Διαβάζοντας το κείμενο της σημερινής τηλεοπτικής δήλωσης του Βλαντιμίρ Πούτιν σχετικά με τη ανταρσία της οργάνωσης Wagner, ένα κείμενο συναισθηματικό, απολογητικό, με ιστορικές αναφορές, γραμμένο μάλλον με μεγάλη πίεση, διαπιστώνουμε πολλά στοιχεία που αναδεικνύουν τη γενικότερη προβληματική της σημερινής «πουτινικής» Ρωσίας και εξουσιαστικής δομής.
Πούτιν προς Wagner: Είστε ήρωες αλλά τώρα διαπράττετε προδοσία, έρχεται σκληρή τιμωρία
Α. «Ήρωες-προδότες»
Αρχικά το κύριο αντιφατικό της ομιλίας του Πούτιν είναι όταν αποκαλεί ήρωες τους άνδρες της Οργάνωσης Wagner για την συμμετοχή τους σε σημαντικές μάχες στην Ουκρανία και μετά τους κατηγορεί ότι «μαχαιρώνουν πισώπλατα τη Ρωσία». Να το μέγα πρόβλημα. Όταν παίρνεις μια παραστρατιωτική ομάδα που την έχεις φτιάξει ως «μισθοφορικό» σώμα, για να μοχλεύεις τα ρωσικά συμφέροντα στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή, αλλά χωρίς ταυτόχρονα να εκτίθεσαι ως κράτος, αυτό είναι μια συνηθισμένη διεθνής πρακτική. Αποτρόπαια και κυνική τακτική (τα ίδια έκαναν οι ΗΠΑ με τις μισθοφορικές οργανώσεις τύπου Blackwater), αλλά τουλάχιστον κρατάς μια απόσταση. Όταν όμως την ίδια ομάδα, την αναβιβάζεις σε κύρια αιχμή επίθεσης σε ένα «πόλεμο επιβίωσης για την Μητέρα Πατρίδα», της δίνεις το ρόλο δηλαδή τακτικού στρατού, χωρίς να είναι, χωρίς να ελέγχεται και με αυτόκλητο δικαίωμα να κρίνει την στρατιωτική και πολιτική διοίκηση της χώρας, τότε ανοίγεις έναν τεράστιο λάκκο.
Για την ιστορία της σύγχρονης Ρωσίας/ΕΣΣΔ είναι τελείως απαράδεκτο και αποσαρθρωτικό, ένα παραστρατιωτικό σώμα να απολαμβάνει την τιμή (γιατί τέτοια θεωρείται) να αποτελεί τη βασική μονάδα επίθεσης, εδώ και πολλούς μήνες σε ένα μέτωπο. Στην πολεμική παράδοση της ΕΣΣΔ, οι στρατιωτικές μονάδες είχαν αιματηρή άμιλλα για το ποια θα είναι πρώτη στην επίθεση, πρώτη που δεν θα υποχωρήσει «έως ενός». Για να λάβει καθεμία τον τιμητικό τίτλο «Της Φρουράς», για να προσθέσει αστέρια τιμής και παράσημα στην πολεμική της σημαία.
Αυτός ο συναγωνισμός θάρρους και πίστης στην Πατρίδα, δεν περιορίζονταν μόνο εντός στρατευμένων, διαχέονταν στην κοινωνία η οποία αναγνώριζε τις Ένοπλες Δυνάμεις ως μια σαφή, συμπαγή, ενοποιητική δύναμη, «ψημένη στην μάχη», ως πυλώνα της εθνικής ασφάλειας και κυρίως της εθνικής ιδέας. Και για την έντονα συναισθηματική ρωσική ψυχή, η παρέλαση, το τοπικό μνημείο πεσόντων, η τοπική στρατιωτική μονάδα στην οποία είχαν υπηρετήσει οι πατεράδες και οι παππούδες, δεν είναι κάτι απλό, είναι στιβαρό στοιχείο της καθημερινότητας τους.
Όταν λοιπόν ο Πούτιν, ή οι περί αυτού σύμβουλοι, αποφάσιζε να αναβαθμίσει μια μισθοφορική, προσωποπαγή μονάδα, σε «κέντρο βάρους» στην εισβολή στην Ουκρανία παγιδεύονταν ακριβώς σε αμφισβήτηση του ιστορικού ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων, σε πανεθνική αποξένωση λαού-Στρατού, αλλά και σε καλλιέργεια απογοήτευσης εντός τακτικών στρατευμάτων. Που έβλεπαν πως παραμερίζονταν από ένα σύμφυρμα ποινικών, καιροσκόπων, «σκυλιών του πολέμου», απόκληρων, ακροδεξιών και εθνικιστών, που πολλές φορές ούτε καν την Ρωσική σημαία δεν ανέμιζαν, παρά μόνο τα δικά τους ακραία σύμβολα. Αλλά ταυτόχρονα, μιας και αυτό το σύμφυρμα επεδείκνυε μαχητική ικανότητα, πρωτοβουλία, αντοχή στο μέτωπο παρά τις γιγάντιες απώλειες του, κέρδιζε και σεβασμό εντός κοινωνίας και Ενόπλων Δυνάμεων. «Στοκάροντας» έτσι πολιτικό κεφάλαιο, το οποίο διαχειριζόταν κτηνωδώς επικοινωνιακά αλλά με αρκετή πονηριά ο εξωστρεφής και εκρηκτικός Πριγκοζίν.
Ο Πούτιν λοιπόν, ακόμη και αν η Wagner του προσέφερε πολεμικά κέρδη, «κατάφερε» να την αναδείξει ως ένα νέο πόλο κύρους εντός Ρωσίας, μια «πολεμικά εμβαπτισμένη» στρατιωτική μονάδα με πολιτικές φιλοδοξίες, τουλάχιστον των επικεφαλής της. Που δεν έχουν κανένα πρόβλημα να στραφούν κατά των διοικητικών δομών των Ενόπλων Δυνάμεων, κατηγορώντας τους για την πασιφανή ανικανότητα τους, προβάλλοντας παράλληλα μια μόνιμη οργή και απαξίωση για τους “συμβιβασμένους, ολιγάρχες και πολιτικάντηδες”, σε ένα γλαφυρό λαϊκισμό.
Έτσι, ο Πριγκόζιν, αναλαμβάνοντας το ρόλο του φωνακλάδικου-ασύδοτου παιδιού που φωνάζει «ο βασιλιάς είναι γυμνός», στοχεύοντας την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία και τον υπουργό Άμυνας Σοϊγκού αλλά και όλο το ρωσικό “βαθύ κράτος”, κέρδισε και στο προσκήνιο και κυρίως στο παρασκήνιο. Εκεί που μέσα από διαδικτυακά κανάλια επικοινωνίας συναντώνται κύκλοι της ρωσικής κοινωνίας και πολλοί στρατιωτικοί, για να σχολιάζουν ελεύθερα και σκληρά τους επικεφαλής τους, αναγνωρίζοντας στον Πριγκόζιν και τους υποτακτικούς του, την ικανότητα να “εκφράζουν το κοινό αίθημα”. Και τώρα, έστω τις πρώτες ώρες, η Wagner δρέπει αυτό το κεφάλαιο, καθώς κοινωνία και τακτικά στρατεύματα εμφανίζονται απρόθυμα να την εμποδίσουν στην «πορεία προς τη Μόσχα».
Β. Αναφορά στο παρελθόν, έως και στο 1917
Ο Πούτιν παρομοίασε την σημερινή στάση της Wagner, με εκείνη της Ρωσίας το 1917, όταν μαχόταν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και δέχθηκε τότε «μαχαιριά στην πλάτη» που της «στέρησε τη νίκη», με «ίντριγκες, πολιτικαντισμούς πίσω από την πλάτη του λαού και του στρατού». Και εδώ μεγάλη αντίφαση, καθώς, μετά από 20 χρόνια απόλυτης εξουσίας του Πούτιν, πως τώρα παραδέχεται ότι δεν ελέγχει την χώρα; Και πως άφησε ανεξέλεγκτες «μυστικές δυνάμεις», ή έστω «ομάδες παρασυρμένες από πολιτικό καιροσκοπισμό» ικανές να παράγουν τέτοια κατάρρευση, όπως εκείνη που η Τσαρική Ρωσία έζησε το 1917, για να οδηγηθεί στην Επανάσταση;
Εδώ έχουμε μια ομολογία του Πούτιν για σχεδόν «καρμικές» επαναλήψεις της ιστορίας, και αυτό από έναν άνθρωπο που είχε στον πυρήνα της σκέψης του και το διαφήμιζε δεόντως εντός Ρωσίας αλλά και διεθνώς, πως «η μεγάλη χώρα μου δεν θα ξανακάνει τα λάθη του παρελθόντος». Οπότε ο Πούτιν παραδέχεται άθελα του, πως η Ρωσία χάνει την συνοχή της, την αντίληψη πως παραμένει ενιαία και συστρατευμένη «έναντι της δυτικής επιβουλής που χρησιμοποιεί την Ουκρανία ως μαριονέτα». Η μοιρολατρία λοιπόν και η καταφυγή στην ιστορία αποκαλύπτουν εσωτερική αδυναμία διοίκησης και διάχυση εξουσίας, κάτι που μακροπρόθεσμα, ή και συντομότερα, θα υπονομεύσουν τον Πούτιν και το περιβάλλον του.
Γ. «Ο εσωτερικός εχθρός»
Επεκτείνοντας την παραπάνω σκέψη, ο Πούτιν εστιάζει στον «εσωτερικό εχθρό» που «απειλεί θανάσιμα το κράτος μας, το έθνος μας» και ωθεί προς την «αναρχία και την αδελφοκτονία». Και εδώ όμως η επιστροφή στο παρελθόν είναι καταθλιπτική. Μιας και η επίκληση «εσωτερικού εχθρού» είναι εργαλείο των πρώτων μεταεπαναστατικών δεκαετιών, επί λενινιστικής-σταλινιστικής περιόδου, όπου η Ρωσία, η ΕΣΣΔ ορθότερα, είχε γίνει εσωστρεφής, αναζητώντας τον εχθρό εντός των τειχών, για να του αποδώσει κάθε καθυστέρηση στην επίτευξη του σοσιαλιστικού οράματος.
Απίστευτα συμβαίνουν! Ρώσοι βομβαρδίζουν ή καταρρίπτουν Ρώσους!
Το αποτέλεσμα είναι γνωστό, ραγδαία μεν πρόοδος της χώρας σε βασικούς δείκτες αλλά σε μια εξίσου ραγδαία αποκτήνωση του πολιτικού περιεχομένου της, όπου εκατομμύρια πολίτες βαφτίστηκαν «ένοχοι» και στάλθηκαν στα γκούλαγκ για «τιμωρία-αναμόρφωση» (ενώ πολλοί απλώς εκτελέστηκαν). Η εμπειρία αυτή, τραυματική για τον πληθυσμό της χώρας, που δεν την ξεχνά, δεν μπορεί να «σκαλίζεται» εκ νέου και μέσω πολέμου στην Ουκρανία. Καθώς δεν είναι πειστική αλλά μόνο εκφοβιστική. Και ποια θα είναι τώρα η εξήγηση, που υποθέτουμε θα βιαστούν να μας την σερβίρουν οι πολλοί απολογητές της Ρωσικής εξτραβαγκάντζας; Ότι ο Πριγκόζιν είναι ο «εσωτερικός εχθρός», όργανο και αυτός του «διεθνούς καπιταλισμού»; Σε μια κωμική επανάληψη επιχειρημάτων από τη δεκαετία του ’30 και των δημόσιων δικών των “λακέδων του ιμπεριαλισμού”;
Δ. Υπόσχεση τιμωρίας
Στο λόγο του ο Πούτιν καταλήγει πως «…ως Πρόεδρος της Ρωσίας, Επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων και ως πολίτης της χώρας, θα κάνω τα πάντα για να την υπερασπιστώ και να προστατεύσω την συνταγματικά ορισμένη ευταξία και ασφάλεια και ελευθερία των πολιτών. Αυτοί που οργάνωσαν και ετοίμασαν την στρατιωτική στάση, που πήραν τα όπλα κατά των συντρόφων τους στη μάχη, που πρόδωσαν τη Ρωσία, θα απολογηθούν για αυτό».
Ίσως το μόνο αναμενόμενο αλλά και εδώ προβληματικό σημείο της ομιλίας. Εφόσον έχει προβεί σε ανακήρυξη εσωτερικού εχθρού, εφόσον τον έχει περιγράψει ως «κοσμογονικής ισχύος, ικανό να καταβυθίσει τη χώρα», αναγνωρίζοντας του όμως τον «πρότερο ηρωισμό», τότε πράγματι, η μόνη λύση είναι να εμφανιστεί απόλυτος στην πάταξη του. Και το δηλώνει, λέγοντας πως έχουν παρθεί τα κατάλληλα στρατιωτικά μέτρα.
Το ζήτημα; Πως πλέον πρέπει να εκπληρώσει όσα λέει. Τι θα κάνει όμως; Θα φυλακίσει -αν μπορεί- τον Πριγκόζιν και τους χιλιάδες υποστηρικτές του; Παράγοντας νέα κοινωνική αναταραχή και δημιουργώντας ακόμη ένα «ήρωα», αυτή τη φορά όμως όχι από την πλευρά των δυτικόφιλων Ρώσων, αλλά από την δική του, εκείνη του ρωσικού εξαιρετισμού; Θα προχωρήσει σε διάλυση της Wagner, ενώ της είχε επιτρέψει να κάνει μέχρι και δική της στρατολόγηση εντός Ρωσίας; Μήπως θα επιστρατεύσει εναντιόν της τους Τσετσένους του Καντίροφ, μια ακόμη ομολογία δηλαδή ότι η Ρωσία κυβερνάται από φυλάρχους και τις σωματοφυλακές τους;
Θα καθαιρέσει ίσως όσους αξιωματικούς συνεργάστηκαν με τη Wagner; Ο Πριγκόζιν δήλωνε με έπαρση πως «όλοι οι διοικητές μονάδων στην Ουκρανία επικοινωνούσαν μαζί μου μέσω διαδικτυακής κρυπτογραφικής εφαρμογής να με ενημερώνουν για το τι γίνεται στο μέτωπο και να μου αναφέρουν το χάλι των ανωτάτων αξιωματικών». Τι θα γίνει εδώ λοιπόν; Θα «αποκεφαλιστούν» όλοι αυτοί; Και αν όχι, πόσο σίγουρος μπορεί να παραμείνει ο Ρώσος Πρόεδρος, ότι το σπέρμα αμφισβήτησης δεν θα ξαναφυτρώσει; Και με τι ηθικό θα συνεχίσουν να πολεμούν τα στρατεύματα στην Ουκρανία;
Η αποκάλυψη και η συγκάλυψη
Η σημερινή ομιλία του Πούτιν είναι έτσι αποκαλυπτική μιας Ρωσίας που ακροβατεί εδώ και καιρό σε πολλά πεδία και κυρίως στην αναζήτηση ταυτότητας. Με θεωρίες περί «Ρωσικού χώρου», εθνικού δηλαδή χώρου πέρα από τα σημερινά σύνορα που πρέπει να ανασυσταθεί, με αναβίωση ενός θρησκευόμενου εθνικισμού-πανρωσισμού με επιχειρήματα που κινούνται εκτός ιστορίας, στον κόσμο των μύθων και της στρατευμένης ερμηνείας του παρελθόντος, με «γκουρού» νεοπαγανιστές τύπου Αλεξάντερ Ντούγκιν και με εναγκαλισμό με μια θανατολάγνα μοιρολατρία, η Ρωσία, χώρα μεγάλη και δυσνόητη, παράγει πολλές αντιφάσεις.
Σε αυτό το σκηνικό ο Πριγκόζιν είναι ένας καταλύτης. Είτε τον κατασκεύασε ο ίδιος ο Πούτιν ως εργαλείο «ελέγχου» άλλων πόλων εξουσίας και τώρα τον «κουρδίζει» για να τις διαλύσει. Είτε ο Πριγκόζιν έχει καταφέρει να κόψει το χαλινάρι του και τώρα αυτονομείται. Είτε ήταν πάντα ανεξάρτητος και πλέον διεκδικεί και λόγο πέρα από ρόλο.
Ότι και να συμβαίνει, η ομάδα Wagner και ο επικεφαλής τους, που τώρα βαδίζουν προς τη Μόσχα ως «απελευθερωτές-τιμωροί», μπορούν να ανατρέψουν πολλά. Ίσως και τον ίδιο τον Πούτιν (ότι πιο επικίνδυνο μιας και δεν υπάρχει διάδοχη κατάσταση), ίσως τον περίγυρο του, ίσως την στρατιωτική ηγεσία που θα «θυσιαστεί» ως κατευνασμός στο θεό του πολέμου.
Αλλά ακόμα και να λήξει η ανταρσία με συμβιβασμό, και να δούμε σε ελάχιστο χρόνο μια συγκάλυψη της κρίσης, ηρεμία και φαινομενική επανένωση, ακόμη και την παραδειγματική τιμωρία των “Βαγκνερικών”, η Ρωσία στον 21ο αιώνα ξαναζεί τον σαρωτικό επαναστατικό εαυτό της, της αυτοκαταστροφικής καθαρτήριας αμφισβήτησης, που χρειάζεται να προκαλέσει μια καταστροφή, πριν ξαναχτίσει ένα νέο μύθο.
Και όχι, μια τέτοια «ταραχή της ιστορίας» δεν την επιθυμούμε, τουλάχιστον στην εκρηκτική της φάση. Μια χώρα υπερδύναμη, κορυφαία σε απόθεμα πυρηνικών, με εσωτερική υπερένταση, σε πολεμική κινητοποίηση ενάμισι χρόνο ήδη, σε αντιπαράθεση μανιχαϊκή με τη Δύση, σε αιμορραγία πολεμική και με παράλυση από τον εθνικιστικό σπασμό, δεν είναι για «χάζι».
