Το διαδίκτυο μας έχει διευκολύνει περισσότερο από ποτέ να έχουμε πρόσβαση σε επαληθευμένες τεκμηριωμένες πληροφορίες. Ωστόσο, υπάρχουν θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και τα οφέλη από τον εμβολιασμό, που πολλοί άνθρωποι απορρίπτουν με συνοπτικές διαδικασίες. Πως μπορούμε να εξηγήσουμε την επιστήμη στους αρνητές της;
Ζούμε σε μια εποχή όπου διεξάγονται περισσότερες επιστημονικές μελέτες από ποτέ και το σημαντικότερο, ο μέσος άνθρωπος έχει καλύτερη πρόσβαση από ποτέ σε αυτά τα ευρήματα. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι ανησυχητικά εύκολο για τους ανθρώπους να θάψουν το κεφάλι τους στην άμμο και να αγνοήσουν βασικές επιστημονικές παραδοχές.
Μερικά ποσοτικά και ποιοτικά στατιστικά στοιχεία (τι διαβάζουν οι Έλληνες στο διαδίκτυο – στοιχεία 2016)
Στο antikleidi.com, διαβάζουμε:
Από τα 500 site, μετρήσαμε 226 απ αυτά να είναι χρηστικά (δηλαδή αυτά που χρησιμοποιούμε για mail, blog, search engines, facebook, twitter, τράπεζες κτλ).
Από τα εναπομείναντα 274 τη μερίδα του λέοντος (περίπου το ένα τρίτο ) διαπιστώσαμε ότι καταλαμβάνουν τα ενημερωτικά που αριθμούν τα 119. Αξιοσημείωτο ότι ελάχιστα απ αυτά έχουν πρωτότυπο υλικό. Τα περισσότερα αναμασούν τις ειδήσεις. Πολύ απογοητευτικό το ποσοστό αυτών που αναπαράγουν με ευκολία συνωμοσιολογικές βλακείες, ανυπόστατα δημοσιεύματα και λαικίστικα θέματα
Εντυπωσιακό στοιχείο θεωρούμε το νούμερο των αθλητικών 24, αλλά κι αυτών που ασχολούνται με το στοίχημα 10
Ενδεικτικό -και συνάμα απογοητευτικό- εύρημα, αφορά την ποσότητα των life style και κουτσομπολίστικων site που αριθμούν περί τα 24
Μια μεγάλη κατηγορία που κέρδισε –δυστυχώς- το ελληνικό κοινό φαίνεται ότι είναι τα site με φάρσες, χιουμοριστικά βίντεο, φωτογραφίες, παράξενα και light γενικά περιεχομένο, συνήθως κακής ποιότητας χιούμορ, περασμένων ετών, που αναμασάνε τα ίδια, αντιγραφές από συγκεκριμένα ξενόγλωσσα στην συντριπτική τους πλειοψηφία. Αυτά είναι 20
Εξίσου “αποκαλυπτικό” είναι ότι υπάρχουν στη λίστα 23 site με καθαρά σεξουαλικό περιεχόμενο
Το ότι υπάρχουν 3 αστρολογικά site (στα δημοφιλέστερα) ίσως και να μην το περιμέναμε…
Υπάρχουν επίσης 6 γι αυτοκίνητα, 7 για παιχνίδια, 5 για συνταγές, 4 site μας ενημερώνουν για τον καιρό, 3 απ αυτά είναι forum συζητήσεων, 3 τεχνολογίας/υπολογιστών, 5 παιδεία (κατά δήλωση), 4 εργασία, 4 ιατρικά(ισχυρίζονται), 2 εγκυκλοπαιδικά, 3 για μουσική 2 “ευ ζην” (ψυχολογία/φιλοσοφία/κοινωνία/βιβλία/ιστορίες/τέχνη κτλ), 1 για ΑΜΕΑ , 1 για δίαιτα κι 1 για εναλλακτική φαρμακολογία/ιατρική/διατροφή,

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα “συνωμοσιολογικά/υπερ-πατριωτικά/λαικίστικα” αποτελούν το 25% των ενημερωτικών! Δεδομένου ότι υπάρχουν εκατοντάδες μικρότερα (εκτός της λίστας των 500), το ποσοστό πρέπει να είναι απίστευτα μεγάλο στο σύνολο του ελληνικού διαδικτύου.
Εξηγώντας την επιστήμη στους αρνητές της
Οι σκεπτικιστές της κλιματικής αλλαγής παραμένουν σταθεροί, παρά τη μαζικότητα των αποδεικτικών στοιχείων ότι οι άνθρωποι έχουν αξιοσημείωτη αρνητική επίδραση στο περιβάλλον. Μελέτες έχουν δείξει ότι το φθόριο είναι απολύτως ασφαλές, αλλά υπάρχουν ακόμη θύλακες αντίστασης ενάντια στην προσθήκη του στην παροχή νερού. Οποιοσδήποτε συσχετισμός μεταξύ εμβολίων και αυτισμού έχει καταρριφθεί εδώ και πολύ καιρό, αλλά το αντιεμβολιαστικό κίνημα παραμένει ισχυρό και φαίνεται να γιγαντώνεται.
Κάθε προσπάθεια συζήτησης με ανθρώπους που έχουν τέτοιες ιδέες, συνήθως καταλήγει σε αποτυχία. Ωστόσο, με τη σωστή προσέγγιση, τίποτα δεν είναι αδύνατο.

Υπάρχουν 2 κύριοι παράγοντες γιατί κάποιοι επιμένουν σε ιδέες που δεν έχουν καμία επιστημονική υπόσταση.
Ο πρώτος, είναι η γνωσιακή παραφωνία. Συχνά αγνοούμε τη «λογική μας» για να εντυπωσιάσουμε τους γύρω μας, να διατηρήσουμε την «ηθική μας οντότητα» και να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή μας.
Το 1956, έλαβε χώρα ένα πείραμα που απέδειξε την ύπαρξη της «γνωσιακής παραφωνίας». Τότε, ο δρ Λίον Φέστινγκερ έπεισε τον φοιτητή του Τζακ Μπρεμ να μεταφέρει τα δώρα του γάμου του στο εργαστήριο και ζήτησε από εθελοντές να αξιολογήσουν πόσο επιθυμητά τούς ήταν ορισμένα από αυτά, όπως ένα χρονόμετρο, ένα ραδιόφωνο ή μία τοστιέρα. Τους επιτράπηκε να επιλέξουν μεταξύ δύο αντικειμένων που θεωρούσαν ισάξια – το ένα, που μάλιστα, θα έπαιρναν μαζί τους μετά την ολοκλήρωση του πειράματος. (Όταν τελείωσε το πείραμα, ο Μπρεμ ομολόγησε στους εθελοντές ότι δεν μπορούσε να τους χαρίσει κανένα από τα δώρα του, με αποτέλεσμα μια γυναίκα να ξεσπάσει σε λυγμούς.) Αφού έκαναν την επιλογή, προσδιορίζοντας ποιο ήταν το αντικείμενο που έβρισκαν πιο επιθυμητό, τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν τα αντικείμενα εκ νέου. Ξαφνικά είχαν τη δυνατότητα να εκφράσουν νέα άποψη για την αξία των πραγμάτων. Και, όμως, παρέμειναν σταθεροί στην αρχική τους επιλογή. Αυτοί που είχαν επιλέξει, λόγου χάρη, την τοστιέρα αντί της φρυγανιέρας, θεωρούσαν ότι είχαν κάνει την καλύτερη επιλογή και ότι η φρυγανιέρα είχε μικρότερη αξία. Εν ολίγοις, «έπεισαν» τους εαυτούς τους ότι είχαν κάνει τη σωστή επιλογή. Το ίδιο ακριβώς έπραξαν παιδιά και καπουτσίνοι που μελετήθηκαν από τη Λουίζα Ιγκαν, τη Λόρι Σάντος και τον Πολ Μπλουμ.
Το παραπάνω πείραμα δείχνει την ένταση που προκύπτει όταν ένα άτομο κρατά δύο αντιφατικές σκέψεις στο κεφάλι του ταυτόχρονα. Ακόμη και όταν η μια θέση είναι φαινομενικά αδικαιολόγητη λόγω αντιφατικών πληροφοριών, δεν είναι ασυνήθιστο να δούμε κάποιον να εμμένει «δογματικά» σε αυτή, ακόμη και όταν το βάρος των αποδείξεων είναι συντριπτικό εις βάρος αυτής της θέσης.

Το δεύτερο είναι γνωστό ως backfire effect. Πολλές φορές, η τεκμηριωμένη αλήθεια είναι πολύ λιγότερο σημαντική από διάφορα άλλα πράγματα, όπως τα βαθύτερα πιστεύω τους και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Όταν κάποιος πιστεύει σε μια ανυπόστατη θεωρία, η παράθεση αποδείξεων για το αντίθετο, μπορεί να οδηγήσει το άτομο αυτό σε μεγαλύτερη εμμονή με τη θεωρία του, ακόμη και όταν τα δεδομένα που του παρουσιαστούν, παρέχουν απτές αποδείξεις για το λάθος του. Είναι ευκολότερο για κάποιους να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη προοπτική από το να παραδεχτούν την ήττα.
Όλα αυτά μπορεί να οφείλονται στο γεγονός ότι, όπως έδειξαν οι εγκεφαλικές εξετάσεις, τα συναισθήματά μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη συλλογιστική που χρησιμοποιούμε για τη λήψη αποφάσεων. Όπως δήλωσε ο πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Stony Brook, Charles Taber, κάποιος που αντιμετωπίζει ένα αντιφατικό γεγονός απλά θα ανακτήσει τις σκέψεις που είναι σύμφωνες με τις προηγούμενες πεποιθήσεις τους και θα προσπαθήσει με μεγαλύτερη επιμονή να επιμείνει στη θεωρία του. Κοινώς, θα «πεισμώσει» περισσότερο.

 
Πως μπορούν να αντιμετωπιστούν αυτά τα εμπόδια;
Πείθοντας κάποιον ότι οι βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις του είναι ψευδείς δεν πρόκειται ποτέ να είναι εύκολο, αλλά δεν είναι αδύνατο.

Πρώτα απ ‘όλα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τα όριά σας. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που είναι απλά πάρα πολύ «πεισμωμένοι» για να αναθεωρήσουν τη θέση τους. Υπάρχουν άτομα που θα συνεχίσουν να αρνούνται με επιμονή την αλλαγή του κλίματος έως ότου είναι το σπίτι τους που θα βρεθεί κάτω από το νερό και η ίδια εγωκεντρική γραμμή σκέψης ισχύει για όλα τα είδη άλλων θεμάτων.

Βρίσκοντας κοινό έδαφος με το άτομο που αρνείται τη πραγματικότητα, είναι ένας αρχικός τρόπος για να το προσεγγίσουμε. Αντί για μια σθεναρή αντιπαράθεση μαζί του, ακόμη και αν οι αποδείξεις μας είναι ακλόνητες, είναι προτιμότερο να του μιλήσουμε για θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ο θετικός λόγος είναι πιο πιθανό να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα σε σχέση με τη διάψευση μια ιδέας με επιχειρήματα.  Για παράδειγμα, περιγράφοντας τα οφέλη του φθορίου, αντί να επικρίνουμε κάποιον που πιστεύει στις υποτιθέμενες βλάβες του. Σε έναν τέλειο κόσμο, τα επιστημονικά δεδομένα θα έπρεπε να έχουν επαρκές αντίκρυσμα, αλλά εάν προσπαθήσετε πραγματικά να τα περάσετε σε κάποιον που θα προτιμούσε να μείνει κολλημένος με αυτό που ήδη γνωρίζει, συνήθως είναι χάσιμο χρόνου.
Ένα κλασικό παράδειγμα είναι αυτό της κλιματικής αλλαγής. Το 97% των ερευνών, συμφωνούν πως η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής. Υπάρχει όμως και ένα 3% που διαφωνεί. Αν συγκρίνουμε την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με τον πυρετό ενός παιδιού, μια άνοδος ενός βαθμού μπορεί να μην είναι τρομακτική, ωστόσο θα τραβήξει τη προσοχή μας. Αν όμως ο «πυρετός» ανέβει κατά 3-4 βαθμούς, η υγεία του «παιδιού» θα βρεθεί σε πολύ δεινή θέση. Η παράθεση κατανοητών παραδειγμάτων και όχι κουραστικών και δυσνόητων επιστημονικών ορολογιών, μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη.

Η κλιματική αλλαγή μέσα από μια πρωτοποριακή ψηφιακή αναπαράσταση

 
Εν κατακλείδι, οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο Μπαράκ Ομπάμα γεννήθηκε στην Κένυα, θα συνεχίσουν να το πιστεύουν ακόμα κι αν τους τρίψεις το πιστοποιητικό γέννησης στα μούτρα (πράγμα που συνέβη το 2011). Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι την 11η Σεπτεμβρίου δεν υπήρχαν Εβραίοι στους δίδυμους πύργους, θα συνεχίσουν να το πιστεύουν ακόμα κι αν τους δώσεις τη λίστα των θυμάτων. Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν με αέρια, και ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μύθος επειδή μερικές φορές χιονίζει, δεν θα αλλάξουν γνώμη όσο ψύχραιμα και τεκμηριωμένα κι αν τους αποδείξεις ότι κάνουν λάθος. Η «πλάνη» αυτών των ανθρώπων είναι προϊόν της λεγόμενης «γνωσιακής παραφωνίας» και του backfire effect. H λύση μπορεί να βρεθεί μόνο μέσω της «εκλαΐκευσης» της επιστήμης, αλλά και της αναζήτησης κοινών σημείων ενδιαφέροντος που θα μας επιτρέψουν να εκλογικεύσουμε τη πλάνη του συνομιλητή μας.
Πηγές
http://antikleidi.com/2016/11/08/500sites-2/
https://theconversation.com/twelve-ways-to-deal-with-a-climate-change-denier-the-bbq-guide-26291
http://www.kathimerini.gr/304098/article/epikairothta/kosmos/pws-kai-giati-eklogikeyoyme-paraloges-epiloges
A scientist explains the very real struggle of talking to climate-change deniers
Θεωρίες συνωμοσίας, και ημιμάθεια.
Θάνος Σ. Επαχτίτης