Space Cowboys: Η στρατιωτικοποίηση του διαστήματος, τα γουέστερν και η επιστημονική φαντασία

Της Ιωάννας Νεστορίδη*, αρχική δημοσίευση offlinepost.gr

Στις 26 Νοεμβρίου του 2018 η NASA κατάφερε για πρώτη φορά να προσεδαφίσει στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη το InSight, ένα μη επανδρωμένο διαστημικό επιστημονικό σκάφος. Η ιστορική αυτή στιγμή έκανε τον γύρο του κόσμου με χιλιάδες αναρτήσεις σε δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το παρόν άρθρο θα μπορούσε κάλλιστα να αφορά το λαμπρό αυτό επιστημονικό επίτευγμα και να εξυμνεί τις προσπάθειες της παγκόσμιας διαστημικής κοινότητας για την εξερεύνηση του διαστήματος. Θα μπορούσε ακόμη να επικαλεστεί τις αρχές της ίδιας της NASA και τη δέσμευσή της για μια κουλτούρα επιστημονικής και τεχνικής διαφάνειας και συνεργασίας που εκτιμά την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών, δεδομένων και πληροφοριών. Θα μπορούσε αλλά δεν θα το κάνει. Γιατί 6 περίπου μήνες πριν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ προχώρησε σε μια ανακοίνωση που αντιτίθεται τόσο σε όσα πρεσβεύει η NASA όσο και στην ιστορική Συνθήκη για το Διάστημα (Outer Space Treaty) του 1967. Το σημερινό άρθρο αντ’ αυτού θα έχει μεγάλες δόσεις νοσταλγίας, geekiness και όπως είθισται πλέον, πολιτικής απογοήτευσης.
Δεν είναι σπάνιο, για να περιγράψει κανείς τον Αμερικανό Πρόεδρο, να κάνει αναφορές στην ποπ κουλτούρα ή να επικαλεστεί χαρακτήρες από τις πιο cult γωνίες της βιομηχανίας του θεάματος. Ίσως βέβαια σε έναν πρόεδρο που είναι περισσότερο μια διασημότητα παρά ένας πολιτικός κάτι τέτοιο να αποτελεί ακόμη και φιλοφρόνηση. Σήμερα, πραγματευόμενοι το Space Force τη σύσταση του οποίου πρότεινε πριν από μερικούς μήνες ο Trump, θα επικαλεστούμε τη SciFi πτυχή της πολιτικής, με σύντομη αναφορά στο franchise του Star Trek και με εκτενέστερη στο δυστυχώς όχι τόσο γνωστό στο ελληνικό κοινό, Stargate αλλά και τη western πλευρά της, ανατρέχοντας στην εποχή του California Gold Rush και του αμερικανικού συνόρου (American Frontier).
Ο Trump, ο οποίος με τη νοσταλγική σε σημείο οπισθοδρόμησης διάθεση που διαπνέει όλη τη ρητορική του, φαίνεται να εμμένει στην εποχή εκείνη που έλαβε χώρα το coming of age του, την κορύφωση δηλαδή του ψυχρού πολέμου. Για τα τυπικά της Ιστορίας, ο γνωστός πλέον “Αγώνας του Διαστήματος” (Space Race) ξεκίνησε επίσημα το 1957 με την πρώτη επιτυχημένη εκτόξευση και τοποθέτηση σε τροχιά Γης του ρωσικού τεχνητού δορυφόρου Sputnik. Έκτοτε, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν σταμάτησε ποτέ.
Την αμερικανική ανάγκη για “κυριαρχία” και “υπεροχή” (dominance and superiority) στο διάστημα, που επικαλέστηκαν εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες, όπως ο χαρισματικός John F. Kennedy και ο διάδοχός του Lyndon B. Johnson, ακολούθησε η αμυντική πολιτική της κυβέρνησης Bush ενώ πλέον προστίθεται και η απόφαση του Donald Trump για τη δημιουργία ενός ακόμη στρατιωτικού τμήματος. Το έκτο σε σειρά.
Σύμφωνα με την όραμα του Αμερικανού Προέδρου, το Space Force, το οποίο απέχει μάλλον χρόνια από την πλήρη λειτουργία του με κάθε είδους δικαιοδοτική εξουσία, έγινε το medium μέσω του οποίου οι ΗΠΑ θα εδραιώσουν την κυριαρχία του στο τελευταίο σύνορο (last frontier), το διάστημα. Όπως άλλωστε υποστήριξε ο Trump, μόνο έτσι θα εξασφαλισθεί η επιτυχής άμυνα της χώρας αλλά και η προστασία των αμερικανικών συμφερόντων. Τα θέματα που προκύπτουν είναι ποικίλα και αφορούν κάθε λογής επιστήμη, χωρίς όμως να εμβαθύνουμε νομικώς για το κατά πόσο  πρέπει ή μπορεί πράγματι το διάστημα να καταντήσει “heavily regulated” η απορία που γεννάται είναι απλή: ο Trump περνάει πάνω από 8 ώρες την ημέρα παρακολουθώντας εκπομπές (κυρίως ενημερωτικού περιεχομένου – βλ. FOX News) δεν είδε ποτέ τι συμβαίνει όταν στρατιωτικοποιείται το διάστημα;
Όταν στο Stargate SG1 η στρατιωτική αεροπορία της Αμερικής απέκτησε πρόσβαση στην (ελλείψει καλύτερης μετάφρασης) “αστροπύλη”, η επαφή της με πληθυσμούς απομακρυσμένων πλανητών επέφερε πολλά προνόμια, μεταξύ των οποίων ήταν η πρόσβαση σε προηγμένο στρατιωτικό εξοπλισμό και τεχνολογία, ανακαλύψεις που, όπως ισχυρίστηκε η αμερικανική κυβέρνηση, θα χρησιμοποιούνταν για την άμυνα και προστασία της Γης από τους “κακούς του διαστήματος”, τα Goa’uld, που επιθυμούσα (τι άλλο;) την ολοκληρωτική υπεροχή και κυριαρχία σε ολόκληρο το διάστημα. Η παγκόσμια κοινότητα κάποια στιγμή, όπως πάντα συμβαίνει, αντέδρασε στο μονοπώλιο των ΗΠΑ κι έτσι ξεκίνησε πλήθος διακρατικών πολιτικών συγκρούσεων, οι οποίες αποσταθεροποίησαν τα διπλωματικά επιτεύγματα των προηγούμενων δεκαετιών και έθεσαν σε κίνδυνο την ίδια τη Γη.
Κρατώντας το άρθρο spoiler-free θα σταθούμε σε κάτι άλλο. Όσα αναφέρθηκαν στο παραπάνω σενάριο γυρίστηκαν στα ‘90s, όταν ακόμη οι ηθοποιοί συνεχώς έσπαγαν τον 4ο τοίχο κοιτώντας στην κάμερα, η σύνδεση στο internet γινόταν με dial-up και γενικά ο κόσμος περισσότερο φοβόταν το έτος 2000 και το μυστήριο “Y2K bug” παρά τις διακρατικές συγκρούσεις για την κυριαρχία του διαστήματος. Συνέβησαν σε μια εποχή που καμία σχέση δεν έχει με τη σημερινή και όπως λέει και ο John Oliver, “HOW IS THIS STILL A THING?”
Η Συνθήκη για το Διάστημα αν και δεν ήταν εξαιρετικά λεπτομερής, τόνισε ωστόσο ότι η εξερεύνηση του διαστήματος θα γινόταν τρόπο τινά ώστε να επωφελείται η ανθρωπότητα στο σύνολό της και απέρριψε την όποια μορφή ιεραρχίας και κρατικής αξίωσης επί των διαστημικών πόρων ενώ απαγόρευσε και την αξίωση οποιασδήποτε κυβέρνησης επί του ίδιου του διαστήματος, δηλώνοντας ρητά ότι δεν υπόκειται σε εθνική κατοχή με αξίωση κυριαρχίας, χρήσης ή κατοχής ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο. Οι ΗΠΑ υπέγραψαν και επικύρωσαν τη συνθήκη το 1967.
Η Συνθήκη αυτή μεταξύ άλλων προέβλεπε υπό περιορισμούς τη χρήση του διαστήματος με στόχο την εθνική άμυνα απαγορεύει όμως την επιθετικότητα. Δυστυχώς, το όριο μεταξύ των δύο είναι δυσνόητο, και στη μέση της λεπτής αυτής γραμμής υπάρχει με μικρά, αχνά γράμματα η στρατιωτική παρουσία στο διάστημα. Τη στιγμή που οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας είναι χειρότερες από ποτέ και γενικά οι σχέσεις ΗΠΑ-κόσμου επιδεινώνονται συνεχώς, η δημιουργία αυτόνομου αλλά ισάξιου στρατιωτικού τμήματος επιφορτισμένου αποκλειστικά με την προώθηση της εδραίωσης της εθνικής κυριαρχίας των ΗΠΑ στο διάστημα μόνο πολιτικές τριβές και γραφειοκρατικά κολλήματα δύναται να δημιουργήσει.
Όπως όμως ονομάστηκε η εποχή της επέκτασης των εποίκων στην αμερικανική ήπειρο “αμερικανικό σύνορο” (American Frontier) και χαρακτηρίστηκε από την αίσθηση δικαιώματος επί της γης κατά αντίστοιχο τρόπο το “τελευταίο σύνορο” του διαστήματος διέπεται ξανά από την ίδια western διάθεση, καθότι ήδη υπάρχουν άτομα και κυβερνήσεις που θεωρούν ότι έχουν κυριαρχικά δικαιώματα. Η ειρωνεία δεν χάνεται ωστόσο καθότι τη φράση “final frontier” αναφορικά στο διάστημα την άκουσε το τηλεοπτικό κοινό μέσω του SciFi franchise “Star Trek” συνοδευόμενη από τη δέσμευση του πληρώματος του Enterprise να μην επέμβει ποτέ στους διαστημικούς κόσμους που εξερευνά.
Ίσως τελικά ένας πιο κατάλληλος όρος, δεδομένης της ενθύμησης της εποχής αναζήτησης χρυσού στην Καλιφόρνια (California Gold Rush) και της πρακτικής εφαρμογής της τακτικής “finders keepers”, θα ήταν “το νέο αμερικανικό σύνορο”. Αυτή την άποψη τουλάχιστον φαίνεται να ενστερνίζεται τόσο ο ίδιος ο Trump όσο και οι πολεμοκάπηλοι “space warriors” που συγκέντρωσε γύρο από το πρόσωπό του με επικεφαλής τη Γραμματέα της Πολεμικής Αεροπορίας Heather Wilson, η οποία δήλωσε ότι “το διάστημα είναι ένας τομέας διεξαγωγής πολέμου όπως η ξηρά, ο αέρας και η θάλασσα” και δοθέντος μεγαλύτερου προϋπολογισμού, προτεραιότητα θα ήταν η «θνησιμότητα και όχι η γραφειοκρατία».
Καταληκτικά, λοιπόν, 25 ημέρες πριν το 2019, 44 χρόνια μετά την επίσημη τουλάχιστον λήξη του Αγώνα για το Διάστημα, και ενώ γιορτάζουμε παγκοσμίως την πρόοδο της ανθρωπότητας και τη σταδιακή, αργή όμως ιστορική “κατάκτηση” του διαστήματος, τα παλιά πολιτικά πάθη ξυπνούν. Ή καλύτερα αναδύονται, γιατί όταν ξυπνήσουν θα καταλάβουμε ποιοι εν τέλει φέρουν τον ρόλο των Goa’uld και ποιοι του Captain Kirk.
Πηγή: offlinepost.gr