Παρακολουθώντας το σκηνικό της ουκρανικής κρίσης και της διαρκούς εκεί έντασης, μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν μια αρχική αποτίμηση του τι έχουν αποκομίσει οι κύριοι γεωπολιτικοί πρωταγωνιστές. Με την επιφύλαξη βέβαια του «προς το παρόν» καθώς αν υπάρξει ρωσική εισβολή θα έχουμε και δραματικές εξελίξεις και ανατροπές ισχύος. Στο προκείμενο λοιπόν:
NATO: Ως αμυντικός οργανισμός έχει ηττηθεί. Καθώς εμφανίστηκε αδύναμος να επεκτείνει την ομπρέλα προστασίας του πέρα από τα κράτη-μέλη του. Αν και αυτό φαίνεται «λογικό», καθώς υποτίθεται είναι εσωστρεφής, υπάρχει το ιστορικό προηγούμενο των επεμβάσεων σε Αφγανιστάν μετά από «πρόσκληση» της Αφγανικής κυβέρνησης ή εκείνο της επιχείρησης Active Endeavour και τη διάδοχη της Sea Guardian, για την θαλάσσια ασφάλεια στη Μεσόγειο. Δηλαδή δράσεις όπου το ΝΑΤΟ είτε μονομερώς είτε σε συνεργασία με ανεξάρτητη χώρα κινητοποίησε τις δυνάμεις του για «υποστήριξη, διασφάλιση ειρήνης» κ.ο.κ. Προϋπόθεση εδώ βέβαια να υπήρχε ένα σχετικό αίτημα συνεργασίας από την Ουκρανία, το οποίο ποτέ δεν υπεβλήθη επίσημα, ίσως γιατί οι Ουκρανοί γνώριζαν πως η υποστήριξη θα λάμβαναν δεν θα ήταν ούτε επαρκής, ούτε πειστική, αλλά και πως θα πυροδοτούσε τη ρωσική επέμβαση.
ΝΑΤΟ: στο τραπέζι η ενίσχυση της Συμμαχίας στην ανατ. Ευρώπη
Έτσι το ΝΑΤΟ στην «μεγάλη ευκαιρία» που είχε εντός Ευρώπης να αναδειχθεί εκ νέου σε ισχυρό πόλο σύσφιξης και σταθερότητας, μάλλον απέτυχε. Τα κράτη μέλη του στα ανατολικά (χώρες της Βαλτικής, Πολωνία, Ρουμανία) αισθάνθηκαν μεν πως υπάρχει στήριξη τους, αλλά πως αυτή είναι εντός ορίων και πως η Ρωσία παραμένει απειλητική. Στην Ελλάδα ίσως θεωρούμε σημαντικό το να αποστέλλουν οι ΗΠΑ 8.500 στρατιώτες και μερικές δεκάδες μαχητικά για ανάπτυξη εντός ανατολικής Ευρώπης, αλλά για τις ζώνες με έντονη ρωσική απειλή αυτά καταγράφονται ως θλιβερό ανέκδοτο, μια ελάχιστη τακτική ανακούφιση που αφήνει υποψίες τι θα συμβεί σε νέο γύρο ρωσικής κινητοποίησης.
ΡΩΣΙΑ: Παραδόξως χαμένη, ως συνολικό αποτέλεσμα. Ναι μεν έχει πείσει για τη σοβαρότητα των προθέσεων της, φαίνεται πως είναι σε διαδρομή να αποσπάσει κάποιες, έστω υπόγειες, δεσμεύσεις περί ουκρανικής ουδετερότητας και «παγώματος» της περαιτέρω σύγκλισης του Κιέβου με τη Δύση. Την ίδια στιγμή όμως επανάφερε στη δημοσιότητα το μεγάλο ζήτημα των ενεργειακών της εξαγωγών στην Ευρώπη, όπου καλύπτει μεγάλο μέρος της ζήτησης. Πλέον αυτές οι αγορές μετά την απειλή που εξέφρασε η Μόσχα θα αρχίσουν να κλείνουν, άρα η Ρωσία θα απωλέσει σημαντικά έσοδα από την κύρια πηγή εξαγωγών της. Ειδικά εδώ οι ΗΠΑ με το δικό τους φυσικό αέριο εμφανίζονται έτοιμες να καλύψουν το κενό. Ακόμη, οι «πράσινες» επενδύσεις που προωθούν την τοπική παραγωγή ενέργειας θα επιταχυνθούν κι άλλο, ενώ ήδη η Ε.Ε. χαρακτήρισε ως «πράσινη» και την πυρηνική ενέργεια. Άρα η Ρωσία, αν και κέρδισε βραχυπρόθεσμα γεωπολιτικό κύρος θα δει μεσοπρόθεσμα να υποκαθίσταται ως ενεργειακός πάροχος της βόρειας Ευρώπης.
Άλλη απώλεια της Ρωσίας είναι η γενικότερη στρατηγική όξυνση που έχει προκαλέσει στη Βόρεια Ευρώπη. Το αναμενόμενο είναι να δούμε ένα νέο γύρο αμυντικών δαπανών με ήδη τις χώρες της Βαλτικής, όλη τη Σκανδιναβία, την Πολωνία και εν μέρει τη Βαλκανική να προωθούν αγορές όπλων και μεγάλου ύψους. Αυτό δεν συμφέρει τη Ρωσία, καθώς η οικονομική αντοχή όλων αυτών των χωρών σε εξοπλισμούς είναι πολύ μεγαλύτερη από τη δική της. Έτσι μεσοπρόθεσμα, η δυτική Ευρώπη που είχε ζήσει μια εικοσαετία «αφοπλισμού», θα ξεκινήσει να καλύπτει το κενό, να αυξάνει τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, να προσεγγίζει και να ξεπερνά το όριο του 2% του ΑΕΠ ετησίως σε τέτοιες δαπάνες. Αυτό ωφελεί και τις ΗΠΑ, καθώς μια πιο «οπλισμένη» Ευρώπη, μειώνει την απαίτηση για αμερικανική υποστήριξη της.
Ακόμη ένα σημείο ήττας της Ρωσίας: Τραυματίζοντας τις σχέσεις της με την υπόλοιπη Ευρώπη, κάτι που θα της κοστίσει εμπορικά, εξαγωγικά, πολιτικά, είναι σχεδόν υποχρεωμένη να στραφεί προς την Κίνα. Αυτό ναι μεν είναι «εφιάλτης» για τις ΗΠΑ, αλλά παραμένει και «εφιάλτης» για τη Ρωσία. Καθώς ένας πιθανός Ρωσοκινεζικός άξονας, πλέον θα έχει την Κίνα επικεφαλής και όχι τη Ρωσία. Το Πεκίνο έχει συντριπτικά μεγαλύτερη οικονομική ισχύ, διαρκή ανάπτυξη, υψηλή τεχνογνωσία και καινοτομία, τεράστιο πολιτισμικό κεφάλαιο, νεανικό πληθυσμό, αχανή χρηματικά διαθέσιμα για επενδύσεις. Είναι δηλαδή μια χώρα που μπορεί να «επιβάλλει», ήπια πάντα, τα δικά του προτάγματα. Για την «αυτοκρατορική» λογική της Μόσχας και τις φαντασιώσεις περί διαρκούς παντοδυναμίας της στην «heartland» (η γνωστή ξεπερασμένη πλέον γεωπολιτική ανάλυση που θέλει τη ρωσική-μετασοβιετική ζώνη ως «κέντρο του κόσμου») η εξάρτηση από την Κίνα θα είναι δυσμενέστατη εξέλιξη.
Έχει κάποιο κέρδος η Ρωσία πέρα από την παγίωση της ουκρανικής ουδετερότητας; Ναι, στο νότο της, στις τέως σοβιετικές τουρκόφωνες δημοκρατίες, οι οποίες πλέον έχουν όλες λάβει το μήνυμα -ειδικά μετά τη ρωσική επέμβαση στο Καζακστάν- πως η Μόσχα παραμένει ο τοπικός εγγυητής ασφαλείας. Το τελευταίο δεν είναι λίγο, μιας και η Ρωσία διασφαλίζει, άγνωστο για πόσο, τη συνεργασία στο ιστορικό της ευάλωτο σημείο, δηλαδή τις αχανείς εκείνες περιοχές της Κεντρικής Ασίας, που παραδοσιακά η Κίνα θέλει να επηρεάσει, αλλά και η Τουρκία πρόσφατα αναζητά ρόλο.
ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Ένας από τους πρωταγωνιστές που, αν δεν γνωρίσει τη ρωσική εισβολή όπως πολλοί «αναγγέλλουν», βγαίνει μερικώς κερδισμένος. Ναι, η ρωσική απειλή κατοχυρώνει πως οι ρωσόφωνες περιοχές του Ντονμπάς και η Κριμαία οριστικά έχουν αποσπαστεί από την Ουκρανική κυριαρχία. Αυτό είχε φανεί από το 2014, αλλά τώρα η επιβεβαίωση είναι οριστική. Η Ρωσία δεν θα αποχωρήσει από εκεί, και ίσως σύντομα δούμε και την ανακήρυξη ανεξαρτησίας του Ντονμπάς, είτε προσχηματικά είτε γιατί οι ουκρανοί θα κάνουν το λάθος να συνεχίσουν τους εκεί βομβαρδισμούς κατά των αυτονομιστών. Πως λοιπόν κατατάσσουμε την Ουκρανία στους, έστω μερικά, κερδισμένους, με τέτοια απώλεια κυριαρχίας; Γιατί ακριβώς αυτή η απώλεια συσπειρώνει, δομεί και καθάρει την ουκρανική εθνική ταυτότητα, την κατοχύρωση των υπόλοιπων συνόρων της, την εμφάνιση της στο διεθνές προσκήνιο ως χώρα «αυτοδύναμη, έστω σε ανάγκη βοηθείας». Η ρωσική περιπέτεια για την Ουκρανία και κυρίως μετά το 2014, φαίνεται να ολοκληρώνεται και να τερματίζει έτσι ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος υπόκωφης αντιπαράθεσης με τη Μόσχα, που ορίζεται κάπου στις αρχές του 20ου αιώνα με την μπολσεβικική σάρωση της χώρας.
Ουκρανία: βολές πυροβολικού κατά του αεροδρομίου του Ντόνετσκ αναφέρουν ρώσοι αυτονομιστές
Δεν είναι βέβαια το παραπάνω το μόνο αποτέλεσμα της κρίσης για την Ουκρανία. Η εμφανής αδυναμία της έχει ήδη προσελκύσει σημαντική διεθνή βοήθεια, κυρίως οικονομική και λιγότερο στρατιωτική, κάτι που ίσως την βοηθήσει στα επόμενα χρόνια στη αναπτυξιακή της προοπτική, που υποθέτουμε πως θα συνεχιστεί με δυτική θετική παρέμβαση. Ενώ η κινητοποίηση των τελευταίων μηνών όπως και τα πολεμοφόδια που έλαβε, ενίσχυσαν εν μέρει την στρατιωτική της απόδοση.
Οι απώλειες βέβαια ήταν σημαντικές. Αρχικά το δημοκρατικό ζητούμενο υποχώρησε. Η ήδη διεφθαρμένη πολιτική της δομή «κρύφθηκε», για μια ακόμη φορά, πίσω ένα φθηνό εθνικισμό, ενώ στην ειρήνευση μεγάλο μέρος της διεθνούς βοήθειας και δανειοδότησης μάλλον θα κατασπαραχθεί από την εγχώρια ολιγαρχία. Ο ελάχιστος Ζελένσκι, μια μετασοβιετική καρικατούρα που θυμίζει Γιέλτσιν στα «καλά του», δηλαδή ένα μίγμα πομπώδους κενολογίας και μεγάλης πολιτικής αστάθειας, ευάλωτος και εξαρτώμενος από τοπικές και διεθνείς πιέσεις δεν είναι ότι καλύτερο για μια χώρα τέτοιας σημασίας. Ο ουκρανικός πληθυσμός επίσης, εντός εθνικιστικής συσπείρωσης και εξοπλιστικών δαπανών δεν θα δει ούτε τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων ούτε την συνολική βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Με τους παλαιότερους να νοσταλγούν ακόμη τα «καλά σοβιετικά χρόνια» και τους νεότερους να φεύγουν μαζικά στο εξωτερικό αναζητώντας μια καλύτερη ημέρα.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Προς το παρόν πάντα, κατατάσσεται στην πλευρά των νικητών. Απέφυγε την ουσιαστική εμπλοκή της στο Ουκρανικό (στέλνοντας κάποια άνευ σημασίας βοήθεια), έκανε μια αρκετή έντονη διπλωματική προσπάθεια για την ειρήνευση στην περιοχή, δεν διέκοψε όμως τις σχέσεις της με τη Ρωσία. Έτσι κράτησε ισορροπία μεταξύ της ρωσικής επιθετικότητας και της αμερικανικής πολεμοκαπηλίας. Αντιμετώπισε βέβαια ισχυρή κριτική από άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, ότι δεν συνεισφέρει στο κοινό μέτωπο κατά της Ρωσίας και στην ουσία το υπονομεύει, αλλά έχει την διπλωματική και οικονομική ισχύ ως χώρα να αντιπαρέλθει αυτή την στοχευμένη κατηγορία.
ΗΠΑ: Θα κλείσει ο Nord Stream 2 σε περίπτωση εισβολής. Η Γερμανία το ξέρει;
ΓΑΛΛΙΑ-ΙΤΑΛΙΑ-ΙΣΠΑΝΙΑ: O ευρωπαϊκός Νότος καταγράφει απώλειες κύρους αν και όχι μεγάλες. Ιταλία και Ισπανία «έλαμψαν δια της απουσίας» τους από τα τεκταινόμενα. Δεν είναι ασυνήθιστο αλλά είναι και θλιβερό, να διαδραματίζεται τέτοια κρίση τόσο κοντά στον ευρωπαϊκό πυρήνα και οι μεγάλες χώρες-προμετωπίδες του Νότου να παραμένουν αδρανείς, αναποφάσιστες και ελάχιστες σε παρέμβαση. Το πολιτικό βάρος σε τέτοιες καταστάσεις κερδίζεται και όχι δια της αποστροφής. Ειδικά η Γαλλία ίσως παρέμεινε στα ίδια. Η εργώδης διπλωματία του Μακρόν, η προσπάθεια διαμεσολάβησης, η παρέμβαση του γενικότερα εντός ανατολικών κρατών, έδειξε πως το Παρίσι παραμένει ένας ομφαλός διαλόγου και συνεννόησης. Αλλά και εδώ η Γαλλία έχασε την ευκαιρία, στην ιστορική της αναζήτηση για κοσμική πρωτοκαθεδρία στην Ε.Ε.: η δράση της θα μπορούσε να είναι ισχυρότερη, πιεστικότερη, εμφατικότερη ακόμη και ριζοσπαστική.
Ουκρανία: Δεν μας “πρόδωσε” ο Μακρόν, στηρίζει τη στροφή μας προς τη Δύση
ΗΠΑ: Την αφήσαμε τελευταία στην ανάλυση γιατί είναι η υπερδύναμη με κέρδος, παρά την ήττα της. Εξηγούμε το παράδοξο: Η αμερικανική διπλωματία και κυρίως η δημόσια διαχείριση της ήταν ένα διαρκές ανέκδοτο, έως σήμερα τουλάχιστον. Το να εμφανίζεται ο global protector να αναγγέλλει κάθε εβδομάδα τη ρωσική εισβολή, προσφέροντας άφθονο γέλιο στο Κρεμλίνο που απλώς δεν εμφανιζόταν στο «ραντεβού για πόλεμο», ήταν τραγελαφικό. Το να παρουσιάζεται όλη η αμερικανική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον Μπάιντεν να μιλούν ακατάπαυστα για τη μεγάλη απειλή της Ρωσίας από την οποία «κινδυνεύει ο πλανήτης» και από την άλλη να μην πράττουν τίποτα ουσιαστικό για να την ακυρώσουν, άφησε τεράστια ερωτηματικά για την ουσιαστική δυναμική της δεδομένης αμερικανικής ισχύος. Το να υπόσχεται η “land of the free” ότι θα… παγώσει τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας και του Πούτιν στο εξωτερικό αν αυτοί εισβάλλουν στη Ρωσία, ερμηνεύθηκε -και σωστά- διεθνώς πως η Μόσχα μπορεί να κάνει ότι θέλει, απλώς πρέπει να πληρώσει ένα χρηματικό πρόστιμο.
Στην πράξη η αμερικανική στρατιωτική κινητοποίηση ήταν ελάχιστη. Οι δυνάμεις που μετακινήθηκαν στην Ευρώπη ήταν λιγότερες από αυτές που εμφανίζονται σε μεγάλες ετήσιες νατοϊκές ασκήσεις, ή στο πάγιο πρόγραμμα μετακινήσεων μονάδων. Ούτε νέος αμερικανικός στόλος εμφανίστηκε στη Μεσόγειο, ούτε στον Ατλαντικό. Αυτή τη στιγμή σε όλη την Νατοϊκή ζώνη, υπάρχει μόνο ένα αεροπλανοφόρο, το USS Harry Truman, στη Μεσόγειο και τίποτα άλλο! Αυτά έγιναν αμέσως αντιληπτά από τις χώρες της συμμαχίας. Και όμως εδώ καταγράφεται η πρώτη «νίκη» των ΗΠΑ. Καθώς η γυμνότητα των ευρωπαϊκών χωρών έναντι της ρωσικής απειλής αυξάνει την εξάρτηση τους από την αμερικανική μεγαθυμία. Και ταυτόχρονα τις υποχρεώνει σε εξοπλισμούς, άρα ανακουφίζει και εξυπηρετεί την αμερικανική πρόθεση να μετακινηθεί στον Ειρηνικό. Με αυτή τη λογική η διπλωματική ήττα των ΗΠΑ αντισταθμίζεται από την προώθηση της στρατηγικής που απαιτεί από την Ευρώπη να «βρει τα δικά της πατήματα» και να σταθεί όρθια, χωρίς τόση αμερικανική στήριξη.
Η δεύτερη αμερικανική νίκη είναι στο οικονομικό πεδίο. Η μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά για αμερικανικό φυσικό αέριο, αμερικανικούς εξοπλισμούς, αμερικανικά επενδυτικά κεφάλαια, αμερικανικές τράπεζες που θα χρηματοδοτήσουν την εδώ ανάπτυξη μιας και οι ευρωπαϊκές ακόμη προσπαθούν να συνέλθουν από την κακοδιοίκηση τους και τις άστοχες επενδύσεις τους, όλα αυτά είναι πολύ υψηλών αποδόσεων. Για όποιον παρακολουθεί την οικονομική σκηνή της Ευρώπης, είναι φανερό πως η αμερικανική «βοήθεια» γίνεται όλο και μεγαλύτερη και βέβαια θα ευνοηθεί κι άλλο, αν οι τοπικές οικονομίες στρέψουν πολύτιμα κεφάλαια σε εξοπλισμούς, σε στρατηγικές υποδομές, σε ενεργειακές επιδοτήσεις. Έτσι πάλι μεσο-μάκροπρόθεσμα οι ΗΠΑ κερδίζουν οικονομική πελατεία αλλά και πελατειακές σχέσεις.
Οι ΗΠΑ θέλουν να αποσπάσουν από τη Ρωσία την ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου
Τρίτο σημείο αμερικανικής ωφέλειας: Η στρατηγική απομόνωση και περιχαράκωση της Ρωσίας, όπως περιγράψαμε παραπάνω. Η ανάλυση στην Ουάσιγκτον είναι για μια Ρωσία που επιχειρεί σε πολύ μεγαλύτερα μέτωπα από ότι πραγματικά μπορεί να στηρίξει. Και σημαντικοί (για τα μέτρα της Μόσχας) εξοπλισμοί και ανάμιξη σε Συρία, και παρέμβαση σε Ουκρανία, και στήριξη της Λευκορωσίας και έλεγχο της Κεντρικής Ασίας, και παρουσία σε Αφρική. Το ερώτημα λοιπόν παραμένει: Σε πόσα από αυτά τα μέτωπα η Μόσχα μπορεί να συντηρήσει την δράση της και για πόσο καιρό ακόμη;
Είπαμε βέβαια πως οι ΗΠΑ έχουν ευτελιστεί στη διαχείριση της ουκρανικής κρίσης. Και αυτό δεν είναι λίγο, γιατί παραδοσιακά το αμερικανικό πολιτικό κεφάλαιο ήταν και μεγάλο και με έντονη βαρύτητα. Και δεν μπορεί να απεκδύεται τόσο εύκολα, έναντι μάλιστα μιας κατ’ ουσία περιφερειακής σύρραξης εντός της μετασοβιετικής ζώνης. Και θα κοστίσει στις ΗΠΑ σοβαρά στο μετέπειτα. Όταν δηλαδή η αντιπαράθεση με την Κίνα γίνει ακόμη πιο βαρύνουσα και θα κληθεί η Ουάσιγκτον να ασκήσει διπλωματία στην νότιοανατολική Ασία, περιοχή με μεγάλη αμφισβήτηση για την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Έτσι ναι μεν εκτιμούμε πως οι ΗΠΑ έχουν κέρδος από την Ουκρανική κρίση, αλλά αυτό είναι προσωρινό και ίσως τελικά ακυρωθεί από ένα πειστικό στην δική του απειλή Πεκίνο, το οποίο δεν θα κάνει απλώς κάποια συσσώρευση «φαντάρων», όπως έκανε φαμφαρονικά η Μόσχα. Αλλά με συσσώρευση παραγωγής, ηλεκτρονικών, νέων τεχνολογιών, εκατοντάδων χιλιάδων μηχανικών και εξειδικευμένων τεχνικών, μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων, πακτωλού προϊόντων, ευνοϊκών εμπορικών συμφωνιών, οικονομικού πραγματισμού, και πάνω από όλα κινεζικής υπομονής.
ΗΠΑ: Η Κίνα ίσως ετοιμάζει μια “προκλητική κίνηση” στην περιοχή Ινδίας – Ειρηνικού
