Η απόφαση της Ελλάδας το 2020 να προχωρήσει στην αγορά 18 μαχητικών αεροσκαφών Rafale F3R από τη Γαλλία, που αργότερα επεκτάθηκε σε 24, υπήρξε μια κίνηση που αρχικά προκάλεσε έκπληξη τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και διεθνώς.
Η ανακοίνωση, που έγινε τον Σεπτέμβριο του 2020, ήρθε μετά από ένα εξαιρετικά τεταμένο καλοκαίρι, με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις να βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Οι εξελίξεις στον Έβρο, οι συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο και η τουρκική προκλητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο δημιούργησαν την εντύπωση ότι η απόφαση αυτή ήταν μια βεβιασμένη αντίδραση στις πιέσεις των γεγονότων.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Η αγορά των Rafale δεν ήταν απλώς μια κίνηση τακτικής, αλλά μια στρατηγική επιλογή με βαθιές ρίζες, που συνδύαζε την ανάγκη εκσυγχρονισμού της Πολεμικής Αεροπορίας (ΠΑ), τη διπλωματική συγκυρία και τη γεωπολιτική στρατηγική της Ελλάδας.
Πέντε χρόνια μετά, το 2025, μπορούμε να εξετάσουμε με μεγαλύτερη διαύγεια τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή την απόφαση και να αξιολογήσουμε τη σημασία της για την ελληνική άμυνα, ιδιαίτερα σε σχέση με την απόκτηση του πυραύλου Meteor και τη φήμη των Rafale ως του «F-14/AIM-54 του 21ου αιώνα».
Η προϊστορία της απόφασης
Η ιδέα της απόκτησης των Rafale δεν γεννήθηκε το καλοκαίρι του 2020, αλλά πολύ νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του 2019. Τότε, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πρότεινε την πώληση μεταχειρισμένων Rafale στην Πολεμική Αεροπορία. Η πρόταση αυτή ήρθε σε μια στιγμή που η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη, αξιολογούσε τις εξοπλιστικές ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων. Η ΠΑ είχε ήδη επισημάνει την επείγουσα ανάγκη εκσυγχρονισμού του στόλου της, ιδιαίτερα των μαχητικών Mirage 2000EGM/BGM, τα οποία, αν και αξιόπιστα για την εποχή τους, είχαν φτάσει στο όριο της επιχειρησιακής τους ζωής.
Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του περιοδικού «Πτήση» το 2019, το κόστος εκσυγχρονισμού των Mirage είχε εκτοξευθεί σε δυσθεώρητα επίπεδα, φτάνοντας τα 47 εκατομμύρια ευρώ ανά αεροσκάφος! Το ποσό αυτό, για έναν στόλο που ήταν ήδη παρωχημένος τεχνολογικά, κρίθηκε ασύμφορο από το ελληνικό επιτελείο. Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόταση του Μακρόν για την αντικατάσταση των Mirage με μεταχειρισμένα Rafale εμφανίστηκε ως μια ελκυστική εναλλακτική. Ο Γάλλος πρόεδρος, γνωρίζοντας τις ελληνικές ανάγκες και την οικονομική πίεση που αντιμετώπιζε η Ελλάδα, παρουσίασε την πρόταση ως μια ευκαιρία για ενίσχυση της διμερούς συνεργασίας, αλλά και ως έναν τρόπο να εξασφαλίσει ένα σημαντικό εξοπλιστικό συμβόλαιο για τη γαλλική αμυντική βιομηχανία, ιδιαίτερα για τη Dassault Aviation.
Η Πολεμική Αεροπορία, από την πλευρά της, είδε στην πρόταση αυτή μια μοναδική ευκαιρία να εκσυγχρονίσει τον στόλο της με ένα υπερσύγχρονο μαχητικό, το οποίο θα της έδινε σημαντικό τακτικό πλεονέκτημα έναντι της τουρκικής αεροπορίας. Το Rafale F3R, με τις προηγμένες δυνατότητές του, δεν ήταν απλώς μια αντικατάσταση των Mirage 2000EGM/BGM, αλλά ένα άλμα ποιοτικής αναβάθμισης που θα άλλαζε τα δεδομένα στην περιοχή. Το κλειδί σε αυτή την απόφαση ήταν η δυνατότητα ενσωμάτωσης του πυραύλου Meteor, ενός όπλου που θα έδινε στην ΠΑ τη δυνατότητα να πλήττει εναέριους στόχους σε μεγάλες αποστάσεις, ακόμη και βαθιά μέσα στην τουρκική ενδοχώρα.
Meteor: o «AIM-54 Pheonix του 21ου αιώνα»
Ο πύραυλος Meteor, που κατασκευάζεται από την ευρωπαϊκή κοινοπραξία MBDA, αποτελεί το σημαντικότερο όπλο που φέρουν τα ελληνικά Rafale και τον πυρήνα της στρατηγικής υπεροχής της ΠΑ. Με εμβέλεια που ξεπερνά τα 100 χιλιόμετρα (ορισμένες πηγές αναφέρουν έως και 200 χιλιόμετρα υπό ιδανικές συνθήκες), ο Meteor είναι ο κορυφαίος πύραυλος αέρος-αέρος της Δύσης. Η τεχνολογία του, που βασίζεται σε κινητήρα ramjet, του επιτρέπει να διατηρεί υψηλή ταχύτητα και ευελιξία καθ’ όλη τη διάρκεια της πτήσης του, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη (ή και αδύνατη στις περισσότερες περιπτώσεις) για εχθρικά αεροσκάφη να τον αποφύγουν. Το προηγμένο σύστημα καθοδήγησης του, που συνδυάζει ενεργό ραντάρ AESA και datalink, επιτρέπει στον πύραυλο να ενημερώνεται σε πραγματικό χρόνο για τη θέση του στόχου, ακόμη και αν το εχθρικό αεροσκάφος επιχειρεί ελιγμούς αποφυγής.
Η σύγκριση του συνδυασμού Rafale-Meteor με το ιστορικό δίδυμο F-14 Tomcat και πυραύλου AIM-54 Phoenix δεν είναι τυχαία. Το F-14, που κυριάρχησε στους ουρανούς κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν γνωστό για την ικανότητά του να εμπλέκει πολλαπλούς στόχους σε μεγάλες αποστάσεις, χάρη στον AIM-54, ο οποίος είχε εμβέλεια που ξεπερνούσε τα 180 χιλιόμετρα. Ομοίως, το Rafale, με το προηγμένο ραντάρ AESA RBE2 (Radar à Balayage Electronique 2) και τον Meteor, μπορεί να εντοπίζει και να πλήττει στόχους σε αποστάσεις που καθιστούν την ελληνική ΠΑ κυρίαρχη στον εναέριο χώρο του Αιγαίου και πέρα από αυτόν! Η ικανότητα του Meteor να πλήττει στόχους βαθιά μέσα στην τουρκική ενδοχώρα δίνει στην Ελλάδα ένα στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς μπορεί να εξουδετερώσει εχθρικά αεροσκάφη πριν αυτά προλάβουν να πλησιάσουν σε αποστάσεις βολής.
Επιπλέον, ο συνδυασμός Rafale-Meteor προσφέρει τη δυνατότητα εμπλοκής πολλαπλών στόχων ταυτόχρονα, κάτι που ενισχύεται από το προηγμένο σύστημα ηλεκτρονικού πολέμου SPECTRA του γαλλικού μαχητικού. Το SPECTRA, με την ικανότητά του να ανιχνεύει, να παρεμβάλλει και να εξουδετερώνει εχθρικά ραντάρ, καθιστά το Rafale εξαιρετικά ανθεκτικό σε αντίμετρα, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα του Meteor. Αυτός ο συνδυασμός καθιστά τα ελληνικά Rafale όχι μόνο ένα επιθετικό όπλο, αλλά και ένα αμυντικό φρούριο στον αέρα, ικανό να προστατεύσει τον ελληνικό εναέριο χώρο από οποιαδήποτε απειλή.
Οι γεωπολιτικές συγκυρίες του 2020
Το 2020, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις πέρασαν από μια από τις πιο τεταμένες περιόδους των τελευταίων δεκαετιών. Η κρίση στον Έβρο τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, με την Τουρκία να εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό για να ασκήσει πίεση στην Ελλάδα και οι συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο κλιμάκωσαν την ένταση. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω το καλοκαίρι, με την τουρκική προκλητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου το ερευνητικό σκάφος Oruç Reis, συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά πλοία, εισήλθε σε περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Οι εξελίξεις αυτές κατέστησαν σαφές ότι η Ελλάδα έπρεπε να ενισχύσει άμεσα τις αμυντικές της δυνατότητες, όχι μόνο για να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες προκλήσεις, αλλά και για να διασφαλίσει μακροπρόθεσμα την αποτρεπτική της ικανότητα.
Η Γαλλία, που είχε ήδη εκφράσει την υποστήριξή της στην Ελλάδα έναντι της τουρκικής προκλητικότητας, είδε στην αγορά των Rafale έναν τρόπο να εξαργυρώσει τη διπλωματική της στάση. Ο Μακρόν, που είχε τοποθετηθεί ανοιχτά υπέρ της Ελλάδας και της Κύπρου, πίεσε για την ολοκλήρωση της συμφωνίας. Η αρχική πρόταση για την αγορά δύο φρεγατών Belharra, με κόστος 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ, είχε ναυαγήσει λόγω του υψηλού κόστους και των οικονομικών περιορισμών της Ελλάδας. Η αγορά των Rafale, αντίθετα, εμφανίστηκε ως μια πιο εφικτή και άμεσα υλοποιήσιμη λύση, που θα ικανοποιούσε τόσο τις ελληνικές όσο και τις γαλλικές επιδιώξεις.
Η φήμη των Rafale ως «πανάκριβων» μαχητικών
Τα Rafale έχουν αποκτήσει τη φήμη ότι είναι πανάκριβα μαχητικά, και αυτή η αντίληψη δεν είναι αβάσιμη. Το κόστος κτήσης ενός Rafale, μαχητικού 4ης γενιάς, είναι σημαντικά υψηλότερο από αυτό του F-35, του αμερικανικού μαχητικού 5ης γενιάς. Σύμφωνα με εκθέσεις της γαλλικής Γερουσίας το 2020, το κόστος ανά μονάδα για ένα Rafale F3R κυμαίνεται μεταξύ 80 και 100 εκατομμυρίων ευρώ, ανάλογα με τη διαμόρφωση και τα συνοδευτικά όπλα, ενώ το F-35A, που παράγεται σε πολύ μεγαλύτερους αριθμούς, έχει κόστος κτήσης περίπου 70-80 εκατομμύρια δολάρια ανά μονάδα, σύμφωνα με το πρόγραμμα του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ (2021). Επιπλέον, το κόστος της ώρας πτήσης του Rafale είναι σημαντικά υψηλότερο από αυτό του F-35. Σύμφωνα με έκθεση του γαλλικού Υπουργείου Άμυνας (2022), το κόστος πτήσης του Rafale ανέρχεται σε περίπου 14.000-16.000 ευρώ ανά ώρα, ενώ το F-35A εκτιμάται ότι κοστίζει περίπου 10.000-12.000 δολάρια ανά ώρα πτήσης, σύμφωνα με το Government Accountability Office (GAO) των ΗΠΑ (2023).
Η υψηλή τιμή των Rafale οφείλεται σε διάφορους παράγοντες.
Πρώτον, η Dassault Aviation παράγει τα Rafale σε πολύ μικρότερες ποσότητες σε σύγκριση με το F-35, το οποίο επωφελείται από οικονομίες κλίμακας λόγω των μεγάλων παραγγελιών από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Δεύτερον, η Dassault πρέπει να διατηρήσει μια βιώσιμη αμυντική βιομηχανία στη Γαλλία, με υψηλά κόστη έρευνας, ανάπτυξης και συντήρησης.
Τρίτον, η σύμβαση FOS (Follow-On Support) για τα 24 ελληνικά Rafale, που περιλαμβάνει ανταλλακτικά, συντήρηση και εκπαίδευση, φέρεται να προκάλεσε έντονη ανησυχία στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας (ΓΕΑ) λόγω του υψηλού της κόστους. Πληροφορίες αναφέρουν ότι το κόστος της FOS συμφωνίας έφτασε σε επίπεδα που θεωρήθηκαν «δυσθεώρητα» από το ΓΕΑ, αν και δεν υπάρχουν επίσημες δημόσιες ανακοινώσεις για το ακριβές ποσό.
Παρά το υψηλό κόστος, τα Rafale θεωρούνται ότι το αξίζουν. Η ΠΑ, από το 2021, απολαμβάνει μια ποιοτική υπεροχή έναντι της τουρκικής αεροπορίας, η οποία εξακολουθεί να βασίζεται σε παλαιότερα F-16 και δεν έχει ακόμη πρόσβαση σε όπλα όπως ο Meteor. Επιπλέον, η παρουσία των Rafale έχει συμβάλει σε μια περίοδο σχετικής ηρεμίας στο Αιγαίο. Τα «ήσυχα νερά» που παρατηρούνται από το 2021 και μετά, με μειωμένες παραβιάσεις και προκλήσεις, οφείλονται εν μέρει στην αποτρεπτική ικανότητα των Rafale. Τέσσερα χρόνια ησυχίας, όπως δείχνουν τα δεδομένα, δικαιολογούν την επένδυση σε αυτά τα μαχητικά, καθώς η Ελλάδα έχει καταφέρει να ενισχύσει τη θέση της ως περιφερειακή δύναμη.
Τα οφέλη για τη Γαλλία
Από τη γαλλική πλευρά, η πώληση των Rafale στην Ελλάδα υπήρξε μια σημαντική επιτυχία για την αμυντική βιομηχανία της χώρας. Ήταν η πρώτη πώληση, όχι μόνο του τύπου αλλά και μαχητικού σε ευρωπαϊκή χώρα εδώ και δεκαετίες, ενισχύοντας το κύρος της Dassault Aviation και της Γαλλίας ως εξαγωγέα προηγμένων οπλικών συστημάτων. Η συμφωνία (για τα αρχικά 18), ως γνωστόν, περιλάμβανε 12 μεταχειρισμένα αεροσκάφη από τον στόλο της γαλλικής αεροπορίας και 6 καινούργια, επιτρέποντας στη Γαλλία να αντικαταστήσει τα μεταχειρισμένα Rafale με νέα, διατηρώντας τη δική της επιχειρησιακή ετοιμότητα. Επιπλέον, η συμφωνία εξασφάλισε τη δέσμευση της ΠΑ στη χρήση γαλλικών οπλικών συστημάτων για τις επόμενες δεκαετίες, δημιουργώντας μια μακροχρόνια εξάρτηση από τη γαλλική τεχνολογία και υποστήριξη.
Η Γαλλία επωφελήθηκε επίσης διπλωματικά, καθώς η πώληση των Rafale ενίσχυσε τη θέση της ως βασικού συμμάχου της Ελλάδας στην Ευρώπη. Σε μια περίοδο που η ΕΕ αντιμετώπιζε εσωτερικές διαιρέσεις και η Τουρκία προκαλούσε ανοιχτά την Ελλάδα και την Κύπρο, η γαλλική υποστήριξη, τόσο διπλωματική όσο και στρατιωτική, έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα στην Άγκυρα. Η παρουσία γαλλικών πολεμικών πλοίων στην Ανατολική Μεσόγειο το καλοκαίρι του 2020, σε συνδυασμό με τη συμφωνία για τα Rafale, κατέστησε σαφές ότι η Ελλάδα δεν ήταν μόνη της απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα.
Οικονομική και επιχειρησιακή σκοπιμότητα
Παρά το υψηλό κόστος, η αγορά των Rafale κρίθηκε οικονομικά και επιχειρησιακά σκόπιμη.. Αντί να δαπανηθούν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την αναβάθμιση παλαιών αεροσκαφών, η Ελλάδα απέκτησε ένα υπερσύγχρονο μαχητικό με δυνατότητες που ξεπερνούν κατά πολύ αυτές του αντιπάλου. Η ταχεία παράδοση των πρώτων Rafale, που ξεκίνησε το 2021, επέτρεψε στην ΠΑ να ενισχύσει άμεσα την αποτρεπτική της ικανότητα, σε μια περίοδο που η τουρκική προκλητικότητα παρέμενε σε υψηλά επίπεδα.
Από επιχειρησιακή άποψη, η ενσωμάτωση των Rafale στον στόλο της ΠΑ αποδείχθηκε εξαιρετικά ομαλή. Οι πιλότοι και το τεχνικό προσωπικό της ΠΑ, που είχαν ήδη εμπειρία από τη λειτουργία των Mirage, προσαρμόστηκαν γρήγορα στο νέο αεροσκάφος. Η κοινή γαλλική τεχνολογία και η υποστήριξη της Dassault διευκόλυναν τη μετάβαση, ενώ η εκπαίδευση των Ελλήνων πιλότων στη Γαλλία εξασφάλισε την ταχεία επιχειρησιακή ετοιμότητα των αεροσκαφών. Μέχρι το 2025, τα Rafale έχουν πλήρως ενσωματωθεί στις επιχειρήσεις της ΠΑ, συμμετέχοντας σε ασκήσεις και περιπολίες στο Αιγαίο, ενισχύοντας την παρουσία της Ελλάδας στην περιοχή.
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
Πέντε χρόνια μετά την απόφαση του 2020, η αγορά των Rafale αποδεικνύεται μια από τις πιο επιτυχημένες εξοπλιστικές κινήσεις της Ελλάδας. Η δυνατότητα χρήσης του Meteor, σε συνδυασμό με το προηγμένο ραντάρ και τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου του Rafale, καθιστά την ΠΑ ικανή να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε απειλή στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, η αγορά των Rafale άνοιξε το δρόμο για περαιτέρω συνεργασία με τη Γαλλία, όπως αποδεικνύεται από τη μετέπειτα συμφωνία για την απόκτηση φρεγατών FDI.
Η απόφαση του 2020 δεν ήταν απλώς μια αντίδραση στις τουρκικές προκλήσεις, αλλά μια στρατηγική επιλογή που ενίσχυσε τη θέση της Ελλάδας στην περιοχή. Η συνεργασία με τη Γαλλία, η απόκτηση προηγμένων οπλικών συστημάτων και η ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας της ΠΑ κατέστησαν την Ελλάδα πιο ισχυρή και πιο σίγουρη για την ασφάλειά της. Σε μια εποχή που η γεωπολιτική αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένει υψηλή, τα Rafale αποτελούν έναν κρίσιμο πυλώνα της ελληνικής άμυνας, εξασφαλίζοντας ότι η Ελλάδα μπορεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της με αξιοπιστία και αυτοπεποίθηση.
