Στις 5 το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου 2022, στρατιωτικές δυνάμεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας πέρασαν τα σύνορα με την Ουκρανία εκκινώντας μια νέα σελίδα στη μακρά διαμάχη μεταξύ Μόσχας και Κιέβου. Ο ανοιχτός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, ένα σκοτεινό σενάριο που αιωρείτο για τουλάχιστον μια δεκαετία πάνω από τα κεφάλια της Ευρώπης, ήταν πια γεγονός. Στις 05:30, ο πρόεδρος Πούτιν σε τηλεοπτικό του διάγγελμα ανακοίνωσε το γεγονός ως μια μικρής διάρκειας “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” για την προστασία των ρωσοφώνων πληθυσμών της ανατολικής Ουκρανίας και για την οριστική επίλυση της τυραννίας του ουκρανικού καθεστώτος, εννοώντας την ουκρανική κυβέρνηση.
Αίσθηση προκάλεσε η φρασεολογία του σχεδόν ισοβίου προέδρου της Ρωσίας, που μίλησε για “αποναζιστοποίηση” και “αποστρατιωτικοποίηση” της χώρας, υπονοώντας φυσικά πως η κυβέρνηση της Ουκρανίας ήταν μια στρατιωτική δικτατορία με νεοναζιστικές καταβολές.
Το ζήτημα της Ουκρανίας και της ρωσο-ουκρανικής διένεξης, της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, ανάγεται σε ένα μεγάλο παρελθόν που μόνο ένας πολύπειρος ιστορικός και κοινωνικός αναλυτής θα μπορούσε να εξηγήσει με συνέπεια. Συγγενείς προς τους Πρωτοσλάβους, οι κάτοικοι της ευρείας ουκρανικής πεδιάδας έχουν πολλά κοινά με τους Ρώσους αλλά εθνολογικά περιέχουν στοιχεία ανατολικών εποίκων, Πολωνολιθουανών και Γερμανικών φύλων. Βυζαντινά χρονικά στο Μεσαίωνα ανέφεραν πως στην ουκρανική πεδιάδα ζούσαν Σλάβοι και Άντες, μια σλαβική φυλή που επιμίχθηκε από Χαζάρους, Βουλγάρους και Αβάρους επιδρομείς προτού μεταναστεύσουν σε περιοχές της αυτοκρατορίας και υπηρετήσουν ως βοηθητικοί Φοιδεράτοι στρατιωτικοί και έποικοι στα βυζαντινά εδάφη.
Στα μετέπειτα χρόνια η Ουκρανία αποτέλεσε πεδίο εισβολής από Ούννους και Τουρκομάνους εισβολείς αλλά και Πολωνούς, Γερμανούς και Ρως αντιεισβολείς, πολλοί από τους οποίους εγκαταστάθηκαν και αναμίχθηκαν φυλετικά στις εύφορες αυτές περιοχές. Έτσι, αν και Ρώσοι και Ουκρανοί είναι συγγενείς, δεν είναι απαραίτητα η ίδια φυλή. Και η κουλτούρα τους, όσο κοντινή κι αν μετέστη, ειδικά με την τσαρική και σοβιετική περίοδο, ποτέ δεν αφομοιώθηκε πλήρως.
Το 1991, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητο κράτος, με την Ρωσία να αποδέχεται επίσημα την πολιτική αυτοτέλεια του Κιέβου, ενώ ο Πούτιν, ως πρόεδρος πλέον της χώρας επιβεβαίωσε το δικαίωμα της Ουκρανίας να ενισχύσει τους δεσμούς της με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, το 2002. Ουκρανία και Ρωσία διατήρησαν μια ιδιαίτερη σχέση αλληλεξάρτησης, με την Ουκρανία να αποτελεί βιομηχανική “αυλή” της Ρωσίας συχνά σε κρίσιμες τεχνολογίες όπως η κατασκευή κινητήρων πλοίων και ναυπηγική ζώνη τη, έδρα του κρίσιμης σημασίας στόλου της Μαύρης Θάλασσας στην Κριμαία και λεωφόρος μεταφοράς του φυσικού αερίου του Καυκάσου προς τις αγορές της Δύσης.
Για την ίδια την Ουκρανία, η Ρωσία παρέμενε ο κύριος εξαγωγικός πελάτης των προϊόντων της βιομηχανίας της και μοναδικός προμηθευτής φθηνού -σχεδόν δωρεάν- φυσικού αερίου για τον πληθυσμό της. Η αμοιβαία αυτή εξάρτηση θα αποτελούσε και βασική αιτία της τριβής τους στο άμεσο μέλλον.
Το 2008, η διαμάχη της Γεωργίας με τις αυτόνομες επαρχίες της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας οδήγησε στην κεραυνοβόλα στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας που κατέδειξε το όριο που είχαν πλέον όμορες, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες να αμφισβητήσουν την παντοδυναμία της Μόσχας. Στο εξής, η Ρωσία έγινε περισσότερο εξωστρεφής στο θέμα της χρήσης στρατιωτικής ισχύος και οι απαιτήσεις της έγιναν πιεστικότερες, απαιτώντας καμία χώρα που μοιραζόταν σύνορα με τη Ρωσία να μην έχει δεσμούς στρατιωτικούς και πολιτικούς με τη Δύση. Αν και οι αλλαγές αυτές δεν ήταν αδικαιολόγητες, δεδομένου του αιώνιου φόβου της Ρωσίας για περικύκλωση και απομόνωση από τους αντιπάλους της, η χειραγώγηση που ασκούσε στις ασθενείς χώρες της περιφέρειάς της, ήταν φυσικό να τις ωθούν ενστικτωδώς προς την αντίθετη κατεύθυνση, επιζητώντας τη στήριξη της Δύσης πολιτικά και στρατιωτικά για να αποφύγουν έναν νέο ρωσικό εναγκαλισμό.
Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: Θύμα “θαυματουργών” όπλων ή κακών τακτικών;
Έτσι, το 2013, όταν η Ουκρανία ενέκρινε τη συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Κρεμλίνο άσκησε πιέσεις για την ανάκλησή της, φτάνοντας στο σημείο να απειλήσει έμμεσα με αλλαγή συνόρων. Το Νοέμβριο, ο Ουκρανός πρόεδρος Βίκτωρ Γιανούκοβιτς ανακάλεσε το Σύμφωνο ξεσηκώνοντας την οργή της αντιπολίτευσης και σειρά μαζικών διαδηλώσεων ξέσπασαν στην χώρα. Οι τελευταίες που έμειναν γνωστές ως EUROMAIDAN, εξελίχθηκαν με μεγάλη ένταση και βιαιότητα (με πολλούς νεκρούς διαδηλωτές από κυβερνητικά πυρά) οδήγησαν τον Γιανούκοβιτς στη φυγή και στην άνοδο μιας φιλο-δυτικής κυβέρνησης μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014.
Στις 27 Φεβρουαρίου του 2014, Ρώσοι στρατιώτες από επίλεκτες μονάδες χωρίς διακριτικά εισήλθαν σε περιοχές της Κριμαίας και κατέλαβαν κρίσιμες εγκαταστάσεις ενώ με τη βοήθεια φιλορώσων Ουκρανών που οργανώθηκαν σε πολιτοφυλακές κατέλαβαν μια έκταση περίπου στο ήμισυ των επαρχιών Λουγκάνσκ και Ντονέτσκ στα ανατολικά της χώρας, όπου το ρωσικό στοιχείο ήταν ισχυρό. Έτσι το 2014, ήταν το έτος που σόκαρε την Ευρώπη αφού κατέδειξε την πυγμή της Ρωσίας να επεμβαίνει στρατιωτικά και εντός μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 22 Νοεμβρίου 2004: «Πορτοκαλί Επανάσταση», η Ουκρανία διχάζεται
Στα χρόνια που πέρασαν η Ουκρανία επένδυσε στη στρατιωτική της αναδιοργάνωση και εξοπλισμό. Ο Ουκρανικός στρατός βελτίωσε την απόδοσή του, κάποια δυτικά συστήματα ενσωματώθηκαν και έμφαση δόθηκε στην εκπαίδευση του προσωπικού της με την υποστήριξη χωρών της Δύσης. Πολιτικά, έγιναν κινήσεις για την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ με την απάλειψη του όρου περί ουδετερότητας της χώρας από το Σύνταγμα, αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό όσο οι συγκρούσεις στο ανατολικό της τμήμα συνεχίζονταν. Καμία χώρα δεν μπορεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ έχοντας ανεπίλυτα εδαφικά ζητήματα. Οι συγκρούσεις στην περιοχή του Ντονμπάς (επαρχίες Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ) συνεχίζονταν, με εκατέρωθεν πολιτοφυλακές να επιδίδονται όχι μόνο σε άτακτες συγκρούσεις αλλά σε πολλές περιπτώσεις και σοβαρές κακοποιήσεις και διώξεις του τοπικού πληθυσμού σε μια προσπάθεια αμφίπλευρης εθνικής κάθαρσης των πλούσιων σε ορυκτούς πόρους επαρχιών.
Στο διάστημα των οκτώ ετών ως το 2022, το Ουκρανικό και το Ρωσικό επιτελείο κατόρθωσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο των πολιτοφυλακών αυτών με τις εκεί συγκρούσεις να μειώνονται σε ένταση αλλά να παραμένουν οι αψιμαχίες. Σημαντικό ορόσημο ήταν και η κατάρριψη του Boeing 777-200 των Μαλαισιανών Αερογραμμών πάνω από το Ντονέτσκ με απώλεια του συνόλου των 298 επιβατών και πληρώματος, από αντιαεροπορικό πύραυλο των ρωσόφωνων.
Στις αρχές της Άνοιξης του 2021, ισχυρές ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν να συσσωρεύονται στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας ενώ ενισχύθηκαν οι δεσμοί της Ρωσίας με τη γειτονική Λευκορωσία, που τελεί υπό ιδιόμορφο καθεστώς “μόνιμης διακυβέρνησης” του προέδρου Αλεξάντρ Λουκασένκο. Μέχρι το καλοκαίρι, ο Πούτιν εξέδωσε ένα κείμενο περί της “Ιστορικής ενότητας Ρώσων και Ουκρανών” και διακήρυξε πως δεν υπήρχε ιστορική βάση για μια ανεξάρτητη Ουκρανία καθώς εθνικά εδάφη της Ρωσίας ενσωματώθηκαν στο κράτος μετά τον διαχωρισμό της από την ΕΣΣΔ ενώ χαρακτήρισε την απόσχισή της λάθος που έγινε σκόπιμα από Ρώσους μπολσεβίκους 100 περίπου χρόνια πριν. Πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί διέκριναν σε αυτές τις διακηρύξεις, το προοίμιο μιας επικείμενης εισβολής και έσπευσαν να συναντήσουν τον πρόεδρο Πούτιν για να τον αποτρέψουν αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Το Δεκέμβριο του 2021, ο Πούτιν προειδοποίησε τη Δύση να “μην ανακατεύεται” απαγορεύοντας την ένταξη της Ουκρανίας και οποιουδήποτε άλλου πρώην σοβιετικού κράτους στο ΝΑΤΟ. Δυτικοί ηγέτες δήλωσαν πως η Ρωσία δεν είχε λόγο στο ποιός θα εισέλθει στη συμμαχία και απείλησαν με βαριές κυρώσεις τη Ρωσία αν επέλεγε το δρόμο της στρατιωτικής επέμβασης. Τον Ιανουάριο του 2022, ρωσικά στρατεύματα μπήκαν στη Λευκορωσία με το πρόσχημα κοινών στρατιωτικών ασκήσεων ανεβάζοντας το θερμόμετρο.
H Ουκρανία φοβάται ρωσική εισβολή “καμουφλαρισμένη” ως στρατιωτικά γυμνάσια
Στις 21 Φεβρουαρίου, Η Ρωσία αναγνώρισε τις περιοχές του Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ που ήλεγχαν οι φιλορωσικές πολιτοφυλακές, ως ανεξάρτητες Λαϊκές Δημοκρατίες και την επομένη ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν σε αυτές, με το “καπέλο” των ειρηνευτικών δυνάμεων ως άλλοτε στην Κριμαία. Τρεις μέρες μετά, στις 24 Φεβρουαρίου τις πρώτες πρωινές ώρες, και με την διεθνή κοινή γνώμη ακόμα μουδιασμένη, νέες δυνάμεις εισέβαλαν ταυτόχρονα από ανατολικά, νότια και βόρεια στην Ουκρανία, εγκαινιάζοντας τη μεγαλύτερη στρατιωτική εισβολή στην ευρωπαϊκή ήπειρο από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ρωσική επέμβαση ξεκίνησε στην πραγματικότητα λίγο μετά τις 3 το πρωί με μαζικά πυραυλικά πλήγματα εναντίον στόχων στην ανατολική Ουκρανία αλλά και στο Κίεβο, το Χάρκοβο κι άλλες μεγάλες πόλεις. Ο αιφνιδιαστικός ήχος των εκρήξεων και των σειρήνων συναγερμού που ήχησαν σε όλη τη χώρα και η εμφάνιση των μαχητικών και επιθετικών ελικοπτέρων των δυνάμεων εισβολής σε όλη τη χώρα δημιούργησαν πανικό στον πληθυσμό που έσπευσε να εγκαταλείψει τα αστικά κέντρα και τα ανατολικά της χώρας για τη δύση και το εξωτερικό.
Οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις εκκίνησαν από τις κατεχόμενες περιοχές του Ντονμπάς, την κατεχόμενη από το 2014 κριμαϊκή χερσόνησο αλλά και από την ουδέτερη Λευκορωσία σε συγκλίνοντες άξονες με εμφανή στόχο την εξασφάλιση των ανατολικών περιοχών, την ενοποίηση των περιοχών Κριμαίας και Ντονμπάς και την κατάληψη του Κιέβου, άρα και τον “αποκεφαλισμό” της ουκρανικής ηγεσίας.
Οι ρωσικές μονάδες αριθμούσαν σχεδόν 190 χιλιάδες άνδρες οργανωμένες σε μηχανοκίνητους κυρίως σχηματισμούς. Ακολουθώντας τα διδάγματα των τελευταίων ετών και επιδιώκοντας κεραυνοβόλα αποτελέσματα οι ρωσικές μονάδες χρησιμοποίησαν το σχηματισμό των τακτικών συγκροτημάτων μεγέθους τάγματος (BTG), με μεγάλη ισχύ πυρός και ευκινησία. Για σκοπούς αναγνώρισης οι Ρώσοι στρατιώτες έφεραν στα οχήματά τους το γράμμα ‘Ζ’.
Ωστόσο, αυτό που οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών απέτυχαν να εκτιμήσουν ήταν το επίπεδο προετοιμασίας και το μαχητικό πνεύμα του ουκρανικού στρατού. Εξοπλισμένες με σύγχρονα αντιαρματικά και αντιαεροπορικά όπλα (πύραυλοι Javelin, NLAW και Stinger) μικρές ομάδες κυνηγών αρμάτων απομόνωσαν και κατέστρεψαν δεκάδες τεθωρακισμένα εγκλωβίζοντάς τα στους στενούς επαρχιακούς δρόμους των πόλεων που οδηγούσαν προς το Κίεβο. Παρά το σφυροκόπημα του ρωσικού πυροβολικού, οι απώλειες, ο κακός συντονισμός και η απρόσμενη αντίσταση των ουκρανικών δυνάμεων οδήγησαν στην καθυστέρηση και τελικά στην ανακοπή των αιχμών επίθεσης, κυρίως στο Βορρά (κατεύθυνση προς Κίεβο) και στα ανατολικά και νότια.
Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: Τι είχε προβλέψει η ΠΤΗΣΗ ένα μήνα πριν ξεκινήσει;
Ειδικά θα αναφερθούμε στην μάχη του αεροδρομίου Antonov του Κιέβου, που δέχτηκε την αιφνιδιαστική επίθεση τάγματος της 11ης Ρωσικής Ταξιαρχίας Αεροπορικής Εφόδου των Φρουρών. Η μονάδα που έφτασε στις 11 το πρωί με 30 ελικόπτερα Mi-17 και συνοδεία επιθετικών ελικοπτέρων Ka-52 που πέταξαν χαμηλά πάνω από το έδαφος ξεγελώντας τα ραντάρ αεράμυνας αλλά έγιναν αντιληπτά από πολίτες στη διαδρομή, που τα κατέγραψαν με τα κινητά τους τηλέφωνα. Τρία ελικόπτερα επλήγησαν κατά την προσέγγιση από ουκρανικά αντιαεροπορικά και μαχητικά MiG-29μ αλλά κατόρθωσαν να αποβιβάσουν 300 περίπου επίλεκτους άνδρες της 11ης ταξιαρχίας των Φρουρών και Spetsnaz, που θα δρούσαν ως προπομποί της 76ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών. Η ρωσική δύναμη δέχτηκε αντίσταση από άνδρες της ουκρανικής εθνοφυλακής και ενεπλάκη σε σκληρές μάχες εκ του σύνεγγυς.
Αν και κατόρθωσαν να απωθήσουν τις δυνάμεις άμυνας του αεροδρομίου μέχρι τις 25 Φεβρουαρίου, οι Ρώσοι αλεξιπτωτιστές αποδεκατίστηκαν στη μάχη που κράτησε ως τα τέλη Μαρτίου με διαρκείς παρενοχλήσεις του ουκρανικού πυροβολικού και εφόδους ειδικών δυνάμεων του 3ου Συντάγματος Ειδικού Σκοπού και της 4ης Ταξιαρχίας Ταχείας Αντίδρασης, που συχνά έστηναν καρτέρι στα ρωσικά τεθωρακισμένα που προσέγγιζαν το αεροδρόμιο καταστρέφοντας πολλά από αυτά. Το αεροδρόμιο Antonov δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ σαν βάση ενισχύσεων με επίλεκτα στρατεύματα και εγκαταλείφθηκε ως τις 30 Μαρτίου. .
Με το σχέδιο ταχείας κατάληψης του Κιέβου να ναυαγεί, η ρωσική ηγεσία πέρασε μια σύντομη περίοδο αμηχανίας. Η “Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση” που διακήρυξε ο Πούτιν έδειχνε πλέον πως η Ρωσία είχε δαγκώσει μια μπουκιά που δεν μπορούσε να καταπιεί. Το γόητρο της αναγεννημένης υπερδύναμης που είχε υφανθεί για 20 περίπου χρόνια, τσαλακώθηκε απότομα, ενώ ο ρυθμός των απωλειών αυξανόταν με γεωμετρική πρόοδο. Την ίδια στιγμή παρατηρούνταν ελλείψεις και σε βασικά είδη: πυρομαχικά, ιματισμό και οχήματα. Απλά, ένας μακροχρόνιος πόλεμος δεν προβλεπόταν σε κανένα ρωσικό σενάριο.
Στους επόμενους μήνες, η Ρωσία αποσύρθηκε πλήρως από το βόρειο μέτωπο και προσπάθησε σκληρά να διατηρήσει τα κέρδη της στο νότο και στα ανατολικά, διατηρώντας τα προγεφυρώματα Κριμαίας και Ντονμπάς ενωμένα. Οι επόμενοι μήνες γνώρισαν πολλές αλλαγές, σκληρές μάχες, εμπλοκή μισθοφορικών οργανώσεων, αποκαλύψεις εγκλημάτων πολέμου εναντίον αιχμαλώτων αλλά και αμάχων, μια “φαντασμαγορική” στάση της μισθοφορικής εταιρείας Wagner με πορεία προς την Μόσχα, που θύμιζε στασιασμένες λεγεώνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επανάκαμψη τακτικών του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου, με τον αφόρητο πόλεμο χαρακωμάτων. Οι Δυτικοί κράτησαν την υπόσχεσή τους επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις που έπληξαν τη ρωσική οικονομία αλλά δεν την λύγισαν. Ο Πούτιν ελίχθηκε διπλωματικά ενισχύοντας τους δεσμούς με την Κίνα και την Βόρεια Κορέα, με Βορειοκορεάτες και Τσετσένους να πολεμούν στα πεδία μαχών της Ουκρανίας και οι μισές σχεδόν χώρες του κόσμου έχουν πάρει θέση ενισχύοντας με όπλα και εφόδια τη μία ή την άλλη πλευρά.
Αποκάλυψη: η Βουλγαρία έσωσε την Ουκρανία στην αρχή της εισβολής, με πυρομαχικά και καύσιμα
Αν η σύγκρουση στην Ουκρανία θύμισε σε πολλούς συγκρούσεις άλλων εποχών, θα έπρεπε να θυμηθούμε και πως καταλήγουν οι πόλεμοι που κλείνουν με αυλαία μια άδικη ειρήνευση: με μια ανακωχή κάποιων χρόνων μέχρι τη ρεβάνς.
