυση στο PLATO κατασκεύασε στην έδρα της, στην Παλλήνη, ένα clean room, δηλαδή ένα χώρο το δυνατόν μεγαλύτερης καθαρότητας, με ελεγχόμενη θερμοκρασία και υγρασία, όπου το προσωπικό εργάζεται με ειδικές ενδυμασίες.
Ταυτόχρονα η εταιρία έπρεπε να μάθει νέες τεχνικές και να αναπτύξει διαδικασίες π.χ. για τον υγρό καθαρισμό των υλικών που χρησιμοποιούνται. Ο ίδιος ο κ. Γιαννουλάκης χρησιμοποίησε τον όρο «ευλάβεια», για να περιγράψει το πως γίνεται η εργασία για διαστημικές εφαρμογές, όπου κάθε κίνηση και φάση εξέλιξης της εργασίας είναι μελετημένη και αυστηρή.
Η κατασκευή της καλωδίωσης δεν ξεκίνησε άμεσα, προηγήθηκε η παραγωγή ενός δείγματος όπου δοκιμάστηκε η δρομολόγηση της (και εδώ συμμετείχε η Elfon στην σχεδίαση), και στο εξωτερικό έγιναν τεστ θερμικά και κραδασμών κ.ο.κ. ώστε να ελεγχθεί το όλο σχέδιο, πριν ξεκινήσει η τελική κατασκευή που θα «πετάξει» στο διάστημα. Η εγκατάσταση των καλωδίων γίνεται με κάποια χαλαρότητα στο μήκος (δεν είναι δηλαδή τεντωμένα τα καλώδια στις διαδρομές τους), για να υπάρχει ευχέρεια στον έλεγχο και αντοχή στους κραδασμούς.
Το προσωπικό τώρα που απασχολεί η Elfon για αυτό το έργο, είναι κάπου 10 άτομα, τα οποία εκπαιδεύθηκαν ειδικά και κάθε δύο χρόνια πηγαίνουν στο εξωτερικό για να επανιστοποιηθούν. Ταυτόχρονα η εταιρία καθόλη τη διάρκεια παραγωγής, δεχόταν ελέγχους από κλιμάκια της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος που έκαναν και αξιολόγηση της.
Σε λίγες μέρες το πλαίσιο των καμερών θα φύγει από την Elfon και θα πάει σε μια άλλη εταιρία στην Ισπανία όπου θα μπει σε κλίβανο για να «ψηθεί» (bake out), ώστε να εξαερωθεί το όποιο πτητικό υλικό έχει παγιδευθεί μέσα στην καλωδίωση. Το επόμενο τμήμα του service module του διαστημοποπλοίου, θα παραδοθεί αρχές του 2024.
Η καλή επίδοση της Elfon στο PLATO, της προσέφερε και άλλες εργασίες στον διαστημικό χώρο, κάτι που δείχνει πως το άνοιγμα της στις διαστημικές δραστηριότερες θα έχει βάθος χρόνου. Έτσι έχει αναλάβει ήδη έργο στην αποστολή FLuorescence EXplorer (FLEX), που θα είναι ένας δορυφόρος της ESA για γήινη επισκόπηση και δημιουργία χαρτών βλάστησης, φωτοσυνθετικής δραστηριότητας και υγείας των φυτών. Ακόμη ετοιμάζεται να αναλάβει έργο στην αποστολή Comet Interceptor, για ένα διαστημόπλοιο που θα προσεγγίσει ένα κομήτη που θα μπαίνει στο ηλιακό μας σύστημα.
Να πούμε επίσης πως η Elfon δεν είναι η μόνη ελληνική εταιρία στο PLATO. Στην κατασκευή του τηλεσκοπίου μετέχουν η INASCO η οποία παράγει συνθετικά δομικά πλαίσια, η ISD στο λογισμικό και η Teletel που προσφέρει συσκευές ελέγχου της κατασκευής πριν εκτοξευθεί. Πολλές ακόμη ευρωπαϊκές χώρες μετέχουν με δικές τους εταιρίες ενώ στον πυρήνα βρίσκεται η γερμανική OHB ως manager και κύριοι πυλώνες είναι η ελβετική RUAG και η γαλλοβρετανική κοινοπραξία Thales Alenia Space.
Τι άλλο κάνει η Elfon; Στην Ελλάδα είχε αναλάβει τις καλωδιώσεις των πυραυλακάτων Super Vita, μετέχει στα προγράμματα της αναβάθμισης των F-16 Viper και των P-3 Orion, παλαιότερα ήταν στην αναβάθμιση των φρεγατών S, ενώ έχει κάνει και παρόμοιες εργασίες στο εξωτερικό. Επίσης έχει μακροχρόνια συνεργασία για τις καλωδιώσεις των εκπαιδευτικών αεροσκαφών T-6 της Beechcraft, κάτι το οποίο βοήθησε την εταιρία να διατηρηθεί στην περίοδο της κρίσης. Στα νέα εξοπλιστικά όπως μας είπε ο κ. Γιαννουλάκης υπάρχουν επαφές τόσο με Naval όσο και με Fincantieri για το πρόγραμμα των κορβετών, ώστε να μπορούν να υποβάλλουν την προσφορά τους.
Εμείς ξεναγηθήκαμε και στο κύριο τμήμα κατασκευής αεροπορικών καλωδιώσεων όπου είδαμε το προσωπικό της εταιρίας στην παραγωγή. Στην ερώτηση μας γιατί η συγκεκριμένη εργασία γίνεται χειροκίνητα, η απάντηση ήταν πως είναι τόσο υψηλής ακρίβειας, ελέγχου και απαίτησης ποιότητας, όπως και περιορισμένης ποσότητας, που η χειροκίνητη συναρμολόγηση, σε πολλά βήματα και με διαρκή έλεγχο είναι αυτή που αποδίδει το επιθυμητό προιόν. Στις παρακάτω φωτό φαίνεται μια “πλεξούδα” η οποία κατασκευαζόταν εκείνη τη στιγμή. Όταν ολοκληρωθεί θα δοκιμαστεί με σύνδεση των πολλών απολήξεων και βυσμάτων της, για την λειτουργικότητα της.
Η αίσθηση μας από την επίσκεψη στην Elfon ήταν ενθαρρυντική, καθώς μια ελληνική εταιρία με χαμηλό προφίλ και πολύ στοχευμένη σε συγκεκριμένο τομέα, κάνει τα πρώτα της βήματα σε διαστημικές κατασκευές, με βάση την υπάρχουσα εμπειρία και τεχνογνωσία της. Το ότι κατάφερε να αποσπάσει έργο σε ένα σημαντικό πρόγραμμα της ESA και στη συνέχεια να αξιολογηθεί θετικά και να κερδίσει και μερίδια σε επόμενες διαστημικές αποστολές δεν καθόλου λίγο. Ειδικά σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η τουριστική ανάπτυξη και η παροχή υπηρεσιών. Πάντως από το 2026 και μετά, αν ακούμε νέα για ανακαλύψεις εξωπλανητών που κάποτε θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και εμάς, ανακαλύψεις από το τηλεσκόπιο PLATO, καλό είναι να θυμόμαστε πως αυτό διαθέτει κάτι πολύ περισσότερο ελληνικό από απλώς το όνομα!
