Τα περισσότερα κομβικά συμβάντα της ιστορίας, έχουν πάντα τον τρόπο να γεννούν μύθους και να αναπτύσσουν εντυπωσιακές θεωρίες συνωμοσίας, όπως η αυτοκτονία του Χίτλερ, η πρώτη προσεδάφιση ανθρώπου στη σελήνη, η δολοφονία του Martin Luther King, οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στους διδύμους πύργους του Παγκοσμίου Κέντρου Εμπορίου κλπ. Δε θα μπορούσε ασφαλώς να αποτελέσει την εξαίρεση του γενικού κανόνα η ανείπωτη τραγωδία του Τιτανικού.
Αργά το βράδυ της 14ης Απριλίου του 1912, το μεγαλύτερο υπερωκεάνιο που είχε ναυπηγηθεί ως τότε άρχισε να καταπίνεται στα παγωμένα νερά του Βορείου Ατλαντικού μετά την πρόσκρουσή του με παγόβουνο που στοίχησε τη ζωή σε 1.517 ανθρώπους από τους εν συνόλω 2.223 επιβάτες και μέλη του πληρώματος. Ίσως είναι κάπως δύσκολο για πολλούς να αντιληφθούν πως ένα αβύθιστο – όπως διαδιδόταν – πλοίο για την εποχή του χάθηκε στο πρώτο του κιόλας ταξίδι, οπότε προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτήν την απώλεια με τρόπους που ανάγονται στη σφαίρα της φαντασίας, ανακαλύπτοντας συγκυρίες όπου, κατά τη γνώμη τους, δεν μπορούν να αποδοθούν σε τύχη ή σε σειρά συμπτώσεων.
Διαβάζοντας περί των διαφόρων θεωριών σχετιζομένων με το ζοφερό συμβάν, άρχισα να αμφιταλλαντεύομαι μεταξύ του αν πρέπει να τις παρουσιάσω ως ιστορικές ή μήπως χιουμοριστικές. Αναμφιβόλως έχουν την ιστορική τους διάσταση, αφού όλες ανάγονται στο παρελθόν και απλώς αναπαράγονται αυτούσιες, ή ακόμη και συμπληρωμένες, έως τις ημέρες μας. Η επιχειρηματολογία τους όμως καθ’ αυτή είναι τουλάχιστον κωμική και ενίοτε ανυπόστατη, οπότε θα τις αντιμετωπίσω κάτοθι κατά πως αρμόζει. To θλιβερό είναι πως έχουν γραφεί ουκ ολίγα βιβλία που επεξεργάζονται αυτά τα ακραία σενάρια, αλλά ακόμη θλιβερότερο είναι το ότι έχουν καταστεί αποδεκτά από σημαντική μερίδα αναγνωστών.
Ο σκοπός λοιπόν της παρούσης αναρτήσεως δεν είναι να ανιχνεύσει ψέγματα αληθείας στις ακόλουθες μετέωρες θεωρίες, αλλά πρωτίστως να καταδείξει πως αναπτύχθηκε η παραφιλολογία γύρω από μια τεράστια ναυτική τραγωδία, η οποία τουλάχιστον στάθηκε αφετηρία πολλών αλλαγών στην ασφάλεια των ακτοπλοοϊκών ταξιδίων, όπως περισσότερες σωστικές λέμβους, σωστή εκπαίδευση μελών του πληρώματος, παροχή ραδιοεξοπλισμού στα επιβατηγά πλοία εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο κλπ.
Λόγω της μορφής του θέματος, δεν επιθυμώ να το χωρίσω σε δύο ενότητες, αλλά να το παραθέσω όλο αυτούσιο σήμερα.
Υπαίτιος του ναυαγίου ήταν ο J.P. Morgan
Ο βαθύπλουτος τραπεζίτης John Pierpont Morgan ενορχήστρωσε το συμβάν, ώστε να εξολοθρεύσει τους αντιπάλους του πολυεκατομμυριούχους Jacob Astor, Isidor Straus και Benjamin Guggenheim, όπερ και εγένετο.
Η αλήθεια είναι πως πράγματι ο Morgan σκόπευε να αποπλεύσει με τον Τιτανικό, αλλά άλλαξε γνώμη την τελευταία σχεδόν στιγμή, ακυρώνοντας το ταξίδι του. Αυτή βεβαίως η θεωρία δεν εξηγεί το πώς ήταν δυνατόν να εξασφαλισθεί η πρόσκρουση με το παγόβουνο. Επιπροσθέτως, δε διασαφηνίζει τη βεβαιότητα του ηθικού αυτουργού πως και τα τρία θύματά του δε θα επιβίωναν από την καταστροφή.
Ο λόγος της σφοδρής αντιπαραθέσεώς τους, όπως υποστηρίζεται, ήταν η απόρριψη της προτάσεως του Morgan για την ίδρυση μιας Ομοσπονδιακής Τραπέζης. Οι ιστορικοί, από πλευράς τους, ανατρέπουν τη θεωρία στη βάση της, επιχειρηματολογώντας πως οι Astor και Guggenheim δεν υπήρξαν αρνητές, ενώ ο ίδιος ο Straus είχε συμφωνήσει. Οι συνωμοσιολόγοι πάντως αντιμετωπίζουν ως ανακριβείς τις ιστορικές τεκμηριώσεις.
Δεν αποτελεί μύθο πως ο μεγαλοτραπεζίτης ήταν ευερέθιστος και αρκετά εύκολα, όπως λέγεται, έχανε την ψυχραιμία του. Ανέτως λοιπόν θα μπορούσε να ντρεσάρει μια με το μπαστούνι του στους θρασυτάτους αντιπάλους του, που του αντιμίλησαν, και να τους αφήσει σέκους. Βρήκε όμως, για τους θιασώτες της θεωρίας, μια απείρως προτιμότερη λύση, που μπορεί μεν να του κόστισε κάτι παραπάνω, αλλά θα ξεμπέρδευε άπαξ δια παντός και από τους τρεις μαζί, βουλιάζοντάς τους μαζί με το πλοίο τους.
Όσον αφορά το παγόβουνο, προφανώς δεν θα ήταν κάτι ακατόρθωτο για έναν μεγιστάνα του βεληνεκούς του να ναυλώσει μερικές φορτηγίδες για να μεταφέρουν ένα αρκετά συμπαγές στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή, ώστε να «νοικοκυρέψει» καταλλήλως το τρίο, αφού τόλμησε να υψώσει ανάστημα στον ογκώδη και πανύψηλο για τα δεδομένα της εποχής του, Morgan, ο οποίος άγγιζε το 1,90, τη στιγμή που ο μέσος όρος ύψους στην Αμερική ήταν 1,70 και στην Ευρώπη 1,65. Όπως και να’χει, το σχέδιο εξετελέσθη με υποδειγματική ακρίβεια και εστέφθη με απόλυτη επιτυχία για τον ίδιον. Η χαρά του βέβαια δεν διήρκησε εμφανώς όσο θα επιθυμούσε, αφού στις 31 Μαρτίου του 1913, σε ηλικία 75 ετών, πήγε εκείνος αυτοπροσώπως να συναντήσει τους τρεις επιβάτες του Τιτανικού, αφού δεν κατόρθωσε να τους καλωσορίσει στην αποβάθρα του λιμένος της Νέας Υόρκης.
Ο Τιτανικός δε βυθίστηκε ποτέ
Αυτό αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή σενάρια, σχετιζόμενο με ασφαλιστική απάτη. Βάση του είναι η σύγκρουση του R.M.S. Hawk με άλλο υπερωκεάνιο της White Star Line, το R.M.S. Olympic, κατά το πέμπτο ταξίδι του προς τη Νέα Υόρκη. Ήταν 20 Σεπτεμβρίου του 1911 και στο τιμόνι του Olympic ήταν ο κατοπινός κυβερνήτης του Τιτανικού, Edward J. Smith. Παρά τη ζημιά που εκτείνετο σε δύο στεγανά διαμερίσματα, το σκάφος κατάφερε να επιστρέψει στο Σαουθάμπτον και από εκεί να πλεύσει στο Μπέλφαστ, στα ναυπηγεία της Harland & Wolff, για επισκευές διαρκείας έξι εβδομάδων. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1912 συνέβη και δεύτερο ατύχημα, όπου κρίθηκε υποχρεωτική η αντικατάσταση μιας από τις προπέλες του Olympic. Μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα ήταν όταν αναχώρησε ο Τιτανικός για να συναντήσει τη μοίρα του.
Έτσι λοιπόν έχουν τα ιστορικά δεδομένα. Οι θιασώτες βέβαια της θεωρίας ενστερνίζονται αφειδώς πως η πλήρη αποκατάσταση των ζημιών του R.M.S. Olympic ήταν αδύνατη, άρα θα έπαυε να είναι κερδοφόρο για την εταιρεία του. Όμως αλλάχθηκε στα χαρτιά με τον Τιτανικό, ώστε και να απαλλαγεί η White Star Line από το σακατεμένο σκάφος και να καρπωθεί τα χρήματα της ασφαλίσεώς του. Ο γνήσιος, όπως πιστεύουν, Τιτανικός συνέχισε τα υπερατλαντικά ταξίδια του – ως Olympic ασφαλώς – μέχρι την απόσυρσή του το 1935, όπου και επωλήθη για παλιοσίδερα. Όλο αυτό ήταν κάτι που δεν το πήρε ποτέ χαμπάρι ουδείς, αλλά ευτυχώς η αλήθεια έλαμψε από διαβασμένους και οξυδερκείς συγγραφείς / ερευνητές / μελετητές.
Οι ιστορικοί πάντως δεν είναι σύμφωνοι με την άποψη, έχοντας αποφανθεί πως το ποσόν της ασφαλίσεως που είχε οριστεί, δεν άγγιζε καν το κόστος κατασκευής του R.M.S. Olympic (ανήλθε στα 7,5 εματομμύρια δολάρια της εποχής). Συνεπώς η εταιρεία, από τη σκόπιμη βύθισή του, δε θα είχε οικονομικά οφέλη αλλά μεγάλη ζημία.
Εάν η ιστορική επαλήθευση δεν πείθει, ας προσπαθήσουμε απλώς να φανταστούμε την αντίδραση του διευθύνοντος συμβούλου της ασφαλιστικής, όταν θα έμαθε πώς τον έπιασαν «κότσο» οι επιτήδειοι, χωρίς κιόλας να μπορεί να αποδείξει και το χουνέρι που του σκάρωσαν με το μασκάρεμα των πλοίων. Προδήλως, θα είχε ολοκληρωτικά απωλέσει το τριχωτό της κεφαλής του στο άκουσμα και μόνο που ποσού που θα είχε μετά να «σκάσει» φαρδέως για να τρώνε οι μέτοχοι της White Star Line με δώδεκα μασέλες έκαστος!
Η κατάρα της μούμιας
Ένας από τους επιβάτες που παρασύρθηκε κατά τη βύθιση του Τιτανικού ήταν και ο William Thomas Stead, βρετανός εκδότης εφημερίδος. Αυτός είχε συνδέσει νωρίτερα διάφορες καταστροφές στο Λονδίνο με υπερφυσικά αίτια. Επάνω στον Τιτανικό, εκμυστηρεύτηκε και σε άλλους συνεπιβάτες του τα «πιστεύω» του περί μιας μούμιας που…έσπερνε τον όλεθρο.
Κανείς δυστυχώς από τον ναυτιλιακό κολοσσό της White Star δεν τον είχε αντιμετωπίσει προκαταβολικά με τη δέουσα σοβαρότητα ώστε να ακυρώσει τον απόπλου του σκάφους, ενημερώνοντας σχετικώς με αναγραφόμενη εις την πύλην επιβιβάσεως πινακίδα «κλειστόν λόγω κατάρας». Μετά την τραγική κατάληξη, ένας επιζήσας, «θύμα» κι αυτός των εν πλω διαλέξεων του υφηγητού της καταρολογίας William Stead, μετέφερε την ιστορία στα έντυπα μέσα ενημερώσεως (μεταξύ των οποίων και την Washington Post), όπου αναπαρήχθη ευρέως προς τέρψιν των αναγνωστών…δια την έκλαμπρον επίλυσιν του μυστηρίου της βυθίσεως.
Κάποιοι άλλοι, συνέδεσαν την «κατάρα της μούμιας» με αιγυπτιακά αντικείμενα όπου μια από τις επιζήσασες, ονόματι Μargaret Brown, είχε πάρει μαζί της στο ταξίδι για να τα παραδώσει σε μουσείο στο Ντένβερ. Σε άλλες παραλλαγές της ιδίας άκρως ενδιαφέρουσας ιστορίας, η μούμια είχε φορτωθεί στον Τιτανικό, διότι το Βρετανικό Μουσείο την είχε πουλήσει σε κάποιον Αμερικανό επιβάτη που την μετέφερε στη χώρα του. Ευτυχώς δηλαδή που η μούμια βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα κάτω από τη θάλασσα και γλύτωσε η ξηρά από περισσότερα δεινά.
Μια κατάρα υπήρξε ανέκαθεν ο σίγουρος τρόπος για την επεξήγηση «ανεξηγήτων» συμβάντων. Το ηθικό δίδαγμα προς όλους μας βγαίνει ασφαλώς αβίαστα: μην τα βάζεις ποτέ με μούμια γιατί θα βρεθείς ηττημένος. Αν δεν πας από γκρεμό, θα πας από θάλασσα. Και η ιδέα μόνο των 2,5 βαθμών υπό το μηδέν πουντιάζει…
Ο αριθμός του πλοίου έγραφε ανάποδα «Νο Pope»
Βάσει της πρωτοτύπου αυτής θεωρίας, οι Καθολικοί εργάτες των ναυπηγείων της Harland & Wolff που κατασκευάστηκε ο Τιτανικός εξεπλάγησαν μόλις διαπίστωσαν πως ο κωδικός του πλοίου 3909 04 διαβαζόταν από την ανάποδη, μέσα από καθρέφτη (καλλωπισμού;) «όχι Πάπας». Αυτό θεωρήθηκε ως οιωνός που προμήνυε το τι θα ακολουθούσε, διότι ο ανώτατος ιεράρχης της παγκοσμίου Καθολικής Εκκλησίας δεν ευλόγησε, τρόπον τινά, την καθέλκυση. Οιωνός πάντως θα μπορούσε ανέτως να ήταν και ένας νωχελικός ή βλοσυρός απαντητικός χαιρετισμός του πλοιάρχου σε κάποιον που τον καλημέρισε εγκαρδίως την τραγική ημέρα.
Για τους ιστορικούς, το συγκεκριμένο σενάριο αναπτύχθηκε περί των μέσων της δεκαετίας του 1950. Στην πραγματικότητα όμως, ο αριθμός του Τιτανικού (όπου και αυτός του ναυπηγείου) ήταν 401, ενώ ο εμπορικός κωδικός του ήταν 131.428. Επιπροσθέτως, δεν υπήρχαν τότε Καθολικοί στα ναυπηγεία για να εκπλαγούν, αφού από τα τέλη του 1800 η εταιρεία απασχολούσε μονάχα Προτεστάντες, στα πλαίσια της παρατεταμένης θρησκευτικής έχθρας με ρίζες πίσω στον 17ο αιώνα.
Ακόμη όμως κι αν δεν υπήρχαν Καθολικοί εργάτες για να συσχετίσουν τον ευφάνταστο αριθμό με τον Πάπα, μέσα στο γιγάντιο σκάφος των 270 μέτρων, από την πλώρη έως την πρύμνη, αποκλείεται καθέτως να μην υπήρχε κάπου εγχάρακτο κανένα 666, ώστε να ερμηνευθεί μεθ’ ασφαλούς και αδιαμφισβητήτου βεβαιότητος η τραγωδία. Φαντασία να διαθέτει κανείς και ανέτως μπορεί να αποδώσει καταστροφές σε προφητείες ή κατάρες.
Πέραν της διασκεδάσεως επί των τρόπων που εφηύραν διάφοροι ενθουσιώδεις ιστοριοδίφες ανά καιρούς για να πείσουν πως το ναυάγιο δεν θα είχε συμβεί χωρίς ενεργό παρασκήνιο ή μεταφυσικές παρεμβάσεις, η ουσία είναι πως για να ανατραπεί γενικώς μια θεωρία, χρειάζονται αδιάσειστα στοιχεία, θωρακισμένα με σθεναρά επιχειρήματα που συνδέονται αρρήκτως μεταξύ τους. Αν ισχύουν κάποια εξ αυτών λόγω ελλείψεως περισσοτέρων, τότε η νέα άποψη μπορεί να συζητηθεί και να κεντρίσει το ενδιαφέρον καινούριας εκτεταμένης ερεύνης, αλλά ίσως και πάλι δεν μπορεί να επικρατήσει, διαγράφοντας την προηγουμένη ως αναξιόπιστη και ανακριβή.
Στην περίπτωση συγκεκριμένως του Τιτανικού, τα θεμέλια καθενός από τα σενάρια (τα πλέον δημοφιλή) που αναπτύξαμε είναι τόσο εύθραστα, ώστε οι επιμέρους ισχυρισμοί καθίστανται αυτομάτως ανάξιοι και μνείας ακόμη. Τα βασικά επιχειρήματα, αποκομμένα από τη ρίζα τους, δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν νέες θεωρίες. Αυτοί είναι και οι λόγοι για τους οποίους δεν επιθυμούσα να επικεντρωθώ μόνο στην ιστορική τους διάσταση, αλλά να τα αναφέρω με μια περιπαικτική διάθεση, αφού δεν έχουν να μας πουν τίποτε αξιόλογο.
