Η αντίληψη που έχουν Ρωσία και Ουκρανία για το στρατό τους και πως αυτή έχει «παραχθεί» μέσα από τα αντίστοιχα επίσημα (ή ημιεπίσημα) βίντεο, κυρίως διαφημιστικά για την στρατολόγηση των νέων, είναι ενδιαφέρουσα καθώς εμφανίζει αρκετές διαφορές. Μιλάμε πάντα για βίντεο πριν την εισβολή, αυτά δηλαδή που αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας των πολιτών των δύο χωρών, εντασσόμενα βέβαια μέσα στην γενική «εθνική αντίληψη» κάθε κράτους.
Ξεκινώντας από την Ουκρανία το εντυπωσιακό βίντεο με τίτλο «Κάθε ένας από εμάς», γυρισμένο το 2014, λίγο μετά την ρωσική κατάληψη της Κριμαίας και τις συγκρούσεις στο Ντονμπάς, απεικονίζει ουκρανούς στρατιώτες ως απλούς ανθρώπους. Που μιλούν για το επάγγελμα τους πριν ενταχθούν στις ένοπλες δυνάμεις, για να καταλήξει πως «κανείς από εμάς δεν γεννήθηκε για πόλεμο αλλά είμαστε όλοι εδώ να πολεμήσουμε για την ελευθερία». Το βίντεο δεν έχει ευθέως ρωσική αναφορά αλλά είναι φανερό το «ποιος απειλεί».
Στο ίδιο πνεύμα ένα ακόμη βίντεο -καλής σκηνοθεσίας και φωτογραφίας- μας προσφέρει το αφήγημα για το «πτυοσκάπανο» που κουβάλα κάθε στρατιώτης μαζί του. Για κάθε χρήση όπως περιγράφεται, από το να σκάβει χαντάκια και χαρακώματα, να κόβει ένα κομμάτι παγωμένο ψωμί στην πρώτη γραμμή, ως κουπί για το πέρασμα ενός ποταμού αλλά και στο τέλος «όταν ξεμείνουμε από πυρομαχικά…» ως όπλο. Και πάλι εδώ δεν φαίνεται ο εχθρός, αλλά αποθεώνεται η υπεράσπιση του εθνικού εδάφους «γύρω από το οποίο με το σκάπανο θα χτίσουμε ένα φρούριο».
Το 2015 όμως, μια σειρά από βίντεο με γενικό τίτλο «Ημέρα Νίκης» δείχνει πλέον ευθέως την σύγκρουση με την Ρωσία, αυτή τη φορά σε επίπεδο ιστορικής μνήμης. Καθώς κατηγορείται η Μόσχα πως προσπαθεί να απαξιώσει την ουκρανική συμμετοχή και (πράγματι) τρομακτική αιμορραγία κατά την αντίσταση στη ναζιστική κατοχή. Έτσι τα βίντεο δείχνουν νέους να τηλεφωνούν στον ήρωα παππού ή γιαγιά, ώστε να τους ευχαριστήσουν για το ότι πρόσφεραν στον 2ο Παγκόσμιο. Είναι εδώ φανερό πως ήδη δημιουργείται ένας πυρήνας αντιπαράθεσης για το ποιος είναι ή δεν είναι «ναζί». Η Ρωσική πλευρά μετά το 2014 έχει ξεκινήσει να κατηγορεί την Ουκρανία για φιλοναζισμό, οπότε η ουκρανική απαντά με αυτά τα πατριωτικά βίντεο: όπου οι «ηλικιωμένοι ήρωες της Σοβιετικής εποχής» (στα βίντεο τονίζονται τα σοβιετικά παράσημα που φορούν) καταλήγουν να αναφωνούν το «Δόξα στην Ουκρανία»-«Δόξα στους ήρωες», δηλαδή το σύγχρονο εθνικό-εθνικιστικό μοτό της χώρας.
Περνώντας στη ρωσική πλευρά, έχουμε πιο παραδοσιακά στρατιωτικά βίντεο στρατολόγησης. Π.χ. στο παρακάτω με τίτλο «Ο πόνος σε κάνει πιο δυνατό», έχουμε μια σκληρή απεικόνιση της εκπαίδευσης στον ρωσικό στρατό, χωρίς προσπάθεια ωραιοποίησης. Οι εικόνες είναι κοφτές, δυναμικές, στοχεύουν στην δημιουργία της αυστηρής εικόνας του σύγχρονου στρατιώτη ο οποίος ξεπερνά τα όρια του, καθώς «εχθρός είναι ο χθεσινός (υπονοείται μαλθακός) εαυτός σου».
Ενώ παλαιότερα βίντεο, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, δείχνουν τον ρωσικό στρατό και την εκεί κατάταξη ως μέσο εκπαίδευσης-συναδέλφωσης-ενηλικίωσης σε υπηρεσία με την πατρίδα.
Η διαφορά προσέγγισης είναι εμφανής. Στα ρωσικά βίντεο, η υπηρεσία στο στρατό είναι μια πρόκληση, μια υπηρεσία σκληρή αλλά και ηθικής ανταμοιβής μέσα από το πνεύμα ένταξης. Το πατριωτικό στοιχείο όμως υπάρχει και εδώ και συμπληρώνεται από ένα τμήμα της σύγχρονης ρωσικής σκηνής. Αυτής δηλαδή που ασκείται στα πατριωτικά τραγούδια, με νέα όμως φόρμα, κυρίως ροκ και ποπ για να εμπνεύσει το νεανικό κοινό. Πολύ γνωστός εδώ ο τραγουδοποιός Denis Maidanov, που είναι και βουλευτής στη Ρωσία, προφανώς με το κόμμα του Πούτιν. Στο παρακάτω βίντεο βλέπουμε ένα τραγούδι του για την «ημέρα των Ρώσων Αλεξιπτωτιστών», η οποία γιορτάζεται σε όλη τη χώρα στις 2 Αυγούστου, με μεγάλα πάρτι και εκδηλώσεις όπου πρωταγωνιστούν νυν και τέως μέλη των Αλεξιπτωτιστών. Ο Maidanov για το τραγούδι του αυτό είχε την συνεργασία του Ρωσικού υπουργείου Αμύνης ως «ημιεπίσημο» βίντεο των Ενόπλων Δυνάμεων, με τους στίχους να μιλούν για τους «αλεξιπτωτιστές της μητέρας πατρίδας…πάνω από όλη τη γη…που με πίστη υπηρέτησαν και ανταποκρίθηκαν στη τιμή».
Παρόμοια και η συνεισφορά ενός άλλου ρώσου τραγουδοποιού του «πατριωτισμού», του Oleg Gazmanov. Για παράδειγμα στο τραγούδι του «Κανείς εκτός από εμάς», μιλά πάλι για την δύσκολη θητεία στους αλεξιπτωτιστές, ενώ το βίντεο δείχνει τον πολεμιστή που ανδρώνεται μέσα από την εκπαίδευση για να σώσει τους αθώους.
Ο Gazmanov έχει κηρυχθεί ανεπιθύμητος στις Βαλτικές χώρες και στην Ουκρανία (πριν το πόλεμο) καθώς τα τραγούδια του προωθούν ένα επιθετικό ρωσικό μιλιταρισμό, όπως το παρακάτω, το «Προχώρει Ρωσία», που μιλάει για τη χώρα «που αν αντιμετωπίσει κίνδυνο, γίνεται βράχος…και όπως τα παλιά χρόνια το ατσάλι της πατρίδας σφυρηλατείται στη φωτιά της νίκης».
Φυσικά σε όλα τα ρωσικά βίντεο γίνεται, άμεση ή έμμεση αναφορά, στην μεγάλη αντίσταση της ΕΣΣΔ στους Ναζί, κατά τον «μεγάλο πατριωτικό πόλεμο» όπως αποκαλείται ο 2ος Παγκόσμιος. Έτσι βίντεο σαν το παρακάτω, με ροκ υπόκρουση, δείχνουν σύγχρονες δραστηριότητες του ρωσικού στρατού -στο συγκεκριμένο μια πορεία μνήμης για τη δράση ενός ιστορικού συντάγματος το 1941 κατά την άμυνα της Μόσχας- με φανερό το μήνυμα: Ο ρωσικός στρατός, τότε και τώρα, είναι ανίκητος.
Η σύγκριση των δύο αφηγημάτων, του ρωσικού και του ουκρανικού, μέσα από αυτά τα βίντεο αλλά και την γενικότερη προπαγάνδα και τα επίσημα κείμενα των δύο χωρών δείχνει και τη διαφορά τους. Η Ουκρανία είναι ακόμη (παρά τα 30 χρόνια από την ανεξαρτησία της) ένα κράτος «στη γέννηση», που «απειλείται αλλά αντιστέκεται και διεκδικεί το δικό του μερίδιο στην ιστορία και το μέλλον». Η Ρωσία από την άλλη είναι το «αναγεννημένο» ισχυρό έθνος, που δεν φοβάται κανένα, αλλά είναι έτοιμο να διεκδικήσει το ιστορικό του δίκαιο, εμβαπτισμένο στους μεγάλους πολέμους και τις θυσίες του παρελθόντος.
Τέλος ενδιαφέρουσα είναι και η σύγκριση των εθνικών ύμνων των δύο χωρών, και οι δύο πρόσφατοι. Ο Ρωσικός διατηρεί το μουσικό θέμα του Σοβιετικού ύμνου (ως λογική συνέχεια), και το ντύνει με νέους στίχους, όχι πολεμικούς αλλά με επίκεντρο την ιδέα της εθνικής ενότητας: «Δόξα στην ελεύθερη πατρίδα μας, την αρχαία ένωση των πατέρων μας». Από την άλλη ο νέος ουκρανικός έχει ως βάση τους στίχους ενός πατριωτικού ποιήματος του 19ου αιώνα, δηλαδή στις απαρχές του ουκρανικού εθνοτισμού με έναρξη το «Η δόξα και η ελευθερία της Ουκρανίας δεν έχουν ακόμη πεθάνει». Και εδώ δηλαδή η Ουκρανική ιδέα επικεντρώνεται στο «κατοχυρώσουμε ότι είναι δικό μας», ενώ η Ρωσία κοιτά με αυτοπεποίθηση τον περίγυρο της έχοντας διασφαλίσει τα τρέχοντα σύνορα της. Αντιλήψεις δηλαδή που δείχνουν πως οι δύο χώρες κινούνται σε διαφορετικές σφαίρες ερμηνείας του κόσμου τους και της ταυτότητας τους, σχεδόν αναμενόμενο ότι πολύ δύσκολα θα συμβιβαστούν στην τόσο στενή γειτνίαση τους.
