Το ζήτημα της αποστολής ανθρωπιστικής και στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία από την Ελλάδα έχει ήδη γίνει σημαντικό θέμα συζήτησης και ειδικά το στρατιωτικό σκέλος. Όπου εμφανίζονται δύο αντίθετες απόψεις: η μία λέει πως «καλώς εστάλη, ώστε να μετέχει η Ελλάδα στην ομαδική αντίδραση των ευρωπαϊκών χωρών που επιβάλλουν οικονομικές και κανονιστικές κυρώσεις στην Ρωσία αλλά και στέλνουν οπλισμό στην Ουκρανία ώστε να αντέξει στην εισβολή». Μάλιστα όσοι ασπάζονται αυτό το επιχείρημα τονίζουν πως η χώρα μας δεν μπορεί να μείνει πίσω σε μια τόσο ανοιχτή παραβίαση του διεθνούς δικαίου που κάνει η Μόσχα. Η αντίθετη πλευρά επικεντρώνεται στο ότι με αυτή την κίνηση η Ελλάδα εμπλέκεται σημαντικά σε μια σύρραξη που μπορεί εύκολα να κλιμακωθεί, έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με τη Ρωσία που αποτελεί παραδοσιακό φίλο της χώρας μας, συντάσσεται με μια «μιλιταριστική» αντίληψη διαχείρισης της εισβολής, αντί να επικεντρωθεί (η Ελλάδα) σε διπλωματικές προσπάθειες ειρήνευσης στις οποίες άλλωστε έχει και παράδοση.
Η άποψη μας; Την καταθέτουμε προς προβληματισμό καθώς το θέμα κάθε άλλο προσφέρεται για «απόλυτες» θέσεις. Αρχικά όμως να τονίσουμε κάτι ως βάση του διαλόγου. Η στρατιωτική βοήθεια που προσέφερε η χώρα μας, δηλαδή ένα φορτίο τυφεκίων καλάσνικοφ, πυρομαχικών και κάποιων άλλων στοιχείων (ίσως αντιαρματικών πυραύλων) είναι μικρή σε όγκο και αμυντική αποτελεσματικότητα, δεν μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη της ρωσικής εισβολής, άρα έχει κυρίως συμβολικό χαρακτήρα και όχι ουσιαστικά αμυντικό. Η δική μας συνεισφορά δεν μπορεί να έχει λόγω των μικρών δυνατοτήτων μας στον τομέα, το μέγεθος π.χ. της βρετανικής βοήθειας. Που προμήθευσε στην Ουκρανία χιλιάδες αντιαρματικούς πυραύλους, που πράγματι μπορεί να επηρεάσουν την ροή του πολέμου.
Να λοιπόν η έναρξη της συζήτησης: Η Ελλάδα στις διεθνείς της κινήσεις και ειδικά στις σχέσεις της με τις λεγόμενες «υπερδυνάμεις», κινείται κυρίως σε συμβολικό πεδίο δράσεων σε ότι αφορά την αμυντική της συνεισφορά, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Π.χ. στην μεγάλη κινητοποίηση του ΝΑΤΟ για την παρουσία του στο Αφγανιστάν με την δύναμη της ISAF, στείλαμε ένα λόχο Μηχανικού για να προσφέρει κυρίως σε έργα ανοικοδόμησης. Ενώ στην επέμβαση στη Σομαλία των δυνάμεων του ΟΗΕ το 1993, με την αποστολή UNITAF, είχαμε επίσης μια μικρή συμμετοχή με κάπου 100 άτομα, κυρίως για παροχή περίθαλψης, οργάνωσης νοσοκομειακών υποδομών και διανομή τροφίμων. Δυστυχώς εδώ είχαμε και την απώλεια του Λοχία (ΤΘ) Μιχαήλ Σούμπουρου σε ενέδρα ανταρτών. Aκόμη, στον 1ο Πόλεμο του Κόλπου, όπου υπήρχε και η σχετική εντολή των Ηνωμένων Εθνών, η Ελλάδα μετείχε με περιπολίες μιας φρεγάτας, δηλαδή χωρίς ουσιαστική εμπλοκή σε επιθετικές επιχειρήσεις.
Στην παραπάνω λογική και ελληνική «παράδοση» λοιπόν, η συμβολική μας συμμετοχή στην στρατιωτική ενίσχυση της Ουκρανίας μάλλον φαντάζει λογική. Στείλαμε λίγα, τόσα μπορούσαμε, πήγαν αυτά ως «πακέτο» με ανθρωπιστική βοήθεια, κάπου εδώ ολοκληρώνεται η ευθεία ανάμιξη μας, και προφανώς ακολουθεί η γενικότερη σύμπραξη μας με τις οικονομικές κυρώσεις προς τη Ρωσία. Καθώς η Ελλάδα ορθά ακολουθεί στο κλείσιμο του εναερίου χώρου της στις ρωσικές αεροπορικές εταιρίες, συναινεί στην αποπομπή ρωσικών τραπεζών από το διεθνές σύστημα πληρωμών, επικροτεί τις άλλες οικονομικές κυρώσεις και βέβαια αποδοκιμάζει έντονα και αυστηρά την ρωσική εισβολή.
Ας ξαναδιαβάσουμε την τελευταία πρόταση, ανάποδα τώρα. Αφού η Ελλάδα έχει ουσιαστικά συμπράξει, συναινέσει, επαινέσει και υιοθετήσει μια σειρά κυρώσεων που έχουν ιδιαίτερο κόστος για τη Ρωσία, με την πίεση τέτοια που να θυμίζει ο Πούτιν την «πυρηνική» λύση, σε μια τρομακτική διατύπωση που ούτε στα μεγάλα «βάθη» του Ψυχρού Πολέμου δεν ακουγόταν, είχαμε πραγματικά ανάγκη για τον τελικό «κάρφο» με την αποστολή όπλων; Όταν δηλαδή έχουμε έρθει ήδη σε διπλωματική ρήξη -και δικαίως- με τη Ρωσία, υπήρχε ειδικός και κυρίως απαραίτητος λόγος να προστεθεί εδώ ο συμβολισμός των «νεκρών γερανών»;
Να ερμηνεύσουμε το τελευταίο. Στον απολογισμό που θα κάνει κάποια στιγμή η Ρωσία, της εισβολής στην Ουκρανία, θα γίνει φυσικά -και θλιβερά- η καταμέτρηση των νεκρών της. Δική της επιλογή βέβαια η εισβολή και όχι, δεν ήταν «μονόδρομος», όπως επιθυμεί η Μόσχα να την παρουσιάσει. Αλλά στην καταμέτρηση των «γερανών» δεν χρειάζεται να εμφανίζεται και το όνομα της Ελλάδας ως «εχθρού». Τι είναι οι γερανοί; Το πανέμορφο αυτό πτηνό που μεταναστεύει από τη Ρωσία προς τα θερμά κλίματα κάθε χειμώνα, για να επιστρέψει στη Σιβηρία και την ευρωπαϊκή Ρωσία την άνοιξη, είναι εκεί το σύμβολο των νεκρών στρατιωτών της «μητέρας πατρίδας». Όποιος έχει ταξιδέψει στη Ρωσία -και στις τέως σοβιετικές χώρες- θα έχει δει τα κυριολεκτικά χιλιάδες μνημεία για τους νεκρούς του 2ου Παγκοσμίου, κάποια από αυτά με απεικονίσεις γερανών, μόνων ή σε σμήνη. Θα τολμήσουμε να πούμε πως δεν υπάρχει άλλη χώρα στην Ευρώπη όπου ο σεβασμός των νεκρών στρατιωτών να έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, να έχει ντυθεί με τόσους μύθους, να έχει υμνηθεί με συγκλονιστικά λαϊκά τραγούδια, να έχει ενσωματωθεί στην εθνική και κοινωνική μνήμη. Προφανώς σε όλα αυτά συναίνεσε η σοβιετική προπαγάνδα, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα.
Είναι πως η Ελλάδα ακριβώς στα μεγέθη της, που της επιβάλλουν συμβολικές κινήσεις στο διεθνή ορίζοντα, οφείλει, υποχρεούται πιο σωστά, να λάβει υπόψη της και τους συμβολισμούς των άλλων. Να αναγνωρίσει πως για τους Ρώσους, ο νεκρός στρατιώτης που συμβολίζεται και απεικονίζεται ως ένας φευγαλέος γερανός στον ουρανό, είναι (όπως και για εμάς) ιερός, αλλά ακόμη περισσότερο «μόνιμα υπαρκτός» και συνεχώς υπό αναφορά. Και ακριβώς η αποστολή «όπλων» προς την δικαίως αμυνόμενη Ουκρανία, θα καταμετρηθεί στο ρωσικό μυθικό και ιστορικό μνημονικό -αυτό που κάθε λαός κατασκευάζει για να «χωρέσει» ο ίδιος καλύτερα- ως «εχθρική ενέργεια», ιδιαίτερα βαρύνουσα συμβολικά. Πόσο μάλλον όταν στην σύγκρουση στην Ουκρανία και οι δύο πλευρές έχουν εγκλωβιστεί και σε μεγάλο βαθμό κινούνται με βάση ισχυρούς εθνικούς μύθους και μνήμες, με άμεσες αναφορές στο Ναζισμό, στην “εθνική ιδέα”, στην περίοδο του Σταλινισμού, στην μεσαιωνική ιστορία της Ευρώπης κ.ο.κ.
Να λοιπόν η καταληκτική μας άποψη. Πρακτικά η Ελλάδα ως ανήκουσα στη Δύση είναι ήδη συντεταγμένη με την καταδίκη και τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Και η Μόσχα το γνωρίζει αυτό και το σέβεται. Οπότε σε ένα κόσμο που διέπεται και από τον πραγματισμό αλλά και από το εθνικά φαντασιακό, η ελληνική στάση μάλλον έπρεπε να μην κάνει ένα ακόμη βήμα. Και η πολιτική που ασκείται με βάση τη γνώση, την εντρύφηση στην ιστορία, την αναζήτηση των αιτιών αλλά και των κυρίαρχων μύθων κάθε πλευράς, οφείλει όλα αυτά να τα καταμετρά και να τα αξιολογεί, χωρίς την επιρροή ενός ψευδεπίγραφου κοσμοπολιτισμού και την αγωνία επιβράβευσης. Καθώς στο συμβολικό πεδίο αρχικά και τελικά στο πραγματικό, πολλές αποφάσεις έχουν μεγαλύτερη επίπτωση από ότι υποθέτουμε.
