Με τον δικό της ρυθμό και μέθοδο (αργά και προσεκτικά και με στάθμιση της διεθνούς τάσης) η τουρκική διπλωματία και ο ίδιος ο Ερντογάν φαίνεται πως δίνουν πλέον περισσότερο βάρος υπέρ της Ουκρανίας, προσέχοντας όμως να μην αποκοπούν από τη Ρωσία. Τα δείγματα για το πρώτο, την “ουκρανική στροφή” δηλαδή, είναι αρκετά και παραθέτουμε μερικά:
1. O περιορισμός των Στενών του Βοσπόρου για τα ρωσικά πολεμικά πλοία, αν και έγινε πιο αργά από το επιθυμητό από τις δυτικές χώρες και έστω και αν αιτιολογήθηκε με μια ασαφή διατύπωση, είναι πλέον γεγονός.
2. Η αποστολή μη επανδρωμένων, Bayraktar TB2, στην Ουκρανία εν μέσω πολέμου είναι ευθεία αντιπαράθεση με την Ρωσία. Ακόμη και αν η Τουρκία το δικαιολόγησε ότι επρόκειτο για ολοκλήρωση ουκρανικής παραγγελίας και όχι «έκτακτη πολεμική ενίσχυση».
Νέα μη επανδρωμένα, Bayraktar έστειλε η Άγκυρα στην Ουκρανία, μπαίνει στο «παιχνίδι»
3. Ο Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι ευχαρίστησε δημόσια την Τουρκία «για τη στήριξη της» και είπε πως έχει συχνές συνομιλίες με τον Ερντογάν, περνώντας το μήνυμα πως η Άγκυρα έχει ταχθεί υπέρ του.
4. Στην έκτακτη διάσκεψη του ΝΑΤΟ χθες, η υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Annalena Baerbock, δημοσίευσε στο Twitter φωτογραφία της συνομιλώντας με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου ευχαριστώντας τον για την «ισχυρή τουρκογερμανική συνεργασία» λέγοντας πως «στην ρωσική κρίση είμαστε μαζί». Αυτά από μια πολιτικό του κόμματος των «Πρασίνων» της Γερμανίας, το οποίο έχει στο παρελθόν πολλές φορές καταδικάσει την επιθετική πολιτική της Τουρκίας σε Συρία, Καύκασο, Αιγαίο κ.λπ. Προφανώς μπροστά στην ρωσική εισβολή όλα αυτά περνάνε σε δεύτερο ρόλο.
Nach unzähligen Telefonaten in den letzten Wochen haben wir uns am Rande des #NATO-Treffens endlich persönlich sprechen können: vielen Dank, @MevlutCavusoglu, für unsere starke deutsch-türkische Partnerschaft! In der #Russland-Krise stehen wir zusammen. 🇹🇷🇩🇪 pic.twitter.com/J7QyYRJzi2
— Außenministerin Annalena Baerbock (@ABaerbock) March 4, 2022
5. Σήμερα Σάββατο 5 Μαρτίου, επισκέπτεται την Τουρκία η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών Wendy Sherman, για να συνομιλήσει με την τουρκική πλευρά «για την προσχεδιασμένη, αδικαιολόγητη και απρόκλητη επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία».
6. Ενώ βέβαια από την αρχή της ρωσικής εισβολής αυτή έχει χαρακτηριστεί από την Τουρκία ως «απαράδεκτη, άδικη και παράνομη», καυτηριάζοντας την ως «σημαντική παραβίαση του διεθνούς δικαίου και μεγάλη απειλή στην περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια».
Αξίζει να δούμε και μερικά παράπλευρα στοιχεία πολιτικής:
Ο Χαλούκ Μπαιρακτάρ, ο επικεφαλής της εταιρίας Baykar που παράγει τα Bayraktar, δημοσίευσε στο Twitter ευχές νίκης για τον Πρόεδρο της Ουκρανίας Ζελένσκι, από τον οποίο μάλιστα είχε τιμηθεί με παράσημο. Ο Χαλουκ πέρα από σημαντικό στέλεχος της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας είναι και αδελφός του Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, του τεχνικού διευθυντή της Baykar και γαμπρού του Ερντογάν. Δεν θα ρίσκαρε λοιπόν τέτοια δημόσια εκδήλωση που θα μπορούσε να εκθέσει τον αδελφό του και τον Τούρκο πρόεδρο.
İyi ki senin gibi cesur bir adamı tanıdım…
Zafer haksızca işgale karşı ülkesini savunan yürekli insanlarla olsun.@ZelenskyyUa#StandWithUkraine 🇺🇦 pic.twitter.com/O7g7GN8GRr
— Haluk Bayraktar (@haluk) March 3, 2022
Ακόμη η συνέντευξη που έδωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος στο CNN Turk, όπου ανέφερε πως είναι «στόχος της Ρωσικής Εκκλησίας» και στηρίζει την Ουκρανία, είχε μεγάλη προβολή στην Τουρκία από τα φιλικά προς τον Ερντογάν μέσα ενημέρωσης. Και εδώ δηλαδή έχουμε ένα σημείο προώθησης δηλώσεων που «ακουμπούν» έντονα τη Ρωσία.
Οικουμενικός Πατριάρχης στην τουρκική τηλεόραση: Έχω γίνει στόχος της Ρωσικής Εκκλησίας
Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω; Πως η Τουρκία τάσσεται πλήρως υπέρ της Ουκρανίας; Όχι. Και εδώ είναι πάλι ένα δείγμα της ισορροπητικής τουρκικής τακτικής, η οποία μάλλον απλοϊκά περιγράφεται υποτιμητικά ως «επιτήδεια ουδετερότητα». Εδώ οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η Τουρκία ασκεί δική της εξωτερική πολιτική, που μπορεί να είναι κατακριτέα αξιακά, αλλά υπακούει στο πολυσύνθετο των διεθνών σχέσεων, στην ειδική θέση της Τουρκίας στην γεωγραφική περιοχή της (κάποτε ήταν ουσιαστικά η μόνη ευρωπαϊκή νατοϊκή χώρα με μεγάλα σύνορα με την ΕΣΣΔ) και βέβαια υπερασπίζεται με ένταση τα δικά της συμφέροντα.
Τουρκία: Ο “επιτήδειος ουδέτερος” ζορίζεται στα Στενά του Βοσπόρου
Έτσι η Τουρκία σε πρώτο επίπεδο πλέον παίρνει θέση υπέρ της Ουκρανίας, άρα και κατά της Ρωσίας, σε κινήσεις σαφέστατες. Από την άλλη όμως, αποφεύγει την πλήρη ρήξη με την Μόσχα, προσφέροντας δηλαδή ειδικές αλλά εκτιμητέες από τη Ρωσική πλευρά «οδούς επικοινωνίας». Να αναφέρουμε μερικές: Ήδη η Τουρκία έχει δηλώσει, δια στόματος Τσαβούσογλου, ότι δεν προτίθεται να μετέχει των πλήρων κυρώσεων κατά της Ρωσίας που εφαρμόζουν άλλες χώρες του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Επίσης προωθεί συνεχώς την ιδέα περί μεσολάβησης μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, καλώντας και τις δύο χώρες σε διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη. Όπως το διατύπωσε διπλωματικά, ο Τούρκος αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι «ως Τουρκία, συνεχίζουμε τις πρωτοβουλίες μας για να τερματιστεί μια ώρα αρχύτερα αυτός ο κάθε άλλο παρά δίκαιος πόλεμος και με τις ανθρωπιστικές βοήθειες στεκόμαστε δίπλα στον ουκρανικό λαό».
Τελευταία εξέλιξη είναι η ανακοίνωση πως ο Ταγίπ Ερντογάν θα συνομιλήσει αύριο Κυριακή, με τον Βλαντίμιρ Πούτιν με αντικείμενο τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Σε πιο πρακτικό επίπεδο η Τουρκία δεν έχει κλείσει τον εναέριο χώρο της στα ρωσικά πολιτικά και εμπορικά αεροσκάφη, με τις πτήσεις να συνεχίζονται κανονικά, μέσω μιας μεγάλης παράκαμψης γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα και τη νότια Ρωσία. Έτσι αυτή τη στιγμή είναι το κέντρο μετακίνησης πολλών Ρώσων προς την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Παράλληλα δεν έχει παγώσει τις τραπεζικές συναλλαγές με τη Ρωσία, άρα και εδώ εξυπηρετεί σημαντικές χρηματοροές ρωσικών επιχειρήσεων και ολιγαρχών. Ενώ δεν θα εκπλαγούμε αν εμφανιστεί να παρέχει στην Ρωσία και κάποιες εισαγωγές (έστω ακριβές) κρίσιμων υλικών και προϊόντων, αναπτύσσοντας μια περιφερειακή εμπορική οδό μέσω Αρμενίας, η οποία ήδη έχει «υποβάλλει τα σέβη της» στην Άγκυρα, αναγνωρίζοντας την επικυριαρχία της.
Οι τουρκικές αυτές παροχές και διευκολύνσεις εξυπηρετούν την Ρωσία, η οποία στις όποιες τουρκικές κριτικές και αντιρωσικές κινήσεις απαντά πολύ ήπια. Για παράδειγμα, ο Ρώσος πρέσβης στην Τουρκία, ο Alexei Yerkhov, σχολίασε το κλείσιμο των Στενών του Βοσπόρου τελείως ουδέτερα έως και θετικά: «εκτιμούμε την προστασία της Συνθήκης του Μοντρέ, ένα σημαντικό κείμενο διεθνούς νομοθεσίας»!
Έτσι η εκτίμηση μας είναι η εξής, πάντα με την αίρεση των εξελίξεων: Η Τουρκία και εδώ, στην ρωσοουκρανική πολεμική κρίση, συντάσσεται «θεσμικά» με το ΝΑΤΟ, ως οφείλει και παρακολουθεί και τις κινήσεις της Ε.Ε. στην οποία θεωρητικά επιδιώκει να ενταχθεί (αν και γνωρίζει πως αυτό είναι απίθανο). Έτσι προσφέρει στην Δύση όλες τις δικαιολογίες και ευκαιρίες να αναγνωρίσουν τον κρίσιμο και ειδικό ρόλο της στην περιοχή του Καυκάσου και της Μαύρης Θάλασσας, διατηρώντας όμως την «ιδιομορφία» των σχέσεων της με τη Ρωσία. Στόχος; Πάντα για το τουρκικό συμφέρον να υπάρξουν τα ανάλογα ανταλλάγματα, όχι όμως με την μορφή ενός απλού «παζαριού». Αντίθετα, να αποδεχθεί -επιτέλους- η Δύση, κατά την Τουρκική λογική, πως η Άγκυρα λόγω μεγέθους, ισχύος και επιρροής μπορεί να έχει την δική της ειδική θέση στην διεθνή σκηνή, άρα πρέπει να αντιμετωπίζεται με επίσης ειδικές συνθήκες στήριξης.
Στο τελευταίο η Τουρκία έχει να παραθέσει και συγκεκριμένα επιχειρήματα σε ότι αφορά τη σχέση της με τη Ρωσία. Έτσι θα θυμίσει πως είναι εξαρτημένη από τη Μόσχα σε ότι αφορά το φυσικό αέριο, αλλά και γενικότερα την ενέργεια της. Πριν λίγες μέρες μάλιστα οι δύο χώρες (η εταιρία Gazprom από τη Ρωσική πλευρά και η Botas από την Τουρκική) υπέγραψαν τετραετή ανανέωση της προμήθειας φυσικού αερίου, που θα φθάνει τα 5,75 δις κυβικά το έτος, με την Άγκυρα να εισάγει περίπου το μισό φυσικό αέριο από ρωσικές πηγές και να στηρίζεται στην λογική τιμή του για να σταθεροποιήσει το ενεργειακό κόστος της. Δεν ξεχνάμε βέβαια πως η Ρωσία χτίζει στην Τουρκία ένα μεγάλο πυρηνικό εργοστάσιο με 4 αντιδραστήρες, στο Ακουγιού, απέναντι από την Κύπρο, το οποίο αναμένεται να προσφέρει το 10% της παραγωγής ηλεκτρισμού της χώρας.
Ακόμη η Τουρκική λίρα παραμένει στα χαμηλά της, σε ισοτιμία 14 προς 1 δολάριο, πιέζοντας την τουρκική οικονομία, ενώ ο τεράστιος πληθωρισμός εκτιμάται πλέον στο 54%, με τις τιμές καταναλωτικών ειδών να αυξάνονται κατά 4,8% μόλις τον προηγούμενο μήνα. Μια κατάσταση δηλαδή που η Τουρκία δεν μπορεί να αντέξει για πολύ, ειδικά με την αύξηση και της τιμής των καυσίμων που έχει προκαλέσει η ρωσική εισβολή. Ενώ αν και η χαμηλή ισοτιμία της τουρκικής λίρας ευνοεί τις εξαγωγές, αυτές όμως δεν επαρκούν για να καλύψουν το μεγάλο έλλειμμα των εισαγωγών και σε κρίσιμα προϊόντα.
Επίσης η Τουρκία θα θυμίσει πως διατηρεί σημαντικές εμπορικές και στρατηγικές σχέσεις με την Ουκρανία που έχουν πλέον διαταραχθεί. Καθώς η Ουκρανία ήταν ειδικός συνεταίρος σε μια σειρά αγοράς εξοπλισμών (κορβέτες, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ηλεκτρονικά) αλλά και συνεργάτης σε αμυντικά project κρίσιμα για την Τουρκία, όπως π.χ. κινητήρες για τα Bayraktar, για το επερχόμενο εκπαιδευτικό τζετ Hurkus κ.λπ.
Και βέβαια παραμένει το ιστορικό επιχείρημα της Τουρκίας προς το ΝΑΤΟ, ότι «εμείς είμαστε ο μεγαλύτερος συμμαχικός στρατός στην Ευρώπη, άρα στην πιθανή αντιπαράθεση με την Ρωσία, μας χρειάζεστε μαζί σας».
Τελικά τι υποθέτουμε πως θα πει -ή ήδη λέει- η Τουρκία στη Δύση; «Εμείς στεκόμαστε δίπλα στην Ουκρανία, υποφέρουμε οικονομικά και στρατηγικά από αυτό, δεν μπορούμε να διαρρήξουμε πλήρως τις σχέσεις μας με την Μόσχα καθώς έχουμε, όπως και εσείς, εξαρτήσεις από εκεί, βοηθήστε μας να ισορροπήσουμε τις απώλειες μας».
Τι μπορεί να εισπράξει η Τουρκία: Κρίσιμο εδώ είναι το ζήτημα των εξοπλισμών που μας ενδιαφέρει και ως “Πτήση”. Η Άγκυρα επιμένει πως θέλει να αγοράσει νέα F-16 και να αναβαθμίσει τα παλαιά της, ή και ιδανικά να επιστρέψει στο πρόγραμμα αγοράς των F-35 (αν και το τελευταίο υποχωρεί πλέον ως πρόθεση). Επίσης χρειάζεται μερική ή πλήρη άρση του εμπάργκο που της έχουν επιβάλλει διάφορες χώρες, ώστε να εξελίξει σημαντικά εγχώρια αμυντικά προγράμματα όπως του «εθνικού άρματος» Altay, των μη επανδρωμένων της, του «εθνικού μαχητικού 5ης γενιάς». Όλα τα παραπάνω όχι μόνο χρειάζονται ξένη τεχνογνωσία και προμήθειες, αλλά εφόσον τις λάβουν θα έχουν και προοπτικές για εξαγωγές, σε τρίχες χώρες, κυρίως Ασίας και Αφρικής. Άρα είναι πολύ κρίσιμα για την Τουρκία, τόσο αμυντικά όσο και οικονομικά. Δεν μπορούμε να μην ξανατονίσουμε την κολακεία της Γερμανίδας υπουργού Εξωτερικών στον Τσαβούσογλου, την ίδια στιγμή που το Βερολίνο δεν παραχωρεί στην Τουρκία κινητήρες για τα νέα άρματα της…
Τουρκία και F-35: Θα τα πάρει με αφορμή την Ουκρανική κρίση;
Στη συνέχεια, η Τουρκία μπορεί να ζητήσει οικονομικές διευκολύνσεις, όπως συναλλαγματικές πιστώσεις για να στηρίξει το διεθνές εμπόριο της, ή και απευθείας επενδύσεις. Παρέχοντας για παράδειγμα συμμετοχές σε διάφορα τουρκικά σχέδια όπως το τοπικό ηλεκτρικό αυτοκίνητο μάρκας Togg που το διαφημίζει ιδιαίτερα, ή σε ενεργειακούς τομείς, όπως την εξόρυξη φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, στα κοιτάσματα που έχει ανακαλύψει εκεί.
Τι συμβιβασμούς θα πρέπει να κάνει; Το πιο φανερό είναι οι πύραυλοι S-400, γύρω από το οποίο έχει χτιστεί και ένας δύσκολος να γκρεμιστεί «τοίχος». Το αμερικανικό Κογκρέσο δεν θα συναινέσει στην μεταφορά-πώληση υψηλής ποιότητας οπλισμού στην Τουρκία εάν δεν βρεθεί μια «λύση» στους S-400. Αυτή θα μπορούσε να είναι με την συναίνεση της Ρωσίας, π.χ. μια επαναγορά, ή επιστροφή για «αποθήκευση και συντήρηση» μέχρι νεωτέρας, δηλαδή μια εύσχημη διεκπεραίωση. Άλλωστε η Ρωσία θα βρει πολύ πιο εύκολα χρήση για την πυροβολαρχία S-400 που έχει πουλήσει στην Άγκυρα, από ότι η ίδια η Τουρκία. Η οποία όπως φαίνεται έχει «παρκάρει» τους εκτοξευτές κοντά στην Άγκυρα και ψάχνει να βρει τεχνικές λύσεις ένταξης τους στο δικό της σύστημα αεράμυνας (διαβάστε σχετικά στο τεύχος Μαρτίου της «Πτήσης» που κυκλοφορεί).
Ένας ακόμη συμβιβασμός που ίσως απαιτηθεί είναι η στάση της στην Συρία, όπου πρέπει να εμφανίσει -επιφανειακά τουλάχιστον- απεμπλοκή από την ρωσική συνεργασία. Κάτι που ίσως γίνεται πιο εύκολα από ότι νομίζουμε, μιας και η Άγκυρα ασκείται στην περιοχή περισσότερο στην κατοχύρωση της θέσης της στο Ιντλίμπ και στον περιορισμό της κουρδικής δράσης παρά σε “μεγάλες” εκστρατείες όπως εκείνες των προηγούμενων χρόνων.
Καταληκτικά λέμε το εξής: Η Τουρκία ασκείται διπλωματικά πάνω στη ρωσική εισβολή, θυμίζοντας την ισχύ της, στρατιωτικά και οικονομικά, τις δικές «ταλαιπωρίες» από την κρίση, την δυνατότητα της να σταθεί εντός ΝΑΤΟ και Ευρώπης ως «ειδική» χώρα επιρροής, ζητώντας μια σειρά από ενισχύσεις και στρατηγικές αποδοχής της ιδιάζουσας θέσης της. Θα τα καταφέρει; Ας περιμένουμε τις εξελίξεις. Αλλά και ας προβληματιστούμε με το τι θα σημαίνει αυτό για την Ελλάδα, όπως και τις δικές μας αντίστοιχες διπλωματικές “πιέσεις”.
