Το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο του Αμερικανικού ναυτικού USS Scorpion βυθίζεται αύτανδρο 400 μίλια έξω από τις Αζόρες. Η τελευταία του επικοινωνία τα μεσάνυχτα της 21ης Μαΐου ελήφθη από τη βάση επικοινωνιών στη Νέα Μάκρη, πως το “Scorpion” προσέγγιζε ένα σοβιετικό υποβρύχιο και ομάδα ερευνών σε σταθερή ταχύτητα 15 κόμβων στα 110 μέτρα βάθος «προς παρακολούθηση των Σοβιετικών». Κανείς μέχρι σήμερα δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τί ακριβώς συνέβη.
Το USS Scorpion (SSN-589) ναυπηγήθηκε μεταξύ 1958 και 1960 στα ναυπηγεία της General Dynamics Electric Boat και ήταν το τρίτο της κλάσης “Skipjack” πυρηνοκίνητων επιθετικών υποβρυχίων εκτοπίσματος 3.300 τόνων, που εντάχθηκαν στο πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ. Η κλάση αυτή δανειζόταν το σχήμα της στάγονας που πρωτοεισήγαγε το πειραματικό USS Albacore και επιτύγχαναν 33 κόμβους ταχύτητα σε κατάδυση. Με την ένταξή του σε υπηρεσία το 1960, αναπτύχθηκε για σύντομο διάστημα με τον 6ο Στόλο για να τεθεί σε υπηρεσία με τον στόλο του Ατλαντικού με βάση το Νόρφολκ.
Το “Scorpion” είχε μια πλούσια καριέρα στο σύντομο διάστημα των πρώτων επτά ετών υπηρεσίας του. Αναλάμβανε περιπολίες, συνόδευε πολεμικά και εκτελούσε ασκήσεις είτε ως φίλιο είτε παίζοντας το ρόλο του “εχθρικού” υποβρυχίου κερδίζοντας μάλιστα εύφημο μνεία για την απόδοσή του. Η υψηλή του ταχύτητα και η μεγάλη του αυτονομία σε συνδυασμό με την ικανότητα του πληρώματός του το καθιστούσαν ένα εξαιρετικό πλοίο. Στο διάστημα 1964-1965 το υποβρύχιο πέρασε από γενική ανακατασκευή λαμβάνοντας σειρά βελτιώσεων. Το 1967 έλαβε νέα όπλα και ξεκίνησε εκπαίδευση του πληρώματος στη διαχείρισή τους. Στο ίδιο διάστημα ανέλαβε και νέος κυβερνήτης του, ο πλωτάρχης Francis Slattery και το υποβρύχιο προετοιμάστηκε για νέα ανάπτυξη στο ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων.
Τον Μάιο του 1968, μετά την ολοκλήρωση περιπολίας στη Μεσόγειο άφησε δύο μέλη του πληρώματός του στη βάση Rota της Ισπανίας (για προσωπικούς λόγους) και συνέχισε στον Ατλαντικό, παρέχοντας πιθανότατα ακουστική κάλυψη στο αναχωρούν υποβρύχιο βαλλιστικών πυραύλων USS John C. Calhoun. Η ακουστική κάλυψη είναι μια τακτική που παρέχεται με τα δύο υποβρύχια τα οποία πλέουν σε κατάδυση πολύ κοντά το ένα στο άλλο με αποτέλεσμα ο ήχος των στροφείων των προπελών τους συγχέεται κατά την ακρόαση των εχθρικών υποβρυχίων που τα παρακολουθούν και την κατάλληλη στιγμή, το ένα υποβρύχιο ξεφεύγει με τα εχθρικά υποβρύχια ή πλοία να παρακολουθούν το “δόλωμα”. Στα μέσα Μαΐου του 1968 στην περιοχή του Καντίζ είχαν αναφερθεί δύο σοβιετικά επιθετικά υποβρύχια και αρκετά “αλιευτικά” (πλοία ηλεκτρονικής κατασκοπείας του σοβιετικού στόλου).
Η αναχώρηση του “Scorpion” έγινε κανονικά στις 16 Μαΐου, εκτέλεσε με επιτυχία την αποστολή του και στη συνέχεια, μετατρεπόμενο από “λαγός” σε κυνηγό διατάχθηκε να πλεύσει στις Αζόρες για να εντοπίσει και να παρακολουθήσει τις κινήσεις ενός σοβιετικού επιθετικού υποβρυχίου κι ενός αντιτορπιλικού, που είχαν επισημανθεί στην περιοχή. Στις 20 Μαΐου, το USS Scorpion έστειλε ένα μήνυμα λίγο πριν τα μεσάνυχτα αναφέροντας τη θέση του, το βάθος (110 μέτρα) και την ταχύτητά του (15 κόμβοι) καθώς κι ότι προσέγγιζε τα σοβιετικά πλοία. Το μήνυμα αναγνώστηκε από την αμερικανική βάση επικοινωνιών στη Νέα Μάκρη Αττικής, που προώθησε το σήμα στη συχνότητα COMSUBLANT (Commander, Submarine Force Atlantic). Εκεί τα ίχνη του χάθηκαν. Αν και θεωρήθηκε φυσικό το υποβρύχιο να σταματήσει την εκπομπή μηνυμάτων για να μην εντοπιστεί από τα σοβιετικά πλοία, έξι μέρες μετά η αναμενόμενη άφιξη του “Scorpion” στο Νόρφολκ δεν έγινε ποτέ.
Το Αμερικανικό Ναυτικό ξεκίνησε έρευνες εντοπισμού και διάσωσης για το χαμένο του υποβρύχιο αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Το “Scorpion” παρέμεινε άφαντο για δύο εβδομάδες και στις 5 Ιουνίου ανακηρύχθηκε πως χάθηκε. Η ανακοίνωση στον Τύπο έγινε την επομένη και στις 30 του μήνα το όνομά του διαγράφηκε από τη δύναμη του στόλου. Ανεπίσημα, οι έρευνες συνεχίστηκαν με τη χρήση προηγμένων μεθόδων στατιστικής και υπολογισμού, τακτικές που είχαν επιτύχει στην ανεύρεση των συντριμιών ενός βομβαρδιστικού Β-52 και τριών από τις τέσσερις πυρηνικές βόμβες που μετέφερε πάνω από το Παλομάρες της Ισπανίας. Οι έρευνες που έγιναν κρυφά από το κοινό απέδωσαν όντως καρπούς πέντε μήνες μετά, με το ωκεανογραφικό USNS Mizar να εντοπίζει τα τσακισμένα κομμάτια του “Scorpion” στο βυθό νοτιοδυτικά των Αζορών στο απίστευτο βάθος των 3.000 μέτρων.
Η ανακοίνωση, εκτός από απίστευτη θλίψη, πυροδότησε και κάποιες εικασίες πως το Ναυτικό των ΗΠΑ γνώριζε τον τόπο και την αλήθεια πίσω από τη βύθιση του υποβρυχίου από την πρώτη στιγμή, όταν αποκάλυψε ηχητικά αρχεία που έδειχναν ξεκάθαρα την εσωτερική κατάρρευση και συντριβή του κύτους του. Στην περιοχή στάλθηκε το βαθυσκάφος “Τrieste II” που τράβηξε φωτογραφίες από το ναυάγιο. Το κύτος του υποβρυχίου είχε συνθλιβεί από την τρομακτική πίεση και το κυρίως τμήμα του αναπαυόταν γερμένο στα αριστερά. Πύργος και περισκόπιο είχαν αποκοπεί και βρίσκονταν σε απόσταση από το υπόλοιπο σκάφος ενώ η πλώρη είχε σημαντική ζημιά από την κάθετη πρόσκρουση στον πυθμένα. Ένας από τους προβολείς πορείας ήταν ακόμα σε ανοιχτή θέση πυροδοτώντας εικασίες για καταστροφή του υποβρυχίου ενώ βρισκόταν σε ανάδυση στη μέση της νύχτας αλλά οι επιθεωρητές σημείωσαν πως ο προβολέας μπορεί να τραντάχτηκε από την πρόσκρουση στον πυθμένα και να έμεινε σε ανοιχτή θέση.
Έρευνες του Ναυτικού την εποχή του ναυαγίου δεν κατέληξαν σε οριστικά συμπεράσματα. Υποθέσεις βασισμένες στα λίγα διαθέσιμα στοιχεία αλλά και στην περίπτωση του ναυαγίου του USS Thresher πέντε χρόνια πριν έγερναν προς την ακούσια πυροδότηση τορπίλης του υποβρυχίου ενώ το πλήρωμα προσπαθούσε να την αφοπλίσει. Ωστόσο, καμία εμφανής ζημιά δεν υπήρχε στην περιοχή του τορπιλοστασίου εκτός από την απώλεια μιας καταπακτής διαφυγής. Αντίθετα, το διαμέρισμα διακυβέρνησης του υποβρυχίου είχε καταστραφεί πλήρως εκθέτοντας όλο το κύτος του υποβρυχίου.
Νέες έρευνες και επιθεωρήσεις του ναυαγίου τη δεκαετία του ’70 και του ’80 απέρριψαν την ιδέα της έκρηξης τορπίλης. Συγκεκριμένα, εκτεταμένη ανάλυση των ακουστικών αρχείων ανακάλυψε πως το κύτος του “Scorpion” διερράγη στα 620 μέτρα και συνέχισε να διαλύεται μέχρι τα 2.700 μέτρα καθώς βυθιζόταν ανεξέλεγκτα και με μεγάλη ταχύτητα. Καμία έκρηξη εσωτερική (σενάριο ανατίναξης τορπίλης) ή εξωτερική (σενάριο πρόσκρουσης σε νάρκη ή εχθρική δράση) δεν συνέβη ούτε αποκαλύφθηκε το φαινόμενο της φυσαλίδας, που ακολουθεί διάρρηξη του ανθεκτικού κύτους ενός υποβρυχίου. Το Ναυτικό έφτασε μάλιστα στο σημείο να πραγματοποιήσει τη βύθιση του USS Sterlet, ενός παροπλισμένου συμβατικού υποβρυχίου κλάσης Balao, μόνο και μόνο για να καταγράψει και μελετήσει τους ήχους που κάνει ένα υποβρύχιο όταν βυθίζεται. Καθώς, όμως, το σχέδιο και το μέγεθος ενός παλιού υποβρυχίου είναι πολύ διαφορετικά με ένα σύγχρονο πυρηνοκίνητο, τα ευρήματα έχουν μόνο ακαδημαϊκή αξία. Η νέες έρευνες έδειξαν να καταλήγουν πως το υποβρύχιο απώλεσε ξαφνικά ισχύ και περιήλθε σε ακυβερνησία πέφτοντας σε βάθος σύνθλιψης, κάτι που έγινε.
Το μυστήριο του USS Scorpion δείχνει να στοιχειώνει ακόμα το Αμερικανικό Ναυτικό. Κατά καιρούς, ειδικά συνεργεία επισκέπτονται ξανά και ξανά το ναυάγιο τόσο του “Scorpion” όσο και του USS Thresher συλλέγοντας στοιχεία. Το ενδιαφέρον του κεντρίζουν και η τύχη του πυρηνικού αντιδραστήρα αλλά και των δύο πυρηνικών τορπιλών Mark 45 (ASTOR) που μετέφερε, που όμως δεν εμφανίζουν σημάδια αστάθειας προς το παρόν. Το 1985, το Ναυτικό των ΗΠΑ έδωσε άδεια στον εξερευνητή και ωκεανογράφο Ρόμπερτ Μπάλαρντ, που ανακάλυψε και κατέγραψε τα ναυάγια του “Τιτανικού” και του “Bismarck”, να επισκεφτεί το ναυάγιο του “Scorpion” και να συλλέξει στοιχεία, ελπίζοντας ίσως στην ανακάλυψη στοιχείων που του ξέφυγαν. Ο Μπάλαρντ έλαβε βοήθεια και ειδικό εξοπλισμό από το αμερικανικό ναυτικό αλλά δεν προσέφερε τίποτα περισσότερο. Οι τελευταίες γνωστές φωτογραφίες του ναυαγίου προέρχονται από αυτήν την αποστολή. Το 2012, μια κίνηση εντός του Ναυτικού από πάνω από 13.000 μέλη υπέγραψαν μια αίτηση να ξανανοίξει ο φάκελος του USS Scorpion. Το αίτημα απορρίφθηκε. Ο σύνδεσμος συγγενών θυμάτων του ναυαγίου ανακοίνωσε πως θα χρηματοδοτήσει ιδιωτικές έρευνες εφόσον το κύτος βρίσκεται σε διεθνή ύδατα αλλά ακόμα κι έτσι κάθε παρέμβασε σε πολεμικά ναυάγια απαγορεύεται εφόσον πρόκειται για ναυτικά νεκροταφεία.
Η άγνοια είναι ο σύμμαχος των υποθέσεων. Τα τελευταία 50 χρόνια οι θεωρίες γύρω από τα αίτια του ναυαγίου εκτείνονται σε όλο το φάσμα των γνωστών και αγνώστων σεναρίων από κατά λάθος πυροδότηση τορπίλης, ελατωματικά κυκλώματα, απώλεια πίεσης και ισχύος μέχρι σοβιετική επίθεση. Οι επικρατέστερες θεωρίες κάνουν λόγο για έκρηξη τορπίλης Mk 37. Ο λόγος εντοπίζεται στην πρόσφατη -την άνοιξη του 1968- ανακάλυψη πως οτι μπαταρίες των συγκεκριμένων τορπιλών ήταν ελατωματικές και διατάχθηκε η αντικατάστασή τους. Ωστόσο, το USS Scorpion ήταν έτοιμο να ξεκινήσει την μοιραία, όπως αποδείχθηκε, αποστολή του και δεν μπορούσε να το κάνει χωρίς τορπίλες. Το Ναυτικό αποφάσισε να αναβάλει την διαδικασία αντικατάστασης των μπαταριών του “Scorpion” μετά την επιστροφή του. Θεωρίες για ακούσια ενεργοποίηση τορπίλης εντός του χώρου αποθήκευσης ή δοκιμαστική εκτόξευση τορπίλης που δυσλειτούργησε και εξερράγη ή ακόμα και στράφηκε εναντίον του ίδιου του υποβρυχίου καθώς καθοδηγείτο ακουστικά, εναλλάσσονται η μία την άλλη. Οι αρχικές έρευνες απέρριψαν όπως είπαμε- την πιθανότητα έκρηξης αλλά χωρίς αδιάσειστα στοιχεία υπάρχει πάντα χώρος για υποθέσεις.
Άλλες θεωρίες μιλούν για αστοχία του κύτους, αφού οι ανάγκες ολικής συντήρησης και ανακατασκευής το 1967 εγκαταλείφθηκαν για το μέλλον, καθώς η ανάγκη για υποβρύχια στο ναυτικό ήταν πολύ πιεστικές. Μάλιστα, μετά την ανάπτυξή του στη Μεσόγειο, οι αναφορές μιλούσαν για αβαρίες από διαρροή υγρού Freon από τα συστήματα ψύξης του υποβρυχίου. Οι ανάγκες περιπολίες περιόρισαν τις επισκευές στις απολύτως απαραίτητες πριν τον απόπλου με σκοπό να ολοκληρωθούν στη γενική επισκευή του υποβρυχίου, όταν επέστρεφε κάτι που δεν έγινε ποτέ. Όποια κι αν είναι η αλήθεια, η τραγική απώλεια του USS Scorpion και των 99 μελών του πληρώματός του αποτελεί ένα οδυνηρό ερωτηματικό στα χρονικά του αμερικανικού ναυτικού. Μια μαύρη παρένθεση που πολλοί ελπίζουν να φωτιστεί στο μέλλον.
