Η ένταση στην αντιπαράθεση «ουκρανόφιλων» και «ρωσόφιλων» στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς έχει πάρει εκπληκτικές διαστάσεις. Αλλά ως συνήθως η αλήθεια για τις δράσεις, τις προθέσεις και την ιστορία κάθε πλευράς είναι πολυσύνθετη και δεν χωρά σε απλοϊκές κατηγορίες και γενικεύσεις. Αντίθετα οι περισσότερες από αυτές είναι μάλλον υποκριτικές, επιλογές δηλαδή εκείνης της πλευράς της πραγματικότητας που ταιριάζει με την ιδεοληψία του καθενός μας. Ας σχολιάσουμε λοιπόν κάπως πιο αναλυτικά (αλλά φυσικά όχι στην πλήρη έκταση που είναι αδύνατον) το τι συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία, πάντα κατά τη γνώμη μας.
Είναι λοιπόν υποκρισία να λέμε ότι «η Ουκρανία είναι νεοναζιστική χώρα». Γιατί επικεντρωνόμαστε μόνο σε ένα στοιχείο της πολύπλοκης ουκρανικής πολιτικής σκηνής, ότι δηλαδή πράγματι υπάρχει ακροδεξιό κίνημα εκεί, για να τη χαρακτηρίσουμε ολόκληρη. Η Ουκρανία είναι μια χώρα 40 εκατομμυρίων Σλάβων, που αναζητούν και δημιουργούν την δική τους εθνική ταυτότητα, και ακριβώς στα σπάργανα της «εθνογένεσης» τους έχουν έντονο το εθνικιστικό στοιχείο. Όμως το να κατηγορούνται συλλήβδην ως «νεοναζί» ενώ στην χώρα δρα όλο το πολιτικό φάσμα, γίνονται εκλογές χωρίς ιδιαίτερες αμφισβητήσεις εγκυρότητας (και με παρουσία διεθνών παρατηρητών όπως του ΟΑΣΕ) και υπάρχει δραστήρια αντιπολίτευση είναι άδικο και μπορεί να χαρακτηρίσει εξίσου κάθε άλλη χώρα με τέτοια προβλήματα στο εσωτερικό της.
Είναι όμως και υποκρισία να παραγνωρίζουμε το νεοναζιστικό φαινόμενο στην Ουκρανία. Καθώς αν και ο σημερινός Πρόεδρος της χώρας Ζελένσκι είναι Εβραίος (και υπάρχει στη χώρα μια μεγάλη εβραϊκή παράδοση), αυτό δεν εμπόδισε τον ίδιο -αλλά και προηγούμενες κυβερνήσεις- από το να «χαϊδεύουν», να ανέχονται και να χρησιμοποιούν νεοναζιστικές ομάδες παραστρατιωτικών όπως το «Τάγμα Αζόφ». Γιατί το κάνουν αυτό; Γιατί οι τελευταίοι ήταν χρήσιμοι στην αντιμετώπιση των ρωσόφωνων αυτονομιστών στα ανατολικά της χώρας από το 2014 έως σήμερα. Ενώ η επιρροή του νεοναζιστικού κινήματος και της ακροδεξιάς στην Ουκρανία δεν μετριέται μόνο με το 2,15% που πήραν στις εκλογές του 2019. Αλλά πρέπει να αξιολογηθεί με την δυναμική τους τοπικά, όπως και την ένταξη τους στην εθνοφρουρά της χώρας ή σε επίσημες παραστρατιωτικές μονάδες, ως δηλαδή νομιμοποίηση τους. Εδώ η Ουκρανία έχει τεράστιο έργο να κάνει για την εσωτερική της «κάθαρση».
Είναι όμως και υποκρισία της Ρωσίας, να χρησιμοποιεί ως αιτιολογία εισβολής στην Ουκρανία την «αποναζιστικοποίηση» της, όταν η Μόσχα αξιοποιεί κατά το δοκούν δικές τις νεοναζιστικές παραστρατιωτικές και μισθοφορικές ομάδες, όπως το Wagner Group, για να ασκήσει πολιτική παρέμβαση σε «μακρινούς τόπους». Και βέβαια δεν θα παραγνωρίσουμε πως η Ρωσία χαϊδεύει την ευρωπαϊκή ακροδεξιά, αρκεί η τελευταία να παραμένει «αντικαθεστωτική» στην δυτικόφιλη εκεί παράδοση. Γενικότερα, οι χαρακτηρισμοί «ναζί/φασίστας» χρησιμοποιούνται πλέον κατά κόρον ακριβώς γιατί είναι βαρύτατες και ενεργοποιούν άμεσα αρνητικά αντανακλαστικά. Αλλά πάντα οφείλουμε να αναζητάμε αν υπάρχει σχετικό περιεχόμενο, αν αυτό είναι σημαντικό, αν έχει πραγματική επιρροή κάπου κ.λπ.
Η ΕΕ θα πλήξει με κυρώσεις τη ρωσική μισθοφορική ομάδα Wagner
Συνεχίζουμε όμως στην υποκριτική σκηνή του Ουκρανικού. Όπου είναι βέβαια υποκρισία, από πλευράς Ρωσίας, να μην παραδέχεται πως έπαιξε η ίδια τόσο σημαντικό ρόλο στη διαίρεση της Ουκρανίας στηρίζοντας τις αποσχιστικές κινήσεις των ρωσόφωνων στο Ντονμπάς. Καθώς εκεί η Ρωσία, έστω με «έννομο» ενδιαφέρον για την τύχη των συμπατριωτών της, διάλεξε την χειρότερη λύση, αυτή της διάλυσης της γειτονικής χώρας και εν συνεχεία της εισβολής. Και το τελευταίο δεν ήταν μονόδρομος όπως θέλει να το εμφανίζει, ενώ το διέψευδε δημόσια έως την τελευταία μέρα.
Καθώς αν ήθελε να υπερασπίσει το Ντονμπάς, μπορούσε να εγκαταστήσει εκεί παρατηρητές, να καλέσει τον ΟΗΕ να στείλει ειρηνευτικά στρατεύματα, έστω να παρατάξει δικά της στρατεύματα ως ανάχωμα, σταματώντας με την ισχύ και το κύρος της την τοπική αυτή σύγκρουση, χωρίς να την επεκτείνει. Αντίθετα διάλεξε μια απότομη κλιμάκωση μαζικής εισβολής, που υποκριτικά -πάλι- την χαρακτηρίζει «επιχείρηση» ενώ είναι ένας τυπικός επιθετικός πόλεμος.
Μα και η Ουκρανία υποκρίνεται, όταν μιλά μόνο για τους «ακραίους και επιθετικούς Ρώσους αυτονομιστές» στα ανατολικά της, ξεχνώντας και αποσιωπώντας πως η ίδια διεξάγει από το 2014 ένα βουβό πόλεμο εναντίον τους. Με συνεχή χρήση όπλων, πολλές φορές βαρέων, με εφαρμογή νόμων αποκλεισμού, με χρήση ανεξέλεγκτων παραστρατιωτικών μονάδων, με παραβίαση των συμφωνιών του Μινσκ και βέβαια με πάρα πολλά θύματα. Τα οποία ουδέποτε αναγνώρισε ενώ άσκησε μια γενικότερη πολιτική προπαγάνδας και εθνικιστικής μόχλευσης εναντίον τους, διευρύνοντας το ήδη μεγάλο χάσμα μεταξύ των εθνοτήτων και κοινοτήτων στο εσωτερικό της.
Ακόμη είναι άσκηση υποκρισίας να εξιδανικεύουμε είτε την Ουκρανία είτε τη Ρωσία. Καθώς στην πρώτη υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας, μεγάλη διαφθορά, εξαρτήσεις, δράση ολιγαρχών, δράση παραστρατιωτικών και απέχει σημαντικά από το να χαρακτηριστεί ως «δυτικού τύπου δημοκρατική δομή», χωρίς όμως αυτό να την κατατάσσει σε «φασιστικό κράτος». Αλλά και στην Ρωσία, παρόλες τις εκλογές, τη δράση αντιπολίτευσης και τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις, είναι πέρα από φανερή η απολυταρχική διακυβέρνηση του Πούτιν που λαμβάνει συνεχώς και νομοθετικά μέτρα σίγασης κάθε αντίδρασης. Μα είναι όμως εγκληματικά απλουστευτικό να λέει κανείς πως τα παραπάνω πολιτικά ελλείμματα και των δύο χώρων, τις καθιστούν άξιες για εισβολή, «αναμόρφωση», και «διάλυση».
Περαιτέρω, είναι υποκριτικό να λέμε ότι η «Ρωσία κινδυνεύει από την Ουκρανία». Η Ρωσία των 17 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, των 6.000 πυρηνικών κεφαλών, με ελάχιστο χρέος, απίθανο όγκο πλουτοπαραγωγικών πηγών, των 144 εκατομμυρίων κατοίκων και του διεθνούς κύρους μιας υπερδύναμης, δεν μπορεί να κινδυνεύσει από μια Ουκρανία. Ακόμη και να έμπαινε η τελευταία στο ΝΑΤΟ, ειδικά σε μια εποχή όπου τα οπλικά συστήματα έτσι κι αλλιώς μηδενίζουν τις αποστάσεις. Άσκηση υποκρισίας λοιπόν από πλευράς Πούτιν, να ισχυρίζεται ότι η δική του χώρα, την οποία χτίζει σε ισχύ 20 χρόνια, θα μπορούσε να νιώθει ανασφαλής από την εσωτερικά ήδη διχασμένη Ουκρανία.
Υποκριτική βέβαια είναι και η θέση της Δύσης, ότι «το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε γιατί το ζητούσαν οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, και δεν απειλεί την Ρωσία». Το ΝΑΤΟ είναι οργανισμός άμυνας και η ένταξη σε αυτό απαιτεί πάντα την ύπαρξη «εχθρού». Και διαχρονικά αυτός στην Ευρώπη είναι η Ρωσία (ή η ΕΣΣΔ παλαιότερα). Όταν λοιπόν το ΝΑΤΟ βεβιασμένα, χωρίς μακροπρόθεσμη ανάλυση επεκτεινόταν σε ακόμη 14 χώρες (!), πολλαπλασιάζοντας την έκταση του, με ακόλουθους εξοπλισμούς, μετασταθμεύσεις στρατευμάτων και αντίστοιχη ρητορική, είναι προκλητικό να λέμε ότι κανείς δεν σκέφθηκε πως όλα αυτά τα ερμηνεύει η Ρωσία. Υπήρχαν στο παρελθόν πολλαπλές προειδοποιήσεις σημαντικών αναλυτών και πολιτικών στελεχών που έλεγαν πως όλα αυτά εξωθούν τη Ρωσία στα άκρα. Ενώ η διεθνής πολιτική είναι και άσκηση διαβάσματος του αντιπάλου και των δικών του ευαισθησιών, θεωρήσεων και προοπτικών. Και δεν έχει σημασία αν το ΝΑΤΟ ή οι ηγέτες του, είχαν, ή δεν είχαν, προφορικά ή γραπτά, έμμεσα ή άμεσα, διαβεβαιώσει τη Ρωσία ότι «δεν θα επεκταθούμε». Η πολιτική σε αυτό το επίπεδο δεν δεσμεύεται αν έχεις πει (ή δεν πει) κάτι, αλλά αν έχεις προβλέψει τις επιπτώσεις των ενεργειών σου. Δεν μπορείς να περπατάς λοιπόν σε ένα γεωπολιτικό ναρκοπέδιο και όταν πατάς τη νάρκη να αναρωτιέσαι «γιατί συνέβη αυτό».
Να προσθέσουμε στα παραπάνω και την υποκρισία της διεθνούς κοινότητας. Που από το 2014 που είχαμε την μεγάλη «επαναστατική» ανατροπή στην Ουκρανία με το κίνημα του Euromaidan (το οποίο καθόλου διακριτικά πούσαραν δυτικές χώρες…), άφησε Μόσχα και Κίεβο να βράζουν μεταξύ τους σε μια μικρού μεγέθους αλλά διαρκή πολεμική εμπλοκή, που τελικά έγινε φυτίλι για την σημερινή εισβολή.
Σε αναβρασμό το Ντονμπάς, κινητοποίηση των ρωσόφωνων αυτονομιστών μετά από ουκρανικούς βομβαρδισμούς
Μια ακόμη απλούστευση; Να προσωποποιούμε εύκολα μια τόσο σύνθετη διεθνή κρίση. Λέγοντας, κατά περίπτωση, «ο Πούτιν είναι τρελός και δικτάτορας», «ο Ζελένσκι ένας κλόουν και μαριονέτα της Δύσης», «ο Μπάιντεν ένας ξεμωραμένος που δεν καταλαβαίνει που μπλέκει» κ.ο.κ. Ασκώντας δηλαδή μια ψυχολογική ανάλυση επιπέδου «Άρλεκιν» για να καταλήξουμε πως «πρέπει να δολοφονηθεί ο ένας, ανατραπεί ο άλλος, αντικατασταθεί ο τρίτος» και όλα θα πάνε μια χαρά. Τέτοιες προσεγγίσεις αγνοούν τις πολύπλοκες γεωπολιτικές δυναμικές αλλά και τις πράγματι βαθιές και δύσκολες στην ερμηνεία ψυχοσυνθέσεις ιστορικών λαών που βλέπουν τα πράγματα «αλλιώς», τόσο από την αφ’ υψηλού ακαδημαϊκή ανάλυση όσο και από την καφενειακή συμπερασματολογία.
Και υποκρισία βέβαια είναι να ερμηνεύουμε στην Ελλάδα, το διεθνές σήμερα, ανατρέχοντας στα Ορλωφικά, στον Εμφύλιο, στην Χούντα, στους 2 Παγκοσμίους, στον Πόλεμο της Κορέας, στην κατάληψη της Αθήνας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, στην περίοδο του Διχασμού, στους Βαλκανικούς, στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου και ούτω καθεξής. Δηλαδή ως Ελλάδα να μελετάμε το τι συμβαίνει τώρα, με βάση μόνο τις δικές μας εμπειρίες, παθήματα, αφηγήσεις, παρερμηνείες, πάθη, λάθη, συμμαχίες, προδοσίες, προσδοκίες, νίκες και ήττες. Ψάχνοντας να σταθούμε απέναντι σε όσους σήμερα πολεμούν μεταξύ τους αλλά και σε όλους όσους τους στηρίζουν (από την μια ή την άλλη πλευρά), γιατί κάποτε κάποια από τις δύο μας πρόδωσε ή μας έσωσε. Καθώς και οι δύο, η «φιλική Δύση» και η «καθ’ υμάς Ανατολή», το «ξανθό γένος» αλλά και ο «θείος Σαμ», μας έχουν ιστορικά απογοητεύσει, ανά εποχή. Ζύγι στην ιστορία σε τέτοιες περιπτώσεις δεν βγαίνει, καθώς αν το αποπειραθούμε θα ανακαλύψουμε κάποιο λόγο να είμαστε εχθροί (ή φίλοι) με τους πάντες.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 28 Φεβρουαρίου 1770: Τα “Ορλωφικά”, κεραυνός στον Μωριά, πυρκαγιά στο Αιγαίο
Και η τελική υποκρισία. Να συνοψίζουμε και να συμψηφίζουμε όλα τα λάθη της διεθνούς κοινότητας, όλα τα προηγούμενα συμβάντα εισβολής, βομβαρδισμών, επιβολών, υπονομεύσεων των ΗΠΑ πρωτίστως, της ΕΣΣΔ, της Κίνας στη συνέχεια, των ευρωπαϊκών χωρών κ.ο.κ., να μελετάμε εξονυχιστικά κάθε ουκρανική παρασπονδία, κάθε ρωσική προειδοποίηση, κάθε παράμετρο, πρόθεση, σχεδιασμό και πραγματική ή υποθετική συνωμοσία για να αιτιολογήσουμε ηθικά ή κυνικά έναν ακόμη επιθετικό πόλεμο, μια ευθεία εισβολή. Ο οποίος, όπως και οι προηγούμενοι των «μεγάλων», παραβιάζει τις βασικές αρχές διεθνούς δικαίου. Και τη μεταπολεμική παγκόσμια συναίνεση και προσπάθεια για προσφυγή στη διαπραγμάτευση, στη διπλωματία, στις διεθνείς συνθήκες και στην ειρηνική διευθέτηση κάθε διαφοράς.
Καθώς ναι, μπορεί να στεκόμαστε από θέση αρχής (αν τελικά αυτό είναι το κριτήριο μας) και ενάντια στον νατοϊκό βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας και ενάντια στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ και ενάντια στις δυτικές συνωμοσίες, συμπαιγνίες και παρεμβάσεις, αλλά και ενάντια στον ρωσικό αυταρχισμό, στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στη σφαγή της Τσετσενίας, στην καθυπόταξη της Γεωργίας. Μπορούμε να αποδοκιμάζουμε ταυτόχρονα και την επιθετικότητα της Τουρκίας, την ακροδεξιά στροφή της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, και τη διεθνή χυδαιότητα στη διάλυση της Συρίας. Στη συνέχεια το μεγαλοϊδεατισμό της Βρετανίας, τον οικονομισμό της Γερμανίας, τα εθνικιστικά όνειρα της Αλβανίας κ.ο.κ. σε μια λίστα χωρίς τελειωμό αλλά αποδίδοντας σε κάθε περίπτωση την ορθή κριτική με την ανάλογη κλίμακα. Σε μια τόσο πολύπλοκη, πολυσύνθετη, δύστροπη, δυσκολοχώνευτη ανάλυση μιας πραγματικότητας που αλλάζει συνεχώς και δεν έχει σταθερές. ‘Η απλά, μπορεί να διαλέγουμε «πλευρά» καθισμένοι στον καναπέ μας, ώστε να απολαύσουμε τον επόμενο διαδικτυακό ή τηλεοπτικό τσακωμό μας.
