Αν κάτι φάνηκε στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία -και πιο πριν βέβαια σε άλλες πολεμικές συγκρούσεις- είναι το πρόβλημα που αποτελεί σήμερα στην πολεμική προσπάθεια το κύριο άρμα μάχης. Καθώς ποτέ στην ιστορία του όπλου δεν ήταν πιο ευάλωτο, κινδυνεύοντας συνεχώς από όπλα απίστευτα πιο φθηνά, εύκολα μεταφερόμενα, που απαιτούν μικρή εκπαίδευση και μπορούν να το εξουδετερώσουν ολοσχερώς. Από αντιαρματικούς πυραύλους κάθε μεγέθους (όπως οι NLAW, οι Javelin, οι Spike, οι Kornet κ.λπ.) έως απλές ρουκέτες (RPG) σε μια βολή σε ένα ευάλωτο σημείο, το άρμα σήμερα είτε διαλύεται είτε βγαίνει εκτός μάχης για αρκετό διάστημα και μάλιστα από αποστάσεις πέρα από το βεληνεκές του δικού του πυροβόλου.
Στην Ουκρανία το ζήτημα αυτό έχει φανεί καθαρά καθώς τα ρωσικά άρματα, έστω τα παλαιάς σχεδίασης Τ-72 (αλλά αναβαθμισμένα) εμφανίζονται δεκάδες διαλυμένα από χτυπήματα αντιαρματικών πυραύλων. Αλλά και εγκαταλελειμμένα από μηχανικές βλάβες, από έλλειψη καυσίμων, από ατυχήματα στο δρόμο (εκτροπές, ανατροπές σε χαντάκια), αλλά και από κακή χρήση, οδήγηση κ.λπ. Τα τελευταία ζητήματα δείχνουν και ένα ακόμη γνωστό πρόβλημα των αρμάτων που όμως συνεχώς μεγεθύνεται. Πως η χρήση τους «επιβάλλει» μια μεγάλη εφοδιαστική-επισκευαστική αλυσίδα για να τα κρατά σε λειτουργία. Βυτιοφόρα, μηχανικοί με τα δικά τους άρματα ρυμούλκησης, κινητά συνεργεία επισκευών, φορτηγά γεμάτα ανταλλακτικά, πυρομαχικά, ένα δηλαδή τεράστιο «τρένο» από πίσω τους, που οφείλει να παραμένει σε απόσταση ασφαλείας από τη μια, αλλά και πολύ κοντά από την άλλη, ώστε να διατηρεί το άρμα μάχιμο. Το οποίο «τρένο» όμως είναι πολύ ευάλωτο το ίδιο, άρα μπορεί μια επίθεση σε αυτό να εξουδετερώσει έμμεσα και το άρμα που προηγείται.
Ακόμα, το σύγχρονο άρμα έχει γίνει όλο και πιο «ψηφιακό», πολύπλοκο, με ευαίσθητα ηλεκτρονικά, γεμάτο κεραίες και οθόνες, απαιτώντας ένα ιδιαίτερα εκπαιδευμένο πλήρωμα που οφείλει να έχει εκατοντάδες ή και χιλιάδες ώρες ασκήσεων στο ενεργητικό του για να καταφέρει να αποσπάσει τη μεγίστη απόδοση. Και βέβαια για να επιβιώσει, το άρμα γίνεται ολοένα και πιο βαρύ με εξτρά θωράκιση, έστω και τμηματική και περιστασιακή, απαιτεί άρα όλο και μεγαλύτερη ισχύ και παροχή ενέργειας, θέλει συστήματα αυτοπροστασίας (ακριβά, ογκώδη, ενεργοβόρα) μεγαλώνοντας σε κόστος, δυσκινησία, απαιτήσεις συντήρησης και υποστήριξης.
Το σύγχρονο άρμα όμως δεν γίνεται απλώς «βάρος» στην πολεμική προσπάθεια. Καθώς στην απόπειρα να διασφαλιστεί η επιβίωση του, εδώ και δεκαετίες, και πρώτα από τους ίδιους τους Σοβιετικούς (νυν Ρώσους), έχει αναπτυχθεί ένα δόγμα χρήσης του, που ουσιαστικά καθορίζει και μεγάλο μέρος της στρατηγικής σκέψης και οργάνωσης. Έτσι το άρμα «απαιτεί» να το συνοδεύουν τεθωρακισμένα οχήματα μάχης και μεταφοράς προσωπικού, να μάχονται σε πλήρη συντονισμό μαζί του, να αποβιβάζουν πεζούς για να εκκαθαρίζουν τις «φωλιές» αντιαρματικών, να ελέγχουν ψηλά κτήρια και γενικώς σημεία από τα οποία μπορεί να βληθεί (στο πιο ευάλωτο σημείο του, στην οροφή του). Απαιτεί επίσης ως βαρύ όχημα 50-60-70 τόνων τους ανάλογους δρόμους για να κινηθεί, αλλά και τα αντίστοιχα εδάφη τα οποία είναι μεν μεγάλης ποικιλίας, αλλά παραμένει αδύναμο μπροστά στην παχιά λάσπη, τα μεγάλα ρέματα, τα ποτάμια, τα πυκνά δάση κ.ο.κ.
Τι έχουμε, αν συνοψίσουμε όλα τα παραπάνω; Μια κουλτούρα πολέμου που κινείται γύρω από την ιδέα της «αρματικής επέλασης», τόσο κυρίων αρμάτων όσο και συνοδευτικών τεθωρακισμένων, απασχολώντας ένα τεράστιο αριθμό υποστηρικτικών οχημάτων, και πολλές χιλιάδες βοηθητικούς «υπηρέτες» της περίφημης ατσάλινης αιχμής. Η οποία όμως δεν μπορεί να μπει σε πόλεις, εκεί δηλαδή που σε όλες τις χώρες του κόσμου ζει η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την μακρά βολή ενός «έξυπνου» όπλου, δεν μπορεί να ξεπεράσει με ευκολία τον όποιο «μόνο» στρατιώτη με ένα αντιαρματικό στον ώμο, είναι εύκολα εντοπίσιμο από ένα drone των λίγων χιλιάδων ευρώ, στοχοποιείται γρήγορα λόγω μεγέθους, παραμένει αργό, με μέση ταχύτητα στο πεδίο της μάχης 25-30 χιλιόμετρα στην καλύτερη περίπτωση, δυσκίνητο και «καταβόθρα» καυσίμων και ανταλλακτικών.
Κι όμως, στην μοντέρνα τακτική και στρατηγική σχεδίαση η ιδέα της επέλασης των αρμάτων εξακολουθεί να υφίσταται. Τόσο στη Ρωσική σχολή, όσο και σε αρκετές δυτικές, που όμως τα τελευταία χρόνια επιχειρούν να «απεμπλακούν» και να αναζητήσουν πιο ευέλικτες και αποτελεσματικές λύσεις. Με καλό δείγμα εδώ τον αμερικανικό σχεδιασμό με τις ταξιαρχίες Stryker. Οι οποίες διαθέτουν μεν αρματικό δυναμικό, αλλά στηρίζονται στη μεγαλύτερη ευελιξία του μηχανοκίνητου πεζικού, με πλειονότητα πιο ελαφριών θωρακισμένων, σε πολλαπλούς ρόλους. Ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως το πιο καινοτόμο σώμα των Αμερικανών Πεζοναυτών, έχει αποφασίσει την πλήρη απόσυρση των δικών του βαρέων αρμάτων Abrams. Επίσης παγκοσμίως υπάρχει «οργασμός» εμφάνισης τροχοφόρων και ερπυστριοφόρων οχημάτων μάχης (και αντίστοιχων προγραμμάτων αγορών), ως πιο ελαφριά ευέλικτα άρματα, με ικανότητα συνδυασμού πολλών ρόλων μάχης.
Javelin εναντίον T-72: οι Ουκρανοί αχρηστεύουν τις πρόχειρες θωρακίσεις πλέγματος
Να το μάθημα λοιπόν: Στην Ουκρανία βλέπουμε μάλλον το όριο της «αρματικής» αντίληψης ως βασικού εργαλείου σύγχρονης μάχης, καθώς το κόστος δημιουργίας της, η απαίτηση σε ανθρώπινο δυναμικό, η δυσχέρεια χρήσης και κυρίως το ιδιαίτερα ευάλωτο την καθιστούν ασύμφορη τακτικά. Άλλωστε το ίδιο έχει παρατηρηθεί και σε πλειάδα άλλων μοντέρνων συγκρούσεων. Στην σχεδόν 15ετη εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, τα άρματα μάχης έπαιξαν ρόλο αλλά όχι κρίσιμο. Στην σοβιετική αλλά και στην αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν (με απόσταση 20 ετών μεταξύ τους) τα βαριά άρματα απέτυχαν να επηρεάσουν τον πόλεμο με τους αποφασισμένους αντάρτες, που απλώς εξαφανιζόταν στο πέρασμα τους για να ανασυνταχθούν κάπου αλλού. Στις διάφορες αφρικανικές συγκρούσεις, το άρμα δεν μπόρεσε ποτέ να κρατήσει πολύ στο πεδίο της μάχης για να αξιολογηθεί. Στις μάχες Αράβων και Ισραηλινών, εκεί πραγματικά έδωσε λύση αλλά με εκατόμβες των ίδιων των αρμάτων που αλληλοεξουδετερώνονταν με ταχύ ρυθμό. Ενώ η βασική σύγχρονη σύγκρουση όπου το άρμα μάχης κυριάρχησε, αυτή ήταν στον 1ο Πόλεμο του Κόλπου. Εκεί το αμερικανικό (βρετανικό, σαουδαραβικό κ.λπ.) άρμα πράγματι σάρωσε τους Ιρακινούς αντιπάλους, αλλά μετά από μήνες βομβαρδισμών, μετά από πλήρη αεροπορική κυριαρχία και σε ένα σπάνιο να ξαναβρεθεί πεδίο μάχης, αυτό της επίπεδης, ανέφελης, ερήμου.
Αντίθετα, στην σημερινή Ουκρανία, εκεί που πράγματι υπάρχουν οι αχανείς επίπεδες εκτάσεις για αρματική προώθηση, αλλά και πολλά δάση, ποτάμια, λάσπη, χιόνι, μέτριο οδικό δίκτυο, το ρωσικό άρμα έχει «σκοντάψει». Είτε θα εγκλωβιστεί σε πολιορκία πόλεων, είτε θα προελάσει σε ένα κενό χώρο αναζητώντας εχθρό, ο οποίος όμως έχει αποσυρθεί, διασπαρεί, οχυρωθεί, είτε θα μπλοκάρει στη λάσπη, είτε θα μείνει ανενεργό από έλλειψη συντήρησης. Είτε βέβαια θα εξουδετερωθεί από αντιαρματικούς πυραύλους. Ενώ η μεγάλη ισχύς πυρός του δεν έχει και πολύ νόημα όταν φθάσει μπροστά σε χωριά και κωμοπόλεις, όπου δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αλλά και να χρησιμοποιηθεί θα είναι σε ρόλο απλού πυροβολικού, δολοφονώντας αμάχους σε ένα πόλεμο που η «τηλεοπτική-ιντερνετική» του αναμετάδοση (άλλη μεγάλη αλλαγή που θα συζητήσουμε σε επόμενο άρθρο) εκθέτει απίστευτα τον επιτιθέμενο, ξοδεύοντας κάθε κύρος του και συσπειρώντας τη διεθνή αντίδραση εναντίον του.
Τελικά στην Ουκρανία, ακόμη και αν νικήσει στο πεδίο η Ρωσία, δεν θα το κάνει γιατί έριξε εκεί μια πλημμύρα αρμάτων και τεθωρακισμένων κάθε τύπου, αλλά γενικότερα γιατί έριξε μια «πλημμύρα» ανδρών και υλικών σε πολλαπλά μέτωπα, απέναντι σε ένα πιο ασθενή στρατό που υποχωρεί αμυνόμενος.
Είναι λοιπόν το σύγχρονο άρμα «περιττό»; «Άχρηστο»; Δεν αξίζει κανείς να επενδύσει επάνω του; Δεν θα τολμήσουμε να πούμε κάτι τέτοιο γιατί παραμένει μια ισχυρή πολεμική κατασκευή με μεγάλη εμβέλεια και ακρίβεια πυρός, έστω και αν το ίδιο είναι «μαγνήτης» πυρών. Θα διατηρηθεί στο παγκόσμιο οπλοστάσιο αλλά ως μια ακόμη επιλογή, ως ένα “εργαλείο” επίθεσης ή αποτροπής σε συγκεκριμένες συνθήκες που θα το ευνοούν, αλλά μάλλον όχι ως κεντρικό δόγμα ή μέθοδος. Και δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε πως ειδικά για χώρες όπως η Ελλάδα, με αμυντικογενές στρατιωτικό δόγμα, και με συγκεκριμένο εξοπλιστικό δυναμικό λόγω οικονομικών, η περαιτέρω επένδυση σε αρματικό δυναμικό (αριθμητικά τεράστιο για τα πλαίσια του ΝΑΤΟ αλλά σε μεγάλο ποσοστό παλαιάς τεχνολογίας) πρέπει να γίνει με μεγάλη περισυλλογή. Και με συνυπολογισμό του τι μπορεί κανείς να προμηθευθεί με λιγότερο κόστος ως απάντηση των τουρκικών αρμάτων. Τα οποία στην συριακή τους περιπέτεια, τόσο τα πιο παλαιά, αλλά εκσυγχρονισμένα M60 Sabra, όσο και τα πιο νέα Leopard, δεινοπάθησαν απέναντι σε ελαφρά οπλισμένους αντάρτες.
Έτσι η χώρα μας, ίσως θα πρέπει να αλλάξει την προτεραιότητα των απαιτήσεων της, πρώτα προς πολύ περισσότερα αντιαρματικά συστήματα, τόσο φορητά, όσο και εποχούμενα, όσο το δυνατόν πιο αυτόνομης λειτουργίας (fire and forget), με οικονομικά συστήματα στοχοποίησης και εντοπισμού εχθρικών αρμάτων (δεν απαιτούνται καν μεγάλα μη επανδρωμένα, ενώ ένα τρίποδο με μια κάμερα ζουμ και ένα καταδείκτη laser παράγεται πανεύκολα). Στοιχεία εξοπλισμού δηλαδή που μπορεί να χρησιμοποιηθούν μαζικά, φθηνά, από απλούς εφέδρους που είναι και ο πυρήνας των δυνάμεων μας, χωρίς μεγάλες απαιτήσεις εκπαίδευσης. Και να παραχθούν τοπικά σε μεγάλο βαθμό. Και ας επενδύει η Τουρκία δισεκατομμύρια αναζητώντας το δικό της «εθνικό άρμα Altay» των 70 αργοκινούμενων τόνων…
Εξελίξεις στα τουρκικά άρματα: Altay, Leopard 2Α4, νέες μεγάλες προμήθειες
