Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023, δεν ήταν μια ακόμα κλιμάκωση στη μακροχρόνια ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, αλλά φαίνεται να είχε ένα συγκεκριμένο στρατηγικό στόχο: τη ματαίωση μιας πιθανής ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Wall Street Journal, ο τότε ηγέτης της Χαμάς, Γιάχια Σινουάρ -όπως αποκαλύπτεται από σημειώσεις συνάντησης σημαντικών στελεχών της οργάνωσης στις 2 Οκτωβρίου 2023 – θεωρούσε ότι η πρόοδος στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο κρατών θα αποδυνάμωνε την παλαιστινιακή υπόθεση, μειώνοντας την περιφερειακή υποστήριξη προς τον αγώνα των Παλαιστινίων και ενισχύοντας τη θέση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή. Τα παραπάνω έγγραφα έτσι επιβεβαιώνουν τις σχετικές υποψίες και υποθέσεις που είχαν διατυπωθεί από αναλυτές, σχετικά με το γιατί η Χαμάς διάλεξε να προχωρήσει σε μια τόσο αιματηρή και τολμηρή επίθεση κατά του Ισραήλ, μετά από χρόνια ύφεσης της μεταξύ τους αντιπαράθεσης.
Η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου
Η επίθεση της Χαμάς ξεκίνησε στις 6:30 το πρωί της 7ης Οκτωβρίου 2023, με την εκτόξευση χιλιάδων ρουκετών από τη Λωρίδα της Γάζας προς το Ισραήλ. Ταυτόχρονα, ένοπλοι μαχητές της Χαμάς διείσδυσαν σε ισραηλινά εδάφη, επιτιθέμενοι σε κοινότητες κοντά στα σύνορα και στο μουσικό φεστιβάλ Supernova, όπου σκοτώθηκαν περισσότεροι από 360 άνθρωποι. Συνολικά, 1.195 Ισραηλινοί και αλλοδαποί έχασαν τη ζωή τους, εκ των οποίων 815 ήταν άμαχοι, ενώ 251 άτομα απαχθήκαν ως όμηροι. Η επίθεση αυτή θεωρείται η πιο θανατηφόρα στην ιστορία του Ισραήλ, προκαλώντας σοκ και οργή στη χώρα.
Οι New York Times αποκάλυψαν τον Οκτώβριο του 2024 ότι η Χαμάς είχε αρχικά σχεδιάσει την επίθεση για το φθινόπωρο του 2022, αλλά την ανέβαλε για να εξασφαλίσει τη συμμετοχή του Ιράν και της Χεζμπολάχ, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να παραπλανήσει το Ισραήλ ότι επιθυμούσε ηρεμία στη Γάζα.
Η ισραηλινή αντεπίθεση δεν άργησε να έρθει. Με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Σιδερένια Ξίφη», το Ισραήλ ξεκίνησε εκτεταμένους βομβαρδισμούς στη Γάζα και, στις 27 Οκτωβρίου 2023, προχώρησε σε χερσαία εισβολή με στόχο την καταστροφή της Χαμάς και την απελευθέρωση των ομήρων. Έως το Μάιο του 2025 περισσότεροι από 53.000 Παλαιστίνιοι είχαν σκοτωθεί και δεκάδες χιλιάδες είχαν τραυματιστεί, σύμφωνα με επίσημες πηγές. Δορυφορικές εικόνες έδειξαν ότι το 30% των κτιρίων στη Γάζα είχε καταστραφεί, ενώ το 85% του πληθυσμού της περιοχής εκτοπίστηκε. Και ένα τέταρτο των κατοίκων της Γάζας αντιμετωπίζει συνθήκες ακραίας πείνας, με την ανθρωπιστική κρίση να επιδεινώνεται καθημερινά.
Ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας και οι Συμφωνίες του Αβραάμ
Η Σαουδική Αραβία, υπό την ηγεσία του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν είχε δείξει διάθεση για κανονικοποίηση των σχέσεων με το Ισραήλ στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ του 2020. Οι συμφωνίες αυτές, που προωθήθηκαν από την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ, οδήγησαν στην εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Η Σαουδική Αραβία, αν και δεν τις υπέγραψε, έδωσε τη σιωπηρή της έγκριση, επιτρέποντας για πρώτη φορά σε ισραηλινά επιβατηγά αεροπλάνα να χρησιμοποιούν τον εναέριο χώρο της για πτήσεις προς τα Εμιράτα.
Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το Σεπτέμβριο του 2023 ότι η Σαουδική Αραβία πλησίαζε σε μια συμφωνία με το Ισραήλ, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή θα περιλάμβανε εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, υποστήριξη για ένα σαουδαραβικό πυρηνικό πρόγραμμα για ειρηνικούς σκοπούς, και επενδύσεις σε τεχνολογία και υποδομές. Ωστόσο, ο ίδιος είχε θέσει ως προϋπόθεση την πρόοδο προς τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους, κάτι που αποτελούσε πάγιο αίτημα της σαουδαραβικής διπλωματίας.
Η Χαμάς, γνωρίζοντας την πιθανότητα αυτής της συμφωνίας, θεωρούσε ότι η κανονικοποίηση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας θα αποδυνάμωνε τη θέση της στην περιοχή. Η Σαουδική Αραβία, ως μια από τις ισχυρότερες χώρες στον αραβικό κόσμο και θεματοφύλακας των ιερών τόπων του Ισλάμ, έχει σημαντική επιρροή στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς παγκοσμίως. Μια προσέγγιση με το Ισραήλ θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευρύτερη αποδοχή του από άλλα αραβικά κράτη, μειώνοντας τη διεθνή πίεση για την επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος.
Μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, η Σαουδική Αραβία ανέστειλε τις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ, καταδικάζοντας τη βία και από τις δύο πλευρές. Το Ριάντ εξέφρασε τη «βαθιά του ανησυχία» για την κλιμάκωση της σύγκρουσης και κάλεσε για άμεση κατάπαυση του πυρός, ενώ επανέλαβε τη δέσμευσή του για μια δίκαιη λύση στο παλαιστινιακό ζήτημα.
Η εμπλοκή άλλων δυνάμεων
Η σύγκρουση στη Γάζα δεν περιορίστηκε σε μια διμερή αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Το Ιράν, που κατηγορείται για την παροχή όπλων, εκπαίδευσης και χρηματοδότησης στη Χαμάς, φαίνεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο στα παρασκήνια. Η Σαουδική Αραβία, από την άλλη πλευρά, βρίσκεται σε έντονο ανταγωνισμό με το Ιράν για την περιφερειακή κυριαρχία στον Αραβικό Κόλπο και τη Μέση Ανατολή. Και εδώ, μια πιθανή συμφωνία με το Ισραήλ θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση του Ριάντ έναντι της Τεχεράνης, καθώς το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία μοιράζονται κοινά συμφέροντα στην αντιμετώπιση της ιρανικής επιρροής. Ωστόσο, η κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Γάζα και η ανθρωπιστική κρίση που ακολούθησε έθεσαν τη Σαουδική Αραβία σε δύσκολη θέση, καθώς έπρεπε να ισορροπήσει μεταξύ της υποστήριξης του παλαιστινιακού αγώνα και της επιθυμίας της για στρατηγική συνεργασία με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.
Σήμερα πάντως βλέπουμε μια νέα διπλωματική “επίθεση” Τραμπ στη Μέση Ανατολή με περιοδεία στις χώρες του Κόλπου (με πρώτη στάση τη Σαουδική Αραβία), όπου και πάλι προωθεί την ιδέα για “γενική συνεννόηση” και εξέλιξη των Συμφωνιών του Αβραάμ, και αποκατάσταση σχέσεων με το Ισραήλ. Εδώ όμως, η οικτρή κατάσταση στη Γάζα, παραμένει τεράστιο “αγκάθι” που πρέπει να αντιμετωπιστεί από όλες τις χώρες. Από τις αραβικές, που πρέπει να συναινέσουν για κάποια -έστω πρόχειρη- διευθέτηση της κρίσης και προφανώς με παύση των εχθροπραξιών και της εισβολής του Ισραήλ, ενώ από την μεριά του Νετανιάχου, χρειάζεται να αναζητηθεί μια διαφορετική λύση από την πολεμική, ώστε να υπάρχει περιθώριο συνεννόησης με τις γειτονικές χώρες.
