Όταν η Ελλάδα είχε ανακοινώσει (με αρκετή προχειρότητα λόγω πιέσεων από την Ε.Ε. και σχετικές δικαστικές αποφάσεις), τον εθνικό θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, δηλαδή τι χρήσεις θάλασσας και βυθού προγραμματίζουμε εντός των ορίων, της από εμάς διεκδικούμενης ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, η Τουρκία είχε αποδοκιμάσει τη σχετική ενέργεια και είχε δηλώσει -την ίδια μέρα, στις 16 Απριλίου- πως θα υποβάλλει στην UNESCO, συγκεκριμένα στην εκεί υπαγόμενη Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC, Intergovernmental Oceanographic Commission), το δικό της χάρτη.
Κάτι που έπραξε χθες, δημοσιοποιώντας επίσημα τον χάρτη που ήδη είχαμε δει τότε, από μελέτη του ινστιτούτου Θαλάσσιου Δικαίου του Πανεπιστημίου της Άγκυρας (το λεγόμενο DEHUKAM). Για να είμαστε ακριβείς, η υποβολή και δημόσια ανακοίνωση έγινε στην πλατφόρμα MSPglobal (Marine Spatial Planning Global), η οποία έχει δημιουργηθεί μεταξύ UNESCO-IOC και Κομισιόν της Ε.Ε. για να επιταχύνει τον διεθνή θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό. Το παραπάνω λανθασμένα κάποιοι το ερμηνεύουν πως η Ε.Ε. “υιοθέτησε” τον τουρκικό χάρτη. Δεν ισχύει αυτό, η πλατφόρμα είναι ανοιχτή σε όλα τα κράτη-μέλη να υποβάλλουν το σχεδιασμό τους.
Όσο για το χάρτη, είναι γνωστός ως απεικόνιση και διεκδικήσεις, ουσιαστικά από πλευράς χωροθέτησης και ορισμού χρήσεων φθάνει στη μέση του Αιγαίου, γιατί εκεί θεωρεί πως βρίσκεται το όριο δικαιοδοσίας μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας. Τη γνωστή δηλαδή θεωρία της Άγκυρας για μεγάλη “Γαλάζια Πατρίδα’, που προβάλλει απαιτώντας “ειδική ερμηνεία” και διευθέτηση.
Τι σημαίνει αυτό καθώς ήδη έχει γεμίσει η δημόσια σφαίρα με πολλές ασαφείς πληροφορίες:
1. Κύριο σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας παραμένει η οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και της υφαλοκρηπίδας κάθε χώρας. Αυτές είναι θαλάσσιες ζώνες που επεκτείνονται πέρα από τα χωρικά ύδατα, άρα εκεί κάθε χώρα δεν έχει ιδιοκτησία/κυριαρχία. Έχει όμως κυριαρχικά δικαιώματα, δηλαδή της αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο η προτεραιότητα/αποκλειστικότητα να καθορίζει τι χρήσεις θα γίνονται και βέβαια το δικαίωμα εκμετάλλευσης των πόρων τους. Οπότε ο καθορισμός των ορίων είναι κρίσιμος (υφαλοκρηπίδα είναι ο βυθός και ΑΟΖ όλο το θαλάσσιο άνωθεν γεωλογικό και οικολογικό σύστημα).
2. Η Ελλάδα στο παραπάνω θέμα δηλώνει διαχρονικά τα εξής: Θέλουμε να ορίσουμε ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα, στα ανώτατα όρια/έκταση που επιτρέπει το διεθνές δίκαιο (έως 200 ναυτικά μίλια), και όπου συμπίπτουμε με την αντίστοιχη οριοθέτηση που κάνει η Τουρκία, θα ακολουθήσουμε την επίλυση της “μέσης γραμμής”. Δηλαδή μοιράζουμε στο μισό την μεταξύ μας απόσταση και βάζουμε το όριο. Στη συνέχεια, η Ελλάδα δηλώνει πως “αν δεν μπορούμε με τον παραπάνω μηχανισμό να συννενοηθούμε με την Τουρκία, την καλούμε να πάμε μαζί σε ένα διεθνές διαιτητικό δικαστήριο, να μας δώσει τη λύση”.
3. Η Τουρκία με τη σειρά της δηλώνει: “Αρχικά δεν έχουμε υπογράψει το διεθνές δίκαιο, συγκεκριμένα τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, που προβλέπει συγκεκριμένο ορισμό ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας, άρα δεν δεσμευόμαστε από αυτή. Μετά, επειδή στο Αιγαίο εμείς θεωρούμε πως υπάρχει ιδιαίτερο καθεστώς, ζητάμε διμερή ρύθμιση η οποία θα στηρίζεται στο πως τα νησιά του Πελάγους δεν έχουν δικαίωμα ΑΟΖ/υφαλόκρηπίδας, άρα ο αμοιβαίος καθορισμός θα γίνει μεν με την αρχή της μέσης γραμμής, αλλά μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας-ηπειρωτικής Τουρκίας”. Προφανώς εδώ η Τουρκία θέλει να “μοιράσει το Αιγαίο στη μέση”, όχι όμως από πλευράς κυριαρχίας (στο σχετικό χάρτη που δημοσιεύει αναγνωρίζει σε όλα τα ελληνικά νησιά 6 μίλια χωρικών υδάτων) αλλά από πλευράς εκμετάλλευσης/χρήσης.
4. Η Ελλάδα είχε υποχρέωση να υποβάλλει το εθνικό σχέδιο θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού της στην Ε.Ε., εδώ και χρόνια. Αυτό, όπως είπαμε, είναι το ακριβές πλάνο μας, για το τι χρήσεις προβλέπουμε να γίνουν πάνω στην νόμιμη αλλά και δυνητική ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα μας. Προσοχή εδώ στη διάκριση. Η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει πλήρως τα όρια ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας της: έχει κάνει σχετικές συμφωνίες με Ιταλία (στο Ιόνιο) και Αίγυπτο (στο Λιβυκό Πέλαγος και εν μέρει), αλλά όχι στην υπόλοιπη και μεγαλύτερη έκταση. Το ίδιο και η Τουρκία, δεν έχει επίσης κηρύξει τη δική της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, αλλά προβάλλει σχετικούς χάρτες (που “εξαφανίζουν” στην πράξη τις ελληνικές διεκδικήσεις). Ενώ ειδικά έχει κάνει και το μνημόνιο με τη Λιβύη (σε συμφωνία με την κυβέρνηση του δυτικού τμήματος της χώρας, μιας και εκεί υπάρχει μια άτυπη διαίρεση σε δύο τμήματα) όπου ορίζουν μεταξύ τους ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα. Μνημόνιο που προφανώς ανήκει στη σφαίρα του παραδόξου και έχει καταγγελθεί από τις επηρεαζόμενες Ελλάδα και Αίγυπτο.
5. Η Τουρκία δημοσιοποιώντας πλέον το δικό της πλάνο θαλάσιου χωροταξικού σχεδιασμού στην UNESCO-IOC, κάνει το δικό της “απαντητικό” βήμα που περιμέναμε, χωρίς αυτό όμως να είναι “κατοχύρωση” είτε του πλάνου, είτε ευρύτερα της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας της. Γενικότερα οι διεθνείς οργανισμοί δεν είναι “όποιος πρόλαβε” και κατέθεσε κάποιο χάρτη. Συνήθως έχουν σχετικές υπηρεσίες “καταθετηρίου”, όπου καταγράφουν μεν τις αιτήσεις/περιγραφές/οριοθετήσεις των κρατών μελών τους, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει και “κατοχύρωση-αναγνώριση”. Αντίστοιχα, το τουρκολιβυκό μνημόνιο περί οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ τους, καταχωρήθηκε μεν στην σχετική υπηρεσία του ΟΗΕ, αλλά μαζί του συμπεριλήφθηκαν οι επίσημες επιστολές Ελλάδας και Αιγύπτου που το καταγγέλουν. Έτσι το αποθετήριο περιλαμβάνει “ότι αφορά το θέμα” και δεν δικαιώνει κανένα.
6. Στη συνέχεια και πιο σημαντικό, τα πάντα, εφόσον μιλάμε για ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα, επιστρέφουν στη διεθνή νομοθεσία, συγκεκριμένα του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, που λέει το εξής: Αν δύο ή περισσότερες χώρες διαφωνούν για τα όρια των θαλάσσιων ζωνών τους, και δεν βρίσκουν μεταξύ τους συννενόηση, τότε πρέπει να προσφύγουν σε μια διαδικασία ειρηνικής επίλυσης (δικαστήριο της Χάγης, ή του Αμβούργου, ή κοινά συμφωνημένου ειδικού δικαστηρίου), η οποία θα αποφασίσει σχετικά και η απόφαση θα είναι δεσμευτική για τα μέρη που προσφεύγουν.
7. Άρα ούτε η Ελλάδα με την υποβολή του δικού της θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στην Ε.Ε., ούτε η Τουρκία που υπέβαλλε το δικό της στην Ουνέσκο με το μισό Αιγαίο μέσα, κατοχύρωνουν δικαιοδοσία. Δηλώνουν μεν τι θεωρούν πως είναι στη δικαιοδοσία τους, αλλά εφόσον υπάρχουν επικαλύψεις (και πολύ μεγάλες) τα υπόλοιπα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί καταλήγουν στο εξής: “βρείτε λύση όπως προβλέπεται”.
Ελληνικός θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός, πως φθάσαμε εδώ, τι σημαίνει
8. Τι προσπαθούν να κάνουν και οι δύο χώρες με την υποβολή θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού σε διάφορους υπερεθνικούς οργανισμούς; Η Ελλάδα στην Ε.Ε., η Τουρκία στην UNESCO-IOC; Να προβάλλουν την απαίτηση τους, να της δώσουν κάποιο “κύρος” και επισημότητα, θέτοντας έτσι πάτημα για τον επόμενο γύρο μεταξύ τους αντιπαράθεσης.
9. Άρα στη δεδομένη ελληνοτουρκική διαφορά περί ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας με βάση τις παραπάνω εξελίξεις, προστέθηκε -και ξαναλέμε αναμενόταν- ένα νέο “υποπεδίο” διαφωνίας-σύγκρουσης, αυτό του χωροταξικού σχεδιασμού επάνω τους. Δηλαδή το που κάθε χώρα ορίζει ζώνες αλιείας, πόντισης καλωδίων, υποθαλάσσιας εξόρυξης, περιβαλλοντικής προστασίας, ενάλιων αρχαιοτήτων, στρατιωτικών ασκήσεων κ.ο.κ.
10. Τι σημαίνει αυτό; Πως η ελληνοτουρκική διαφωνία θα έχει τώρα και πιο εξειδικευμένα σημεία αντιπαράθεσης. Π.χ. μπορεί η Τουρκία να πει μελλοντικά, πως “δεν επιτρέπω στη συγκεκριμένη ζώνη του Αιγαίου να γίνεται αλίευση από ελληνικά σκάφη γιατί εκεί έχω κηρύξει περιοχή προστασίας της θαλάσσιας πανίδας”. Τα ίδια μπορεί να γίνουν σε άλλα αλιευτικά πεδία, ή σε πεδία βολής στην επιφάνεια. Ειδικά στο τελευταίο είναι και το πιο εμφανές, καθώς η τουρκική πλευρά έχει “μαρκάρει” εντός Αιγαίου πολλά πεδία στρατιωτικών ασκήσεων, άρα μπορεί να διεκδικεί εκεί την αποκλειστικότητα εκπαίδευσης. Οπότε σε όλα τα παραπάνω και οτιδήποτε άλλο έχει σχέση με την χωροθέτηση δράσης, θα είναι στοιχείο που θα έχουμε προστριβή, αρχικά διπλωματική-ανακοινώσεων, που μπορεί και να κλιμακωθεί.
11. Που καταλήγουμε: Το νέο αυτό πεδίο αντιπαράθεσης (που όμως στηρίζεται στην πάγια διαφωνία περί ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας), γίνεται πιο ειδικό, μπορεί να επιτρέψει επιλεκτική παραγωγή έντασης σημειακά, οπότε Ελλάδα-Τουρκία θα χρειαστεί να ασκήσουν προβολή ισχύος (ήπιας έως και σκληρής) όπου ανακύπτουν τέτοια ζητήματα. Κάτι που ήδη γίνεται, αλλά τώρα θα έχει και μεγαλύτερη ποικιλότητα για μεθοδική πρόκληση (από πλευράς Άγκυρας που κάνει την εξωστρεφή/διεκδικητική προβολή).
12. Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα; Ως επόμενα άμεσα βήματα η χώρα μας πρέπει -κατά τη δική μας εκτίμηση – να κάνει τα εξής τρία: Πρώτον να συμπληρώσει το δικό μας θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό με όλα τα ειδικά στοιχεία του, δηλαδή τις ζώνες όπου ορίζεται κάθε χρήση/εκμετάλλευση. Δεύτερον, ο συμπληρωμένος αυτός χάρτης και όλες οι σχετικές διευκρινήσεις και μελέτες να υποβληθεί επίσης στην UNESCO-IOC και σε κάθε σχετικό διεθνή οργανισμό, φόρουμ και πρωτοβουλία. Τρίτο να δηλώσει πως το υποβληθέν τουρκικό σχέδιο παραβιάζει/επικαλύπτει το ελληνικό, δεν γίνεται αποδεκτό από εμάς και να κάνει την σχετική καταχώρηση-αναγγελία-καταγγελία αντίστοιχα. Ενώ μελλοντικά, η Ελλάδα θα πρέπει να ετοιμάζει και τη μονομερή ανακήρυξη ΑΟΖ-υφαλοκρηπίδας στα απώτατα όρια τους, όπως και μερική επέκταση χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, ανά περιοχή, “δοκιμάζοντας” τα νερά της αντιπαράθεσης.
Να αναφέρουμε και τη σχετική ανακοίνωση του δικού μας υπουργείου Εξωτερικών η οποία λέει τα εξής: “Η Τουρκία δημοσιοποίησε σήμερα θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό σε απάντηση του Ελληνικού σχεδιασμού, που ήδη αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η διαφορά είναι ότι ο τουρκικός χάρτης δεν έχει έρεισμα στο διεθνές δίκαιο, καθώς επιχειρεί να σφετεριστεί περιοχές ελληνικής δικαιοδοσίας, και δεν απευθύνεται σε διεθνή οργανισμό που επιβάλλει υποχρέωση ανάρτησης σχετικών χαρτών. Κατά τούτο, δεν παράγει οποιοδήποτε έννομο αποτέλεσμα και αποτελεί απλά μια αντανακλαστική αντίδραση κενή περιεχομένου. Η Ελλάδα θα επιμείνει στην πολιτική αρχών που εφαρμόζει και καλεί την Τουρκία να μην προβάλλει μαξιμαλιστικούς ισχυρισμούς που ο καθένας καταλαβαίνει ότι είναι για εσωτερική χρήση και μόνο. Η Ελλάδα θα προβεί στις δέουσες ενέργειες σε όλα τα διεθνή φόρα”.
Η ανάδυση των νέων αντιπαραθέσεων
Όπως γράψαμε και παραπάνω η θαλάσσια χωροθέτηση χρήσεων που πλέον σε ότι αφορά Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειο, προωθείται και από την Ελλάδα την Τουρκία, είναι ικανή να παράγει πολλά ειδικά, σημειακά, σύνθετα πεδία τριβής και έντασης. Όποιος λοιπόν το επιθυμεί να “ανεβάσει το θερμόμετρο” στο Αιγαίο τώρα έχει μεγαλύτερη γκάμα θεσμικής αμφισβήτησης. Όπου προηγούμενα στοιχεία, π.χ. η κίνηση αλιευτικών σκαφών, η πόντιση καλωδιών και αγωγών, η πιθανή εξόρυξη φυσικών πόρων και άλλα, που έτσι κι αλλιώς ήταν σημεία διαφωνίας, τώρα μέσω θαλάσσιας χωροθέτησης θα τονίζονται, αναδεικνύονται, μεγιστοποιούνται κατά το δοκούν.
Σαφώς εδώ η χώρα μας δεν μπορεί να δηλώσει “έκπληξη”. Ήταν δεδομένη μια τέτοια εξέλιξη και ίσως έτσι αιτιολογείται και από δικής μας πλευράς η πολύχρονη καθυστέρηση να υποβάλλουμε το δικό μας χάρτη, παρά την απαίτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις πολλές πιέσεις. Το κάναμε όμως, και άρα έχουμε εισέλθει στον σχετικό βηματισμό. Να τονίσουμε εδώ πως προς το παρόν η φραστική διατύπωση που χρησιμοποιεί η Άγκυρα είναι ήπια και χωρίς μεγαλοστομίες. Απλώς δηλώθηκε πως “υποβάλλαμε το χωροταξικό μας σχεδιασμό στο MSPGlobal, είναι διαθέσιμο σε όλους, δεν υποδεικνύει κυριαρχία”. Επίσης δεν υπάρχουν μεγαλόστομες φρασεολογίες, πανηγυρισμοί ή οτιδήποτε άλλο. Αυτά ίσως δείχνουν πως η Άγκυρα δεν επιδιώκει, τουλάχιστον σε αυτή τη χρονική φάση, να σηκώσει κάποιο μπαϊράκι διένεξης.
Για να μην κουράζουμε τους αναγνώστες: Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση και διαφωνία στη θάλασσα είναι μεγάλη, διαρκής, με κεντρικούς άξονες 5 θέματα: 1) Επέκταση χωρικών υδάτων και ταύτιση ορίων τους εναέριων και επιφανείας, 2) οριοθέτηση ΑΟΖ, 3) οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, 4) κυριαρχία κάποιων νησίδων, 5) δικαιώματα έρευνας-διάσωσης στο FIR Αθηνών. Στο πρώτο η Τουρκία δέχεται τα 6 μίλια σε θάλασσα και αέρα, αλλά απειλεί με πόλεμο αν πάμε μονομερώς στα 12. Στο δεύτερο και τρίτο που περιλαμβάνουν και την εκμετάλλευση αυτών των ζωνών, η Τουρκία ζητά οριοθέτηση χωρίς επήρεια νησιών. Στο τέταρτο αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία σε κάποιες νησίδες/νησιά που τα θεωρεί “γκρίζα ζώνη” και στο πέμπτο ζητά και εδώ διαμοιρασμένο ευθύνης στο μέσο του Αιγαίου.
Πλέον στα 5 θέματα, εμφανίζεται και ένα 6ο, της θαλάσσιας χωροθέτησης, ως επέκταση/εξειδίκευση του δεύτερου και τρίτου. Και εδώ βασικό υπόβαθρο όχι κατ’ ανάγκη επίλυσης, αλλά σαφώς διεκδίκησης και επιμονής, θα είναι η ναυτική μας σκληρή ισχύς. Όχι μόνο αυτή βέβαια, υπάρχουν πολλά που μπορεί να γίνουν ως διπλωματικό-διεθνές διαβούλευμα και με βαρύνουσα σημασία. Αλλά αν δεν υπάρχουν γύρω και δίπλα και πάνω στα θαλάσσια οικόπεδα αλιείας, εξόρυξης, προστασίας της Monachus monachus, ενάλιων αρχαιοτήτων και όσα άλλα, πολεμικές πλώρες, πληρώματα, και δόγμα υπεράσπισης, η “χαρτομαχία” θα είναι χαμένη πριν τον απόπλου ιστιοπλοϊκού για αναψυχή στη Μύκονο.
