Το κύριο ερώτημα του τίτλου είναι χωρίς νόημα. Το ξεκαθαρίζουμε από την αρχή. Ο πόλεμος εξ ορισμού είναι βαρύ έγκλημα, που έστω για τον αμυνόμενο θεωρείται «δικαιολογημένο» αλλά παραμένει ηθικά μεμπτό και αποτρόπαιο. Τουλάχιστον κατά τα τρέχοντα της θρησκείας και της δυτικής ηθικής μας.
Στην ηθικολόγηση όμως του πολέμου και στην προσπάθεια να απεκδυθεί αυτός τις χειρότερες εκφάνσεις του, η σφαγή των αμάχων και των αιχμαλώτων παραμένει ως η πιο καταδικαστέα πράξη. Καθώς τόσο οι συμφωνημένοι διεθνώς κανόνες διεξαγωγής του πολέμου (κεντρικό κείμενο εδώ οι Συμβάσεις της Χάγης) όσο και η μετά τον 2ο Παγκόσμιο παγκόσμια ενδοσκόπηση, για το που ακριβώς μπορεί να οδηγήσει η πολεμική μανία και η ανθρώπινη κτηνωδία, έχουν θεσπίσει νέες νόρμες ηθικής και ειδικά δικαστήρια εγκλημάτων πολέμου.
Τι γίνεται λοιπόν στην Ουκρανία; Οι καταγγελίες και από τις δύο πλευρές συνεχείς. Η σφαγή στη Bucha προ λίγων ημερών καταλογίζεται στη Ρωσική πλευρά, ότι εκτέλεσε μαζικά ουκρανούς πολίτες στην αποχώρηση της από τα περίχωρα του Κιέβου. Όχι απαντά η Ρωσία, είναι ουκρανική εσωτερική εκκαθάριση, δολοφόνησαν συμπαθούντες των Ρώσων, αλλά και σκηνοθέτησαν, για να στήσουν μια προβοκάτσια εις βάρος μας.
Οι Ρώσοι βιάζουν, λεηλατούν, καίνε, ισοπεδώνουν πόλεις, εκτελούν αμάχους, βομβαρδίζουν νοσοκομεία, καταφύγια πολιτών, αστικές ζώνες χωρίς στρατιωτική παρουσία καταγγέλλουν οι Ουκρανοί. Προσφέροντας και άφθονες μαρτυρίες, αναφορές, τοποθεσίες.
Όχι απαντούν οι Ρώσοι. Εσείς πυροβολείτε τους αιχμαλώτους μας, προ ημερών βγήκε μέχρι και Ουκρανός που διαχειρίζεται νοσοκομείο εκστρατείας και δήλωσε πως «έχω δώσει εντολή στους γιατρούς να ευνουχίζουν τους Ρώσους τραυματίες» (αν και μετά τα απέσυρε…). Ακόμη η Μόσχα καταγγέλλει το τάγμα Αζόφ αλλά και άλλες ακροδεξιές και εθνικιστικές ουκρανικές πολιτοφυλακές ότι κάνουν όργια, τόσο σε βάρος Ρώσων αιχμαλώτων και ουκρανών πολιτών, όσο και σκηνοθεσίες ρωσικών ωμοτήτων.
Μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα από αυτή την αντιπαράθεση; Πρακτικά και εν μέσω πολέμου πολύ δύσκολα. Οι εικόνες και οι αναφορές των εκατοντάδων δημοσιογράφων που βρίσκονται στην Ουκρανία (με δεκάδες από αυτούς να έχουν ήδη σκοτωθεί, άρα περισσεύουν εδώ οι χυδαίες νύξεις ότι «είναι όλοι πληρωμένοι»), είναι όμως αδιαμφισβήτητες. Εγκλήματα πολέμου γίνονται συνεχώς και κυρίως με ευθύνη του εισβολέα που «ήρξατο χειρών αδίκων». Άμαχοι σφάζονται, εγκλωβίζονται, βομβαρδίζονται, στερούνται τροφής και νερού και περίθαλψης, πόλεις ισοπεδώνονται, αιχμάλωτοι κακομεταχειρίζονται.
Το ερώτημα όμως του τίτλου όσο το μελετάμε εξειδικεύεται: Τελικά μας εκπλήττουν όλα αυτά; Τα θεωρούμε πρωτοφανή, απίστευτα; Δεν έχουμε δει άπειρες επαναλήψεις τους και ακόμη και από στρατούς πιο «οργανωμένων» χωρών και με υποτίθεται αυστηρό κώδικα συμπεριφοράς;
Τελικά πιστεύει κανείς, όσο ρωσόφιλος και να είναι, πως ένας στρατός που εισβάλλει κατά εκατοντάδες χιλιάδες σε ένα σκληρό επιθετικό πόλεμο, ότι τον διεξάγει «με τον -ρωσικό- σταυρό στο χέρι»; Έχει κανείς την ψευδαίσθηση, ή πιο σωστά την παραίσθηση, πως στο πεδίο της μάχης, ο εισβολέας, που έχει ήδη γαλουχηθεί από την Πουτινική ερμηνεία πως απέναντι του βρίσκονται οι «νοσταλγοί των Ναζί και οι αναβιωτές του Χίτλερ, Ουκρανοί» θα φερθεί κόσμια; Ηθικά; Με αυτοέλεγχο; Πως μετά από εβδομάδες μαχών, αιματηρές, σε αρκετά σημεία του μετώπου και άκαρπες, ή ακόμη χειρότερα για τον εισβολέα, τώρα με υποχώρηση, πως δεν θα ξεσπάσει στον όποιον βρει μπροστά του;
Έχει μήπως κανείς την φαντασίωση πως η εκπαίδευση των Ρώσων στρατιωτών που είναι διάσημη για τη σκληρότητα της (με καψόνια που δεν τα διανοείται δυτικός στρατιώτης) δεν παράγει ανθρώπινα «αυτόματα»; Ή πιστεύει κανείς πως οι μόνιμοι Ρώσοι στρατιώτες και οι κατώτεροι αξιωματικοί, που έχουν καταταγεί για να πάρουν ένα πενιχρό μισθό, και με τεράστια προβλήματα αλκοολισμού (χρόνιο ζήτημα στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις) θα γνωρίζουν τις Συμβάσεις της Χάγης, ή θα έχουν την ικανότητα ψύχραιμης ανάλυσης και συμπεριφοράς στο πεδίο της μάχης, και πως δεν θα λεηλατήσουν και δεν θα αποκτηνωθούν;
Αλλά και αντίστροφα. Πιστεύει κανείς πως η Ουκρανική αντίσταση διεξάγεται «δια κανόνων»; Πως ο Ουκρανός στρατιώτης βλέποντας τον Ρώσο εισβολέα, θα τον σεβαστεί, αξιολογήσει ως «ανθρώπινο όν» όταν τον συλλάβει; Πως θα τον περιθάλψει; Όταν ο ίδιος ο Ουκρανός Πρόεδρος, ο Ζελένσκι αποκαλεί τους Ρώσους «ζώα, κτήνη, εγκληματίες», τι ακριβώς θα πράξουν οι στρατιώτες του στο πεδίο; Πιστεύει κανείς, όσο ουκρανόφιλος και να είναι, πως παραστρατιωτικές αλλά δυστυχώς και πλήρως ενταγμένες στον Ουκρανικό Στρατό νεοναζιστικές και εθνικιστικές ομάδες σαν το Τάγμα Αζόφ (που τώρα «εξαγνίζονται» ως υπερασπιστές της χώρας), θα αντιμετωπίσουν τους Ρώσους με πολεμική αβρότητα; Έχοντας οι ίδιοι επάνω τους τατουάζ με τον “Μαύρο Ήλιο” των SS;
Ή μήπως κανείς πιστεύει πως σε έναν πόλεμο που διεξάγεται σε πρωτοφανή «ζωντανή αναμετάδοση» (εδώ πράγματι, έχουμε μια… παγκόσμια πρώτη), κάθε πλευρά δεν θα εκμεταλλευθεί ότι μπορεί, από προβοκάτσιες, φήμες, παραπλανήσεις, για να εκθέσει τον αντίπαλο της και να αιτιολογήσει και νομιμοποιήσει τις δικές της δράσεις;
Ας μην είμαστε τουλάχιστον αφελείς. Και το μέγα λάθος λογικής και ηθικής θα είναι να επιχειρήσουμε να κατασκευάσουμε ένα «ζύγι» εγκλημάτων, και να το αναρτήσουμε πάνω από μια ρημαγμένη χώρα μελετώντας ποιος έκανε τι και πόσο, ώστε να δούμε που γέρνει η δική του ευθύνη και αν είναι λιγότερη έναντι του άλλου, να τον απαλλάξουμε.
Πως λοιπόν μπορούμε να κρίνουμε το τι συμβαίνει στην Ουκρανία; Αρχικά κατά περίπτωση και χωρίς συμψηφισμούς που είναι το «σπορ» της εποχής. Κάθε συμβάν, όποια πλευρά και να το καταγγέλλει, πρέπει να διερευνηθεί εξαντλητικά. Και ας κρατήσουν δεκαετίες τα σχετικά δικαστήρια. Στα εγκλήματα του εμφυλίου της Γιουγκοσλαβίας κράτησαν είκοσι χρόνια οι σχετικές έρευνες, οι δίκες στο ειδικό Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και ακόμη συνεχίζονται οι ανασκαφές τάφων, η αναζήτηση δειγμάτων DNA, η καταγραφή μαρτυριών. Στην δική μας, την κατακαμένη Κύπρο από την Τουρκική εισβολή, κοντά 50 χρόνια αργότερα και έως σήμερα γίνονται αποκομιδές οστών και ανασκαφές και ταυτοποιήσεις νεκρών για να μάθουμε επιτέλους την τύχη των αγνοουμένων, και ορθά και δίκαια αυτή η έρευνα δεν θα σταματήσει ποτέ, ούτε βέβαια ο καταλογισμός ευθυνών. Το ίδιο θλιβερό αλλά απαραίτητο λοιπόν οφείλουμε να κάνουμε, ως παγκόσμια κοινότητα και στην Ουκρανία.
Στη συνέχεια: Η αναζήτηση ευθυνών θα πρέπει να θίξει και τους ενεργά υψηλά ιθύνοντες ή επιτρέποντες τις σφαγές. Γιατί τον τοπικό διοικητή, τον βιαστή στρατιώτη, τον παραστρατιωτικό, ίσως μπορείς να τον βρεις, ίσως και να τον τιμωρήσεις. Στα ανώτερα κλιμάκια όμως, είναι δεδομένο πως θα δυσκολευθεί η διεθνής δικαιοσύνη να φθάσει. Ειδικά αν οι «κεφαλές» καλύπτονται από τον θεσμό τους, την ισχύ τους, την διεθνή υποκρισία που θα έχει διαγράψει τα όσα επέτρεψαν ή δεν απέφυγαν. Αλλά και εκεί, έστω η κατακραυγή, πρέπει να καταχωρηθεί στη συγγραφή της ιστορίας.
Τέλος, για να μπει ένα τέλος άμεσα σε όσα γίνονται τώρα. Η λύση είναι μια. Η παύση του πολέμου και η αποχώρηση της Ρωσίας από την Ουκρανία. Καθώς αυτή αδίκως εισέβαλε, αδίκως και υπέρμετρα κλιμάκωσε, αδίκως παρήγαγε ένα δικό της «δίκαιο» εισβολής, ενώ είχε ειρηνικές ή έστω ηπιότερες εναλλακτικές. Ο σεβασμός που οφείλουμε στο ρωσικό λαό, στην ιστορία του, στις θυσίες του, στον πολιτισμό του, η συμπάθεια που έχουμε για την από Βυζαντίου στενή μας σχέση, η γειτνίαση μας εδώ και εκατονταετίες σε μια υπό διαμόρφωση Ευρώπη των «εθνών», δεν μπορεί να χρησιμεύει ως φερετζές ευθυνών και ωμοτήτων. Παράλληλα, ο ίδιος σεβασμός και η συμπάθεια προς το ουκρανικό έθνος που τώρα διαμορφώνεται και είναι υπό καταδίωξη, δεν μπορεί να γίνει αιτιολόγηση παρεκτροπών.
Ομόθυμη καταδίκη της Σφαγής στη Bucha, αρνούνται τα εγκλήματα πολέμου οι Ρώσοι
Και ακόμη, η δική μας, εγχώρια ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή εμμονή για ιστορικό αναθεωρητισμό, για αφελή και αποστασιοποιημένη ερμηνεία των «ανατολικών», η αφ’ υψηλού θεώρηση ιστορικών ζητημάτων που δεν κατανοούμε ή δεν αξιολογούμε, η μανιώδης εξίσωση κάθε καθεστώτος με το έρεβος ως μέθοδος απαξίωσης του, θα είναι το δικό μας πεδίο ενδοσκόπησης και ανατροπής. Η ιστορία ούτε τελειώνει όπως είχαν προβλέψει κάποιοι, ούτε γράφεται μονοδιάστατα και τροπαιοφόρα.
