Υπολογίζοντας το κόστος της σύγκρουσης ΗΠΑ – Τουρκίας σε κάθε τομέα

Την ώρα που ορισμένοι κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου και φαντασιώνονται (όταν δεν το… εύχονται!) έγκαιρες και απροβλημάτιστες παραδόσεις F-35 στην Τουρκία οι σχέσεις των δυο χωρών βρίσκονται σε ιστορικό ναδίρ δεκαετιών. Στα μέσα Ιανουαρίου ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπλ δεν δίστασε να ρίξει λάδι στη φωτιά γράφοντας στο Twitter ότι η χώρα του θα “καταστρέψει οικονομικά την Τουρκία” εάν επιτεθεί στους Κούρδους της Συρίας μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη βόρεια Συρία. Η απειλή του Trump προκάλεσε σκληρές αλλά μετρημένες απαντήσεις από την Άγκυρα. Ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξέφρασε θλίψη για το σχόλιο αλλά την επόμενη μέρα το συναίσθημά του άλλαξε σε… κάτι πιο θερμό μετά από τηλεφωνήματα μεταξύ των ηγετών. Αυτό το είδος σκωτσέζικου ντους δεν ήταν βέβαια κάτι νέο, όντας αντιπροσωπευτικό της ευμετάβλητης αλλά και πολυεπίπεδης σχέσης των δύο χωρών.
Όπως υπογραμμίζει σχετική ανάλυση στο stratfor, το πραγματικό πρόβλημα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας είναι τα αντιφατικά μακροπρόθεσμα σχέδια τους για την σταθεροποίηση της Συρίας και την καταπολέμηση των εστιών πολέμου στη χώρα αυτή. Καθώς η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συρία γίνεται ολοένα και περισσότερο ζήτημα του «πότε» και όχι του «αν», ο Λευκός Οίκος έχει απαιτήσει μια ασφαλή ζώνη για τον κύριο σύμμαχό του εναντίον του ισλαμικού κράτους (ISIS), τους Κούρδους της Συρίας. Σαν μέρος της μεγαλύτερης εικόνας όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν οι περιφερειακοί σύμμαχοί της να επωμιστούν περισσότερο το βάρος της σταθεροποίησης των ζωνών σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή και η Τουρκία είναι απαραίτητη σύμμαχος στη βόρεια Συρία – ειδικά όταν η Ρωσία (κύριος ανταγωνιστής των ΗΠΑ) και το Ιράν (φανερός εχθρός των ΗΠΑ) έχουν την δική τους παρουσία στην περιοχή.
Φυσικά, το μακροχρόνια εμπόδιο μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών στη Συρία είναι η επιλογή που έκαναν οι ΗΠΑ όσον αφορά τους συμμάχους τους στην περιοχή εναντίον του ISIS, που δεν είναι άλλοι από τους Κούρδους της (YPG) – μια ομάδα που η Τουρκία ισχυρίζεται ότι είναι το ίδιο με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK – μία διεθνώς αναγνωρισμένη τρομοκρατική οργάνωση) – ως μέρος των ευρύτερων Δημοκρατικών Δυνάμεων της Συρίας (SDF). Πράγματι, σε όλη την διάρκεια του πολέμου στην Συρία, η Άγκυρα δεν έκρυψε καν την επιθυμία της να συντρίψει την παρουσία του YPG στα νότια σύνορά της – κάτι που οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούν να αποτρέψουν στρατιωτικά μετά την απόσυρσή τους. Παρόλα αυτά, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρές οικονομικές ζημίες στην Τουρκία, εάν το επέλεγαν, ακριβώς όπως απείλησε ο πρόεδρος Τραμπ. Το ερώτημα εν προκειμένω είναι, πόσο ακριβώς;
Μαθήματα από μια λίρα που καταποντίζεται
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε θέση να βλάψουν την οικονομία της Τουρκίας εν μέρει εξαιτίας της οικονομικής ευπάθειας της οικονομίας της.. Οι τουρκικές εταιρείες επιβαρύνονται με υψηλό χρέος ύψους περίπου 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων που πρέπει να αποπληρώσουν εντός του 2019. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρέους εκφράζεται σε δολάρια και ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι οι εταιρείες θα δυσκολευθούν να το αποπληρώσουν εάν η λίρα παραμένει αδύναμη. Αλλά το χρέος δεν είναι το μόνο φάντασμα που στοιχειώνει την τουρκική οικονομία: Η χώρα μαστίζεται και από υψηλό πληθωρισμό, μειωμένη κατανάλωση και την έλλειψη επενδυτικής εμπιστοσύνης που απορρέει εν μέρει από τις αντιλήψεις ότι στη χώρα δεν υπάρχει κράτος δικαίου.

Αυτοί ήταν οι παράγοντες που ήρθαν στο προσκήνιο το περασμένο καλοκαίρι κατά τη διάρκεια της τελευταίας διπλωματικής ύφεσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Τράμπ επέκρινε την τουρκική κυβέρνηση και επέβαλε αυξημένους δασμούς και κυρώσεις για την φυλάκιση κι έπειτα κράτηση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον, επιταχύνοντας έτσι ακόμα περισσότερο την ήδη ταχεία υποτίμηση της λίρας. Στο τέλος, το επεισόδιο κατέδειξε ότι το απόλυτο οικονομικό όπλο των Ηνωμένων Πολιτειών εναντίον της Τουρκίας είναι… το συναίσθημα. Ένα τέτοιο εργαλείο μπορεί να είναι έμμεσο, αλλά ο Τραμπ απέδειξε ότι η καυστική ρητορική και η επιβολή ακόμη και απλώς περιορισμένων κυρώσεων μπορούν να υποτιμήσουν τη λίρα, καταστρέφοντας γρήγορα την εμπιστοσύνη των επενδυτών και υποκινώντας τον πανικό των καταναλωτών, ότι το νόμισμα θα υποτιμηθεί ξανά, συμβάλλοντας έτσι στην μείωση της κατανάλωσης. Πράγματι, όταν η λίρα καταποντίστηκε το περασμένο καλοκαίρι κι οι Τούρκοι άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην οικονομία, αναγκάζοντάς τους να ξοδεύουν λιγότερα και να μετατρέπουν τις λίρες τους σε δολάρια ή σε άλλα νομίσματα – παρά τις επίσημες εκκλήσεις της κυβέρνησης να μην το κάνουν, γεγονός που οδήγησε την λίρα σε ακόμα μεγαλύτερη πτώση.

Η ζημιά στη λίρα κατ’ επέκταση βλάπτει και τις προσπάθειες της Τουρκίας να ενισχύσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα της και δη σε μία κρίσιμη χρονική στιγμή για την οικονομία της. Διεθνείς οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν μερικές από τις μεγαλύτερες τουρκικές τράπεζες μετά την κρίση του καλοκαιριού του 2018, αφού ενδεικτικά μόνο η Moody’s μείωσε τις προοπτικές της για 18 δανειστές. Λίγες τουρκικές τράπεζες διαθέτουν υποκαταστήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά οι περισσότεροι δανειστές της χώρας πριμοδοτούν τις συναλλαγές σε δολάρια, γεγονός που θα τους εξέθετε σε σοβαρό κίνδυνο στην η αλήθεια είναι όχι και τόσο πιθανή περίπτωση που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επέλεγαν να τους επιβάλουν κυρώσεις. Επιπλέον, η Άγκυρα είναι αποφασισμένη να προστατεύσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος συμβάλλει σημαντικά στην οικονομία και έχει αξία που ανέρχεται στο 87% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Στις προσπάθειές του να προστατεύσει τον κλάδο και να μειώσει την έκθεση της χώρας στα σκαμπανεβάσματα στην αξία της λίρας έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, ο Ερντογάν έχει επανειλημμένα προτρέψει τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τις όχι σε δολάρια συναλλαγές στην χώρα. Η Τουρκία σημείωσε πράγματι κάποια πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση, καθιερώνοντας ανταλλαγές νομισμάτων με κάποιες χώρες ακόμα και το Ιράν κατά το τελευταίο έτος.
Το γράφημα δείχνει το ποσό των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία από το 2010.

Τα αδύνατα σημεία της Τουρκίας
Όμως η Ουάσιγκτον διαθέτει κι άλλα οικονομικά όπλα που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εναντίον της Άγκυρας – αν και αυτά θα μπορούσαν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις και για τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτά τα εργαλεία περιλαμβάνουν οικονομικά (μεταξύ των οποίων πιο εκδικητικοί εμπορικοί δασμοί) και στρατηγικά μέτρα (μεταξύ των οποίων κι πίεση στην Τουρκία λόγω των δεσμών της με χώρες όπως η Ρωσία, η Βενεζουέλα, το Ιράν και η Κίνα).
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος εισαγωγέας τουρκικών προϊόντων και ο πέμπτος μεγαλύτερος προορισμός εξαγωγών. Η Τουρκία αναντίστοιχα όμως δεν είναι ούτε καν στις 20 πρώτες θέσεις όσον αφορά τους εισαγωγείς ή εξαγωγείς των ΗΠΑ, υπογραμμίζοντας πόσο άνισες είναι οι οικονομικές τους σχέσεις. Οι τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες αποτελούν σημαντική πηγή συναλλάγματος για την Τουρκία, αλλά λίγοι από αυτούς δραστηριοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που σημαίνει ότι η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ως εργαλείο κατά της Άγκυρας. Αλλά οι αεροπορικές εταιρείες είναι μια διαφορετική υπόθεση. οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιές μέχρι και στο 10,6% των ετήσιων εσόδων των τουρκικών εταιρειών εάν εμπόδιζαν στην Turkish Airlines να πετάξει σε προορισμούς των ΗΠΑ.
Όσον αφορά τους εμπορικούς φραγμούς, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέδειξαν την προθυμία τους να επιβάλουν περιορισμούς στην Τουρκία, αυξάνοντας τους δασμούς στις εξαγωγές τουρκικού χάλυβα και αλουμινίου από την Τουρκία ως αντίποινα για τη συνεχιζόμενη κράτηση του Μπράνσον. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έβλαψαν πραγματικά την τουρκική οικονομία με αυτές τις αυξήσεις (που τις πήραν πίσω μετά την απελευθέρωση του Μπράνσον), η αβεβαιότητα έπληξε την αξία της λίρας.
Ο λόγος είναι ότι αντί για τον χάλυβα ή το αλουμίνιο, η κύρια αμυντική εμπορική δραστηριότητα της Τουρκίας είναι η γεωργία, η οποία αν και αντιπροσωπεύει μόνο το 6% του ΑΕΠ της χώρας, παραμένει στρατηγικά σημαντική, επειδή σ’ αυτήν απασχολείται το 20% των πολιτών της. Επιπλέον, πολλές από τις κύριες αγροτικές περιοχές της χώρας είναι παράλληλα και η καρδιά του κόμματος του Ερντογάν, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Ιδιαίτερη ανησυχία για την Τουρκία αποτελεί η βιομηχανία καπνού που απαιτεί αυξημένο εργατικό δυναμικό και που αντιπροσωπεύει το 8% των εισαγωγών καπνού στις ΗΠΑ. Μία άλλη σημαντική πτυχή είναι και το βαμβάκι. Αν και η Τουρκία είναι σημαντικός παραγωγός βάμβακος, εισάγει παρόλαυτά το 25% του υλικού που απαιτεί η κλωστοϋφαντουργική της βιομηχανία από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την εξάρτηση, η Τραμπ θα μπορούσε να βλάψει την Άγκυρα, σταματώντας τις εξαγωγές, ειδικά εφόσον έχει ήδη επιδείξει είναι πρόθυμος να βλάψει τον αμερικανικό αγροτικό τομέα για την επιδίωξη άλλων στόχων. Πράγματι, η εξάλειψη μιας σημαντικής πηγής βάμβακος για την Τουρκία θα μείωνε την παραγωγική ικανότητα της χώρας στα έτοιμα υφάσματα και ρούχα- που είναι μία από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές δραστηριότητες της Άγκυρας όχι μόνο στην Ευρώπη (την κύρια εξαγωγική της αγορά) αλλά και στη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική. Συνεπώς, το όπλο της γεωργίας θα μπορούσε να παίξει ρόλο και να χρησιμοποιηθεί εάν οι σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας επιδεινωθούν στο βαθμό που η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να εξετάσει το κάθε ένα ξεχωριστά αλλά και όλα μαζί ταυτόχρονα τα εργαλεία που θα μπορούσαν να αλλάξουν τη συμπεριφορά της Άγκυρας.
Η διαμάχη για πολιτικά θέματα
Και μετά από όλα αυτά, υπάρχει κι η πολιτική διάσταση. Η Τουρκία ήδη κινείται στα όρια των κυρώσεων των ΗΠΑ για το Ιράν και κινδυνεύει να προκαλέσει μελλοντικές κυρώσεις που σχετίζονται με τη Ρωσία ή τη Βενεζουέλα λόγω του βάθους των οικονομικών και στρατηγικών δεσμών της με αυτές τις χώρες. Παρόλα αυτά, οποιαδήποτε περαιτέρω πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών σε αυτό το μέτωπο θα μπορούσε να γυρίσει εναντίον της, επειδή η κίνηση θα μπορούσε απλώς να πείσει περαιτέρω την Άγκυρα να αλλάξει τον προσανατολισμό της από τη Δύση υπέρ της Κίνας και ιδιαίτερα της Ρωσίας.
Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θέλουν η Τουρκία να ανακινήσει θέματα στις άλλες σημαντικές σχέσεις της Ουάσινγκτον στην Μέση Ανατολή, όπως οι στενοί δεσμοί της με τη Σαουδική Αραβία. Αυτό παραμένει ένα θέμα αμφισβήτησης διότι η Τουρκία έχει ένα διαπραγματευτικό χαρτί εις βάρος του Ριάντ μετά τη δολοφονία του Σαουδάραβου δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Κωνσταντινούπολης.
Το γράφημα δείχνει το ποσοστό των όπλων που προμηθεύεται η Τουρκία από χώρες – μεγάλους εξαγωγείς όπλων.

Ταυτόχρονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγνωρίζουν τη σημασία της οικονομίας της Τουρκίας στην περιοχή, τις αναδυόμενες αγορές, την Ευρώπη και αλλού, γεγονός που σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για την πρόκληση οικονομικής ζημιάς που θα είχε αντίκτυπο και σε άλλους συμμάχους των ΗΠΑ. Επιπλέον, η Τουρκία είναι σημαντικός αγοραστής όπλων από τις ΗΠΑ, αποκτώντας το 28% των μη εγχώριων όπλων της από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η απειλή κυρώσεων θα είναι πανταχού παρούσα κατά τη διάρκεια των συνομιλιών της Ουάσινγκτον με την Άγκυρα για τη βόρεια Συρία, παρόλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναγνωρίζουν βαθιά τις συνέπειες της υπερβολικά βίαιης δράσης κατά του παλαιόθεν συμμάχου της.
Πέρα από την τρέχουσα συζήτηση σχετικά με τη Συρία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία συνεργάζονται σε οποιοδήποτε άλλο θέμα, μεταξύ των οποίων και τον στρατιωτικό τομέα, ανταλλαγή πληροφοριών και συντονισμό ασφάλειας. Ταυτόχρονα, όμως, η διαφορά απόψεών τους σε ορισμένα από τα πιο κρίσιμα θέματα της Μέσης Ανατολής εξασφαλίζει ότι η σχέση τους θα είναι πάντα δηλητηριώδης. Όπως και να έχει, μια ολοκληρωτική ρήξη δεν θα είναι ποτέ ένα πιθανό σενάριο: οι δύο χώρες χρειάζονται απλά η μία την άλλη σε υπερβολικό βαθμό.