Απρίλιος 1945: Οι Αμερικανοί απελευθερώνουν τα Volkswagen

Το τεράστιο εργοστάσιο έμοιαζε σαν να έχει βγει από την ταινία ‘Metropolis’ του Φριτς Λανγκ: επιβλητικό, πανύψηλο, μοντέρνο, φτιαγμένο για να παράγει ό,τι κι αν συνέβαινε. Τίποτε άλλο δεν είχε σημασία, μόνο η παραγωγή. Οι άνθρωποι έρχονταν σε δεύτερη μοίρα. Ακόμη και η πόλη στα νότια του Mittellandkanal δεν είχε καν δικό της όνομα. Ήταν απλώς γνωστή ως ‘Stadt des KdF-Wagens’ –Πόλη των Οχημάτων KdF.
Εδώ, εργάτες από την κατεχομένη Ευρώπη δούλευαν ακατάπαυστα εφοδιάζοντας την γερμανική πολεμική μηχανή με χιλιάδες οχήματα Typ 82 Kübelwagen, το «τζιπ της Wehrmacht». Η καταναγκαστική εργασία ανδρών και γυναικών από τις κατακτημένες χώρες ήταν μια ακόμη πρακτική ιδέα των Ναζί για την πολεμική προσπάθεια του Γ΄ Ράιχ.

Αν τους συγκρίνει κανείς με τους εργάτες-σκλάβους που ζούσαν υπό απάνθρωπες συνθήκες σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και πέθαιναν σαν τις μύγες, αυτοί ήταν «προνομιούχοι». Έμεναν σε ξύλινα παραπήγματα σε οικισμούς-δορυφόρους, κοντά στο εργοστάσιο και πληρώνονταν ελάχιστα. Γάλλοι, Ολλανδοί, Σοβιετικοί, δούλευαν για την δόξα της Αρίας Φυλής κινδυνεύοντας εξίσου με τους Γερμανούς από την Αεροπορία των Συμμάχων.
Το 1944 το εργοστάσιο της Volkswagen είχε βομβαρδιστεί και είχε υποστεί σοβαρές καταστροφές. Όμως εκεί είχε πέσει πολύ τσιμέντο για να τεθεί εκτός μάχης. Η παραγωγή συνεχίστηκε, έστω και μετ’ εμποδίων. Στις 10 Απριλίου 1945, ολοκληρώθηκαν τα τελευταία πενήντα Kübelwagen από μια παραγωγή συνολικά 66.285 οχημάτων, συμπεριλαμβανομένων και αμφιβίων Typ 166 Schwimmwagen. Οι σειρήνες του συναγερμού ανήγγειλαν την άφιξη των αμερικανικών τεθωρακισμένων στην περιοχή. Το τέλος του πολέμου δεν ήταν μακριά.

Οι άνδρες των SS και η δύναμη ασφαλείας του εργοστασίου έγιναν καπνός και οι επίστρατοι Volkssturm διαλύθηκαν. Όταν στις 11 Απριλίου έκαναν την εμφάνισή τους οι Αμερικανοί, οι ξένοι εργάτες και οι αιχμάλωτοι πολέμου άρχισαν να συνειδητοποιούν πως τα βάσανά τους τελείωναν. Πεινασμένοι και εξαθλιωμένοι, άφησαν την συσσωρευμένη οργή τους να ξεσπάσει.
Για να αναχαιτιστούν τα κρούσματα βίας, λεηλασιών και καταστροφών, οι εργάτες οργάνωσαν μια προσωρινή δύναμη ασφαλείας αποτελούμενη από Γάλλους αιχμαλώτους πολέμου και Ολλανδούς φοιτητές που είχαν υποχρεωθεί να δουλέψουν στο εργοστάσιο. Παίρνοντας όπλα και οχήματα από το εργοστάσιο, έκαναν αρχηγείο τους το πυροσβεστικό σταθμό του εργοστασίου.
Ο Φριτς Κούντσε, διευθυντής της μονάδας παραγωγής ενέργειας, είχε τα δικά του προβλήματα. Είχε αρνηθεί να εφαρμόσει τις διαταγές των τοπικών ηγετών του Ναζιστικού Κόμματος για ανατίναξη του υποσταθμού, αποφασισμένος να κάνει ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει ενδεχόμενο σαμποτάζ καθώς το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν τώρα απαραίτητο όσο ποτέ. Μαζί με δυο ακόμη μηχανικούς που μιλούσαν επίσης καλά αγγλικά και τον Καθολικό ιερέα Αντόνιους Χόλλινγκ, πήγε στους Αμερικανούς στο γειτονικό Fallersleben ζητώντας τους να επιδείξουν στρατιωτική παρουσία.

Οι Αμερικανοί δεν είχαν σκοπό να περάσουν από εκεί αλλά τελικά πείστηκαν και στις 15 Απριλίου στρατιώτες κατέλαβαν το εργοστάσιο και την πόλη. Αφόπλισαν τους αυτόκλητους υπερασπιστές της τάξης και ανέλαβαν την διακυβέρνηση μέχρι την άφιξη του επιτελείου της 9^ης Στρατιάς. Το εργοστάσιο τους εντυπωσίασε. Οι βόμβες δεν είχαν μειώσει την βαγκνερική του μεγαλοπρέπεια. Το θέαμα των ξένων εργατών όμως τους γέμισε δέος.
Κατά την διάρκεια του πολέμου κάπου 20.000 άνθρωποι υποχρεώθηκαν να δουλέψουν για την Volkswagenwerk GmbH, συμπεριλαμβανομένων και 5.000 κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το 1944 τα δυο τρίτα των εργαζομένων στο εργοστάσιο ήταν εκεί χωρίς την θέλησή τους. Ανάμεσά τους Εβραίοι, άνδρες και γυναίκες, αιχμάλωτοι πολέμου και εκτοπισθέντες από κατεχόμενες χώρες που τους υποχρέωσαν να εργασθούν.

Την ημέρα της απελευθέρωσης υπήρχαν περίπου 9.100 άνθρωποι στην «Πόλη των KdF» εκ των οποίων 7.700 και πλέον ήταν εργάτες από άλλες χώρες. Οι περισσότεροι ήταν Σοβιετικοί, προερχόμενοι ως επί το πλείστον από την Ουκρανία. Ο Ζαν Μποντέ, Γάλλος εργάτης που δούλεψε εκεί από τον Ιούλιο του ’43 έως τον Απρίλιο του ’45, κατέγραψε την απελευθέρωση στο ημερολόγιό του.
«Κυριακή, 8 Απριλίου. Το μέτωπο έρχεται όλο και πιο κοντά. Η μια φήμη ακολουθεί την άλλη. Καπνός υψώνεται από το Gifhorn. Μάλλον σαμποτάζ στις αντλίες καυσίμου. Αερομαχίες. Μάζες φορτηγών, οχημάτων και στρατιωτών σε μοτοσυκλέτες στον δρόμο. Το τυρολέζικο σακκίδιό μου είναι έτοιμο. Μόνο τα ρούχα που χρειάζομαι εκτός από κρέας κονσέρβα, γάλα, λίπος, ζάχαρη και μερικά μπισκότα. Ό,τι κι αν γίνει, θέλω να είμαι έτοιμος να πάω στην πατρίδα πριν, κατά ή μετά τις μάχες.
10 Απριλίου. Καιρός ηλιόλουστος. Πυρά πυροβολικού όλη την μέρα. Όλοι οι Γερμανοί είναι μεθυσμένοι. Φάλαγγες στρατιωτών χωρίς όπλα και τραυματίες περνούν. Απόλυτο χάος. Πότε θα τελειώσουν όλα;
10 Απριλίου –απόγευμα: πυρά πυροβολικού κοντά μας. Εντυπωσιακό. Βόμβες πέφτουν στο Brunswick καθ’ όλη την νύχτα. Περνούν συνεχώς στρατεύματα.
11 Απριλίου –9.00: Αμερικανικά βομβαρδιστικά στο ύψος των δένδρων. Ο κόσμος λέει ότι το KdF κατελήφθη. Έχουν προελάσει ήδη ως το Barnstorf. Αυτό είναι πίσω από το δάσος. Μαζεύουμε τα πράγματά μας τραγουδώντας. Ακούγονται πολυβόλα. Πρέπει να φτάσουν εδώ όπου να ‘ναι τώρα. Οι χειροβομβίδες ακούγονται ολοένα και πιο κοντά.
11 Απριλίου –απόγευμα: Απόλυτη σιγή. Καιρός ηλιόλουστος. Η ειρήνη επέστρεψε. Μόνο μερικές ισχυρές εκρήξεις κάπου κάπου. Οι γέφυρες στον αυτοκινητόδρομο ανατινάζονται. Στις 2 μμ αγρότες μας δίνουν σούπα από μπέικον και ένα κομμάτι ψωμί. Δεν καταλαβαίνουμε τί τους έπιασε. Στις 3 μμ γενικός συναγερμός. Πρέπει να φύγουμε. Έτσι «πάμε για μάχη». Αποφασίζω να κρυφτώ στους θάμνους με τον Ζωρζ Σωβινώ όμως ανησυχούμε για τους πυροβολισμούς στο δάσος. 3:30 μμ αντίθετη διαταγή. Όλοι είναι χαρούμενοι: μένουμε όπου είμαστε. Βγάζουμε αμέσως τα τσιγάρα και τις μπάλες μας. Το απόγευμα και η νύχτα είναι ήρεμα.

12 Απριλίου –Ο ουρανός είναι συννεφιασμένος. Όλα ήσυχα. Τελείωσε ο πόλεμος; Τί κάνουν;
12 μεσημέρι. 5λεπτος συναγερμός, μάχες ξανά. Είμαστε περικυκλωμένοι. Πυροβολικό, βόμβες, αντιαρματικές βομβίδες, πολυβόλα, όλα μαζί. Έρχονται!
2 μμ. Οι αγρότες επιστρέφουν φέρνοντάς μας σακκιά με πατάτες. Τώρα τα έχω δει όλα! 3 μμ. Ήλθαν. Ήλθαν!»
Τις επόμενες οκτώ εβδομάδες οι Αμερικανοί πήραν ρηξικέλευθες αποφάσεις για το μέλλον της περιοχής, των ανθρώπων και του εργοστασίου. Η πόλη απέκτησε εκ νέου δημοκρατικές δομές με την εγκαθίδρυση δημοτικής διακυβέρνησης (Magistrat) και Δημοτικού Συμβουλίου (Stadtverordnetenversammlung) το οποίο στην πρώτη του συνεδρίαση στις 25 Μαΐου υιοθέτησε πρόταση να ονομαστεί η πόλη Wolfsburg, από το ομώνυμο κάστρο που μνημονευόταν σε κείμενα του 1302.

Το Wolfsburg έγινε το σημείο συγκέντρωσης όλων των εκτοπισθέντων ατόμων στην περιοχή του Gifhorn για τον επαναπατρισμό τους. Επί δύο μήνες, τον Απρίλιο και τον Μάϊο, φορτηγά τραίνα αναχωρούσαν από τον σταθμό της πόλης γεμάτα ξένους εργάτες για την επιστροφή στις χώρες προορισμού τους, συχνά σε ανοικτά βαγόνια.
Οι Ναζί ήταν εγκληματίες αλλά το εργοστάσιό τους είχε δυνατότητες. Τον Μάϊο ξεκίνησε και πάλι η παραγωγή, παράλληλα με το επισκευαστικό έργο που παρείχε εκεί σε αμερικανικά στρατιωτικά οχήματα συνεργείο του Τεχνικού. Σύμφωνα με το ιστορικό αρχείο της Volkswagen, το στοκ απαρτίων και ανταλλακτικών που βρέθηκε επέτρεψε την συναρμολόγηση 133 Kübelwagen από εργατικό δυναμικό 200 ατόμων για τις ανάγκες του αμερικανικού Στρατού.

Τα οχήματα αυτά σηματοδότησαν την αρχή της μεταμόρφωσης του Wolfsburg από κέντρο παραγωγής στρατιωτικού υλικού σε πολιτική αυτοκινητοβιομηχανία. Το προπολεμικό KdF, ο διάσημος «Σκαραβαίος» (Käfer) που κατά την διάρκεια του πολέμου «φόρεσε στρατιωτικά» και χρησιμοποιήθηκε σε διάφορα μέτωπα, θα ήταν το όχημα που θα οδηγούσε την ρημαγμένη Γερμανία στην μεταπολεμική εποχή.
Η αμερικανική κατοχή έληξε στα τέλη Ιουνίου του ’45, όταν η περιοχή εντάχθηκε στην Βρετανική Ζώνη. Η παραγωγή συνεχίστηκε υπό τον βρετανικό έλεγχο, αν και οι συνθήκες απείχαν πολύ από το να είναι ιδανικές. Οι Βρετανοί εξέτασαν από κοντά τον «Σκαραβαίο» αλλά δεν έδειξαν ενδιαφέρον, αποφαινόμενοι πως το περίεργο όχημα των Γερμαναράδων δεν είχε προοπτικές. Αμέσως μετά τα Χριστούγεννα του 1945 άρχισε η παραγωγή του Volkswagen Typ 1. Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή.
Αλέξανδρος Θεολόγου