1821: Αυτός ο άγνωστος, έρευνα του ΚΕΦίΜ-MARC αποκαλύπτει την άγνοια της Ελληνικής κοινωνίας

Με την 200ή επέτειο της Εθγερσίας να απέχει πλεόν λιγότερο από ένα χρόνο, μια έρευνα της MARC Α.Ε. για λογαριασμό του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών-Μάρκος Δραγούμης (ΚΕΦίΜ) έρχεται να δείξει πως η γνώση για βασικά στοιχεία της επανάστασης που δημιούργησε το νέο ελληνικό κράτος παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος για την κοινή γνώμη στην Ελλάδα.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 1,200 νοικοκυριών, από όλη την Ελλάδα και με προσπάθεια να καλυφθούν όλες οι ηλικιακές ομάδες, ανδρών και γυναικών, ατόμων διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου και επαγγελμάτων.

Ο τίτλος της έρευνας ήταν «Πώς βλέπουν οι Έλληνες την Επανάσταση του 1821;» και οι απαντήσεις σε οριμένες περιπτώσεις σοκάρουν! Ας δούμε γιατί:
Στην ερώτηση για τον χαρακτήρα της επανάστασης:
– 90,4% των ερωτηθέντων απάντησαν εθνικός
– 54,6% απάντησαν κοινωνικός
– 52,9% φιλελεύθερος, όμοιο σχεδόν ποσοστό με θρησκευτικός (51,3%)
– 40,8% δημοκρατικός
‘Π’ : Η επανάσταση του 1821 ήταν επανάσταση κατά βάση εθνικής απελευθέρωσης από έναν δυνάστη φυλετικά και πολιτιστικά ξένο. Δεν ήταν, φυσικά, επανάσταση μόνο των Ελλήνων χριστιανών, αφού η Οθωμανική αυτοκρατορία αποτελείτο από πολλές φυλετικές και εθνικές ομάδες και η παρουσία ανθρώπων από άλλες φυλές και θρησκείες που αγωνίστηκαν κατά της τουρκικής καταπίεσης ποτέ δεν αποθαρρύθηκε από τους Έλληνες κατά βάση οργανωτές. Από την άποψη αυτή, βιβλία όπως η “Χάρτα” του Ρήγα Βελεστινλή και η “Ελληνική Νομαρχία” περιγράφουν ένα νέο κράτος δικαιοσύνης και ελευθερίας, όπου οι δημοκρατικές αρχές είναι διάχυτες, αν και όχι απαραίτητα κυρίαρχες. Σίγουρα, όμως, δεν είχε σχέση με τα κινήματα κοινωνικής ανατροπής που ξέσπασαν στην Ευρώπη στον 19ο αιώνα και η προσοχή των ηγετικών μορφών της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ιδιαίτερα τεταμένη για να μην χαρακτηριστεί και η δική τους προσπάθεια ως τέτοια.

Στην ερώτηση «Μπορείτε να θυμηθείτε τα ονόματα των σημαντικότερων πρωταγωνιστών της Επανάστασης του 1821;», οι απαντήσεις έφεραν πρώτους τους:
– Κολοκοτρώνη με 92,7%
– Καραϊσκάκη με 63,1%
– Μπουμπουλίνα με 32,4%
– Παπαφλέσσας με 32,2%
– Αθανάσιος Διάκος με 23,7%
‘Π’ : Γενικά, καταδεικνύεται πως το σχολείο και ο κινηματογράφος είναι αυτοί που διαμορφώνουν τις γνώσεις κατά κύριο λόγο περί των ηγετικών φυσιογνωμιών. Πολλοί παραμένουν παντελώς άγνωστοι ενώ ονόματα όπως ο Νικηταράς (9,7%) και ο Μακρυγιάννης (6%) βρίσκονται στον πάτο της αντίληψης και της μνήμης της πλειοψηφίας.

Στην ερώτηση για την κρισιμότητα της συμβολής των ξένων χωρών στην Ελληνική Επανάσταση, πρώτη και με διαφορά έρχεται η Ρωσία με ποσοστό 42,5%, δεύτερη η Γαλλία με 18,3% και τρίτη η Μεγάλη Βρετανία με 17,1%.
‘Π’ : Το “ρωσικόν κόμμα” έχει ακόμα σημαντική ισχύ, έστω και 200 χρόνια μετά και με ελάχιστη προσπάθεια. Η αυτοκρατορική και συντηρητική Ρωσία είχε συμφέρον να δει ένα ομόδοξο ελληνικό κράτος στα νώτα της αντίπαλης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μάλιστα ενός κράτους με ναυτική παράδοση και με σημαντικά λιμάνια και παρουσία στη Μεσόγειο, ωστόσο η συμβολή της στην Επανάσταση σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί τέτοια ποσοστά!
Η επανάσταση ήταν Ελληνική και όχι ρωσική (όπως αυτή των “Ορλωφικών” το 1770), οργανώθηκε από Έλληνες, υποστηρίχθηκε από Έλληνες και χρηματοδοτήθηκε από Έλληνες.
Παρά την υποστήριξη στο τετελεσμένο που έδειξαν οι ξένες δυνάμεις μετά την έκρηξη και επικράτηση του πρώτου χρόνου, η υποδοχή της είδησης της επανάστασης των Ελλήνων έγινε με πολύ δυσμένεια και αποστροφή από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις που παρέμεναν στο σύνολό τους (το 1821) συντηρητικές, πολυεθνικές και μοναρχικές. Ο ίδιος ο τσάρος Αλέξανδρος ο Α΄ απέκρουσε την ιδέα πως υποκινούσε την Ελληνική Επανάσταση (ένα ψέμα που διακινήθηκε για λόγους σκοπιμότητας από τη Φιλική Εταιρεία) και αποκήρυξε και την επανάσταση και τον Υψηλάντη.

Στην πορεία τόσο η Ρωσία όσο και η Βρετανία έδεχναν να δέχονται τη δημιουργία ενός ελληνικού προτεκτοράτου αλλά η Ρωσία επεφύλασσε ως το τέλος ένα καθστώς αποστρατιωτικποιημένης οθωμανικής επαρχίας με Έλληνες κυβερνήτες και εξάρτηση από τη Ρωσία, ανάλογο με αυτό των πριγκηπάτων της Μολδαβίας και Βλαχίας και επέμενε σε αυτό σχεδόν ως το τέλος (πρωτόκολλο της Πετρούπολης). Η Βρετανία, αντίθετα, προωθούσε την ιδέα ενός ελληνικού ναυτικού κράτους με σχετική ισχύ, ως αντίβαρο στη ρωσική επεκτατική προσπάθεια στη Μεσόγειο με φιλελεύθερο καθεστώς και ειδική σχέση με το Λονδίνο. Αν και εξυπηρετούσε τα βρετανικά συμφέροντα σε κάθε βήμα της διαδρομής, ήταν έτοιμη να υποστηρίξει έμπρακτα την ελληνική υπόθεση (η μόνη χώρα που χορήγησε δάνεια σε εμπόλεμη μη-κρατική οντότητα) και πήρε την αρχηγία στο Ναυρίνο.
Εδώ, αξίζει να αναφερθούμε και στο κίνημα του Φιλελληνισμού. Ένα υπαρκτό κοινωνικό κίνημα που δημιουργήθηκε στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 και υπό μία έννοια επιβιώνει ως σήμερα. Αποτελεί την έμπρακτη προέκταση μιας ρομαντικής ευμενούς προδιάθεσης των ξένων προς την Ελλάδα και τους Έλληνες, πλασμένης από τα γραπτά μνημεία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και τις ωραιοποιημένες αφηγήσεις των περιηγητών του 17ου και 18ου αιώνα.
Οι Φιλέλληνες βοήθησαν την ελληνική υπόθεση κινούμενοι από κριτήρια καθαρά συναισθηματικά και ανιδιοτελή, πότε με δωρεές, πότε με πολιτική πίεση (που για πρώτη φορά διαμορφώνεται στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή) και πότε με την αποστολή εθελοντών. Οι εθελοντές Φιλέλληνες μπορεί να ήταν υπερενθουσιώδεις ρομαντικοί αλλά δεν πρέπει να αποκλείσουμε πως αρκετοί από τους ξένους που έφτασαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν δεν ήταν παρά απλοί μισθοφόροι, από τους χιλιάδες που άφησαν πίσω τους οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι του 1789-1815 και ζητούσαν καθαρά κίνητρα πλουτισμού ή και πολιτικής αποκατάστασης μέσα από τον πόλεμο που ήξεραν καλύτερα από κάθε άλλο επάγγελμα. Παρόλα αυτά, οι τελευταίοι συνεισέφεραν πρακτικά και πολύ περισσότερο στις μάχες της Επανάστασης από κάθε άλλον ιδεολόγο που συχνά έφευγε με χειρότερη διάθεση για τους Έλληνες από αυτήν που είχε φανταστεί.

Ο Φιλελληνισμός ανήκει στους ανθρώπους και σε καμία περίπτωση στα ανακτοβούλια της Ευρώπης, που είδαν και αντιμετώπισαν το Ελληνικό Ζήτημα με κριτήρια ξεκάθαρου και συχνά κυνικού ρεαλισμού. Για αυτό οι αποφάσεις των Ρώσων, Άγγλων, Γάλλων ή Αυστριακών, δεν είναι σε καμία περίπτωση “φιλελληνικές” ή “ανθελληνικές” αλλά ρωσικές, αγγλικές κ.ο.κ.
Έκπληξη προκαλούν τα ποσοστά που έδωσαν οι ερωτηθέντες στην Αυστρία (6,2%) αλλά και στις ΗΠΑ (1,1%). Η μεν Αυστρία, μια υπερσυντηρητική αυτοκρατορία, τάχθηκε από την αρχή ως το τέλος κατά της Ελληνικής Επανάστασης, κυνήγησε και συνέλαβε αγωνιστές και Φιλικούς που κατέφυγαν στο έδαφός της και τους παρέδωσε στα χέρια των Τούρκων για βέβαιο θάνατο (περίπτωση του Ρήγα Βελεστινλή αλλά και του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, που κατέφυγε μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Μολδοβλαχία σε αυστριακά εδάφη, συνελήφθη, φυλακίστηκε και αποφυλακίστηκε μόνο με παρέμβαση του τσάρου ετοιμοθάνατος και πέθανε δυο μήνες μετά). Οι ΗΠΑ το 1821 είχαν λιγότερα από 40 έτη ύπαρξης ως ανεξάρτητο κράτος και οι ίδιες. Σίγουρα δεν ήταν η υπερδύναμη που γνωρίζουμε σήμερα και δεν υπολογίζονταν στη χορεία των Δυνάμεων παρά προς το τέλος του 19ου αιώνα ενώ είχαν ήδη υποστεί μια ταπεινωτική ήττα από την Μεγάλη Βρετανία το 1812. Ας πούμε πως η ερώτηση των MARC-ΚΕΦίΜ ήταν “ερώτηση-παγίδα” και πολλοί έπεσαν μέσα, γιατί κάθε εναλλακτική εξήγηση είναι χειρότερη…
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε, αλλά δεν έχει πολύ νόημα. Σαν θετικό στοιχείο θα μετρήσουμε τον βαθμό αυτογνωσίας των ερωτηθέντων, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία πιστεύει πως οι γνώσεις τους για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι σε επίπεδο μέτριο ως κακό και είναι αλήθεια. Το σχολείο είναι η πρωταρχική πηγή των γνώσεών μας για την Επανάσταση, τα γεγονότα, τους πρωταγωνιστές, τις αιτίες και τα αποτελέσματα. Ένα συντριπτικό ποσοστό 89,3% παραδέχεται πως το σχολείο ήταν η μόνη πηγή γνώσης του και ένα 53,2% δηλώνει πως ο τρόπος διδασκαλίας είναι ελλιπής και κακός.

Θα συμφωνήσουμε! Και η συνείδηση της κατάστασης είναι το πρώτο βήμα της αποκατάστασης. Ενώ άλλες χώρες επανέρχονται στα θέματα της πρόσφατης και απώτερης ιστορίας τους, ξαναγράφοντας βιβλία, συνδυάζοντας τις πηγές και περνώντας από την σύγχρονη διδασκαλία της σχολικής εκπαίδευσης σε πολυεπίπεδη παροχή γνώσεων και ερεθισμάτων με τηλεοπτικά ντοκυμαντέρ, τηλεταινίες, ιστορικά αφιερώματα, διαλέξεις και απίστευτο όγκο γνώσεων στο Διαδύκτυο, στην Ελλάδα το μόνο που κάναμε ήταν να συγκροτήσουμε μια επιτροπή που τα μέλη της δεν μπορούν ούτε μεταξύ τους να συνεργαστούν και προσπαθούν να μας εντυπωσιάσουν με τις σεξουλικές προτιμήσεις των οπλαρχηγών και τη δημοκρατική ευαισθησία των πολιτικών του 19ου αιώνα… Ελπίζαμε σε πολλά περισσότερα αλλά η απογοήτευση έχει ήδη σκιάσει και πλακώσει την ελπίδα που είχαμε για το “2021”.
Ας είναι… Η ομάδα της ‘Πτήσης’ θα συνεχίσει την προσπάθεια να φωτίσει μια ελάχιστη άκρη της Ελληνικής Επανάστασης για όσο μπορέσει και το 2020 και το 2021 και μετά. Γιατί η επέτειος δεν είναι το ζητούμενο. Η ύπαρξή μας ως Έθνους και ως λαού ελευθέρου σφυρηλατήθηκε μέσα από δάκρυα, φωτιά και αίμα αλλά πάνω από όλα αγάπη για την ελευθερία, την αλήθεια και τη δικαιοσύνη και αυτό δεν διδάσκεται σε ένα χρόνο. Είναι ζήτημα μόνιμου αγώνα, μελέτης και αναζήτησης.