Αγορά μεταχειρισμένων ή καινούργιων Arleigh Burke για το ΠΝ, πόσο μπορεί να “ισχύει” το σενάριο; η ΠΤΗΣΗ απαντά

Ο έγκυρος δημοσιογράφος Βασίλης Νέδος στη σημερινή ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής,  ανάμεσα σε όλα τα άλλα που αναφέρει στο ρεπορτάζ του, αποκαλύπτει και το ενδιαφέρον της Ελλάδας για την αγορά αντιτορπιλικών τύπου Arleigh Burke. Και μάλιστα, όχι ως συμπληρωματική προμήθεια Ενδιάμεσης Λύσης στις MMSC, αλλά σαν κύριο πλοίο, ΑΝΤΙ των MMSC. Αυτό κι αν είναι έκπληξη! ή μήπως όχι;

Β. Νέδος στην “Κ”: Η Ελλάδα ενδιαφέρεται για ΑΓΟΡΑ αντιτορπιλικών Arleigh Burke από τις ΗΠΑ αντί των MMSC!

Το ΠΝ έχει εκφράσει το ενδιαφέρον του για 4 πλοία γενικής χρήσης, συν Ενδιάμεση Λύση, συν Εκσυγχρονισμός των ΜΕΚΟ200ΗΝ. Το συνολικό πρόγραμμα, που έχει προϋπολογιστεί για 5,5 δις ευρώ, θα λέγαμε ότι δεν είναι ένα απλό πρόγραμμα προμήθειας νέων πλοίων, αλλά ένα συνολικό πρόγραμμα αναγέννησης του Πολεμικού Ναυτικού από τις στάχτες του. 4 νέες φρεγάτες, μαζί με 2 πλοία ενδιάμεσης λύσης, συν 4 εκσυγχρονισμένες MEKO200HN κάνουν ένα σύνολο 10 σύγχρονων πλοίων, που μαζί με 4 ή 5 Kortenaer, θα μπορούν να φτάσουν το ΠΝ στην επόμενη δεκαετία. Οι τελευταίες S, που θα υποστηριχθούν από τα ανταλλακτικά αυτών που θα αποσυρθούν, θα φύγουν κάπου το 2028 με 2030, με την υλοποίηση του προγράμματος EPC για την Ελλάδα.

Η Ελλάδα θα μπορούσε να παραλάβει κορβέτες νέας γενιάς EPC από το 2027!

Πρέπει να πούμε πως την πλέον solid πρόταση την είχαν οι ΗΠΑ, μέχρι πρότινος όμως, με 4 MMSC, εκσυγχρονισμό των ΜΕΚΟ200ΗΝ σε επίπεδο πολύ κοντά σε αυτό των MMSC-HN, και την παραχώρηση δυο πλοίων Ενδιάμεσης Λύσης. Και σαν “κερασάκι” σε όλα αυτά, είναι η συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα FFGX, με συμμετοχή της ελληνικής εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας σε κύριο κατασκευαστικό ρόλο. Όλο αυτό το πακέτο, με πολυετές πακέτο συντήρησης/υποστήριξης, και επιπλέον φόρτους όπλων, για πλοία με 2 Mk41, 8 NSM, VL-ASROC, Mk54, SeaRAM, NULKA, TRS-4D (fixed or rotator), CAPTAS-4, και πολλά άλλα “καλούδια” είχε κοστολογηθεί κάτω των 5 δις, με αντίστοιχο εξοπλισμό για τις ΜΕΚΟ200ΗΝ, και όπλα για την Ενδιάμεση Λύση, είτε αυτή ήταν Arleigh Burke, είτε Ticonderoga.

ΕΚΤΑΚΤΟ: Εντελώς ΔΩΡΕΑΝ η παραχώρηση των 1200 M1117 ASV Guardian!

To πρόβλημα είναι, πως παρά την αρχική εκτίμηση για την παραχώρηση 2 αντιτορπιλικών Arleigh Burke, αποδείχτηκε μάλλον πρόωρη, καθώς οι ΗΠΑ δεν σκοπεύουν να αποσύρουν τελικά τα πρώτα 7 Flight I, αλλά θα τα εκσυγχρονίσουν. Εδώ πρέπει να αρχίσουμε τις διευκρινήσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα 70 OH-58D Kiowa Warrior, ή τα 1200 M1117. Θα τα πάρουμε από πολύ φθηνά ώς τελείως δωρεάν, διότι τα όπλα αυτά έχουν χαρακτηριστεί, σαν Excess Defence Articles. Excess, δηλαδή πλεονασματικά, δεν χρειάζονται. Έτσι, τα Μ1117 θα μας έρθουν δωρεάν, κατόπιν διαπραγματεύσεων το ΓΕΕΘΑ και του ΥΠΕΘΑ, αλλά τα Arleigh Burke δεν μπορούν επουδενί να χαρακτηριστούν Excess. Άρα, ο υπολογισμός των 500 εκ. ευρώ για τον οπλισμό τους, και την αρχική εκπαίδευση και υποστήριξη, δεν επαρκεί, καθώς οι ΗΠΑ δεν μπορούν να τα χαρίσουν.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ της κλάσης Arleigh Burke, ποιο είναι το αντιτορπιλικό που επιζητά το ΠΝ σαν Ενδιάμεση Λύση

Έτσι, υπάρχουν δυο εναλλακτικές. Την πρώτη, έξω-έξω ή και πολύ ευθέως την έχουμε γράψει. Το USN αποσύρει τα θηριώδη Ticonderoga, παλαιότερα των Arleigh Burke, αλλά στην πραγματικότητα ικανότερα και ισχυρότερα. Το ΠΝ όμως έχει πολλές επιφυλάξεις για το συγκεκριμένο πλοίο, καθώς πέραν των απαιτήσεων συντήρησης που έχει λόγω παλαιότητας, έχει και θέμα με τις ανάγκες επάνδρωσής του. Το βασικό του όμως πρόβλημα υποψιαζόμαστε πως είναι οι ρωγμές στην αλουμινένια υπερκατασκευή, που το USN έχει επενδύσει πολλά χρήματα για την διατήρησή τους. Σε κάθε περίπτωση, τα Ticonderoda θα βγουν εκτός USN σε 10 με 15 χρόνια το πολύ, αλλά η κατασκευή ανταλλακτικών θα σταματήσει νωρίτερα. Ενώ τα Arleigh Burke θα υπηρετούν για άλλα 30 με 40 χρόνια!

Ξεκινά η ναυπήγηση του 79ου αντιτορπιλικού Arleigh Burke

Η παραπάνω ήταν η πρώτη εναλλακτική, τα Ticonderoga. Η δεύτερη εναλλακτική, είναι αυτή που αποκαλύπτει ο Βασίλης Νέδος σήμερα. Αγορά των Arleigh Burke. Ξέρουμε πως υπάρχουν πολλές απορίες, αλλά θα προσπαθήσουμε να τις λύσουμε με λογική. Καταρχάς, ας υποθέσουμε πως η Ελλάδα ενδιαφέρεται για Arleigh Burke νέας κατασκευής. Αυτό “χτυπά” σε δυο σημεία. Το πρώτο είναι το κόστος, και το δεύτερο είναι ο χρόνος παράδοσης. Αν και υπάρχουν αναφορές του Κονγκρέσου για κόστος στο ΑΒ “μόλις” κάτω του 1 δις δολαρίων, πρέπει να πούμε πως το κόστος αυτό είναι χωρίς GFE ή Government Furnished Equipment. Στο τελευταίο περιλαμβάνονται τα όπλα, οι εκτοξευτές, το CMS, τα αντίμετρα, τα ραντάρ κάθε είδους κοκ, δηλαδή πλοίο, μηχανές, και βασικός εξοπλισμός για να πλέει. Θα αποκαλύψουμε και μια πληροφορία, το ΠΝ έχει ζητήσει πριν περίπου 3 χρόνια τιμή για εξοπλισμένο Arleigh Burke, με όπλα και υποστήριξη. Αν κάθεστε, η απάντηση ήταν κοντά στα 2,5 δις ευρώ. Και αν μια Belh@rra Hellenique με όπλα και υποστήριξη πάει στο 1,6 με 1,7, πάλι λογική είναι η τιμή. Μην τρομάζουμε, εκεί πάνε οι τιμές.

Το laser HELIOS θα δοκιμάσει φέτος το Αμερικανικό Ναυτικό σε Arleigh Burke

Άρα, με τα 5,5 δις μπορούμε να αγοράσουμε 2 νέα αντιτορπιλικά, συν έναν καλό εκσυγχρονισμό στις ΜΕΚΟ200ΗΝ. Έτσι το ΠΝ θα αποκτήσει 6 πλοία, αντί για 10, και θα έχει ξοδέψει περισσότερα από τα περίπου 4,5+ που θα “πήγαινε” μια λύση με 4 MMSC, 4 εκσυγχρονισμένες ΜΕΚΟ200ΗΝ και 2 -πιθανά- Ticonderoga. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ο χρόνος παράδοσης, αν και τα αμερικανικά ναυπηγεία παραδίδουν συνεχώς πλοία. Κάπου, δεν βγαίνει νόημα, σωστά;

Ας διαβάσουμε πίσω από τις λέξεις, και ας σκεφτούμε με τη λογική. Όπως είπαμε, τα Arleigh Burke, δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν Excess Defence Articles. Θα μπορούσαν όμως άνετα να πωληθούν. Όσοι ασχολούνται με λογιστικά, κι όχι μόνο, γνωρίζουν πως τα πάγια έχουν ένα χρόνο απόσβεσης. Έτσι συμβαίνει και στο USN. Τα πλοία όταν μπαίνουν σε υπηρεσία έχουν αξία Χ, κι αν έχει υπολογιστεί πως θα αποσυρθούν σε 25 χρόνια, κάθε χρόνο αποσβένουν το Χ/25 της αξίας τους. Για τα Arleigh Burke δεν ξέρουμε πόσο είναι αυτό το κόστος, αλλά τα πρώτα πλοία πλησιάζουν σε “λογικές” τιμές. Τι θέλουμε να πούμε;

Τα πρώτα αντιτορπιλικά Arleigh Burke θα πάνε τελικά για σκραπ; Τι δηλώνει ο αντιναύαρχος James Kilby

Οι Αμερικανοί μπορεί να μην μπορούν να μας χαρίσουν μεταχειρισμένα Arleigh Burke, αλλά θα μπορούσε να βρεθεί τρόπος να μας πουλήσουν μεταχειρισμένα Arleigh Burke. Θα αναρωτηθούν πολλοί, πως θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο για ένα τόσο πολύτιμο πλοίο. Το αναρωτηθήκαμε κι εμείς, και δεν θα απαντήσουμε με συνωμοσίες, αλλά πάλι με λογική. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να εκσυγχρονίσουν τα πρώτα πλοία, που δεν φέρουν ελικόπτερο. Λογικά, θα τα τροποποιήσουν για να φέρουν κάποια UAV στοχοποίησης. Τα πλοία αυτά, θα έχουν ένα κόστος εκσυγχρονισμού, ενώ μετά θα κοστίζουν όσο ένα νέο ΑΒ Fligh III, δεν θα έχουν την μαχητική αξία ενός νέου ΑΒ. Συνεπώς, δεν θα ήταν μια καλή ιδέα να τα πουλήσουν, και να τα αντικαταστήσουν με ολοκαίνουργια Flight III; Και λεφτά θα πάρουν, και δεν θα ξοδέψουν άλλα, και θα δώσουν χρήματα στη ναυπηγική τους βιομηχανία, και κοντά θα έρθουν με ένα σύμμαχο, και πολλά άλλα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ της κλάσης Arleigh Burke, ποιο είναι το αντιτορπιλικό που επιζητά το ΠΝ σαν Ενδιάμεση Λύση

Το πόσο θα μπορούσε να κοστίσει ένα μεταχειρισμένο Arleigh Burke δεν το ξέρουμε. Θα ρωτήσουμε, πριν ένα χρόνο, ήξερε κάποιος από εμάς να πει πόσο κοστίζει ένα μεταχειρισμένο Rafale; Τώρα ξέρουμε; Ξέρουμε! Για όλα υπάρχει η πρώτη φορά. Έχουμε την υποψία πως το ελληνικό “χτύπημα” προς αυτή την κατεύθυνση είναι αποτέλεσμα της αλλαγής ηγεσίας στην Ουάσινγκτον. Θεωρούμε πως επουδενί ο Τραμπ δεν θα έδινε την σύμφωνη γνώμη για πώληση μεταχειρισμένων αντιτορπιλικών στην Ελλάδα, αν και αυτό είναι μια άλλη ιστορία που θα την γράψουμε, σας το οφείλουμε. Αλλά τώρα τα πράγματα αλλάζουν στην Ουάσινγκτον. Σε βάρος του Ερντογάν, και των λοιπών υποστηρικτών του.

Πόσα όμως ΑΒ, καινούργια ή μεταχειρισμένα, θα χωρούσαν σε μια τέτοια συμφωνία; Ωραία τα ΑΒ, αλλά η Ελλάδα χρειάζεται μεγάλους αριθμούς πλοίων, για να αντικαταστήσει τις S. Καλώς ή κακώς, χρειαζόμαστε τουλάχιστον 10 νέες κύριες μονάδες, συν τις 4 εκσυγχρονισμένες ΜΕΚΟ200ΗΝ. Αυτό δεν μπορεί να καλυφθεί με 2 ΑΒ, 2 πανίσχυρα ΑΒ, καθώς οι αριθμοί χρειάζονται σε κάθε περίπτωση.

ΑΠΟΨΗ: Ας μην υπερβάλουμε, δεν είναι για πέταμα οι LaFayette, δεν είναι και Arleigh Burke. Δίνουν λύσεις;

Αυτό που μπορούμε να υποθέσουμε είναι πως η Ελλάδα ενδιαφέρεται για δυο περιπτώσεις, είτε για μεταχειρισμένα αμιγώς πλοία, είτε για έναν συνδυασμό μεταχειρισμένου και νέων πλοίων (ουσιαστικά, ενός νέου πλοίου, δεν θα μπορούσαμε να “σηκώσουμε” δεύτερο). Αν προχωρήσει το πρώτο ή το δεύτερο σενάριο, σημαίνει πως η Ελλάδα θα μπορέσει να αγοράσει δυο ή τρία μεταχειρισμένα Arleigh Burke, και ίσως, κι ένα καινούργιο από την αμερικανική γραμμή παραγωγής. Χωρούν όλα αυτά στον προϋπολογισμό του ΠΝ;

Εξαρτάται, από πολλούς παράγοντες. Καταρχάς, την τελική τιμή των πλοίων. Τα πρώτα Arleigh Burke θα μπορούσαν να πωληθούν με κόστος ίσως και κάτω των 500 εκ. ευρώ έκαστο, χωρίς όπλα, αλλά με πλήρη τον GFE. Τα νεότερα, μάλλον θα ήταν πιο δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Έτσι, με 4 ή λίγα περισσότερα δις ευρώ, θα μπορούσαμε να είχαμε 3 μεταχειρισμένα και ένα ολοκαίνουργιο Arleigh Burke. Με τα 500 εκ. ευρώ που είχε προϋπολογιστεί η Ενδιάμεση Λύση θα μπορούσαμε να οπλίσουμε τα 3 πλοία, και φυσικά με άλλα 500 θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε το CMS300 στις ΜΕΚΟ200 μαζί με άλλα συστήματα, φέρνοντας όλο το σχέδιο της ομοιοτυπίας πιο κοντά στην αρχική σύλληψη. Το COMBATSS-22/CMS330 έχουν καταγωγή από το AEGIS…

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Καταδρομικά Ticonderoga, η Ενδιάμεση Λύση ισχύος για το ΠΝ;

Βέβαια, αυτό θα σήμαινε πως το ΠΝ θα αποκτούσε 8 αντί για 10 πλοία, αλλά τα πρώτα 3 θα μπορούσαν να έρθουν άμεσα, πχ 2021, 2022 και 2023, ενώ το νέο θα μπορούσε να έρθει το 2024 ή 2025. Ταυτόχρονα θα είχε ολοκληρωθεί η παράδοση των εκσυγχρονισμένων MEKO200HN, πράγμα που σήμανε πως το 2025 το ΠΝ θα είχε 4 Αrleigh Burke, 4 MEKO200HN-UGR και 4 ή 5 Kortenaer, που θα μπορούσαν να συντηρηθούν σε υπηρεσία με τα ανταλλακτικά όσων θα είχαμε αποσύρει μέχρι τότε.

Πως θα αντικαταστήσουμε τις υπόλοιπες S; To πιθανότερο με την ελληνική εκδοχή της European Patrol Corvette, ένα πλοίο κοντά στους 3000 τόνους, με ικανό οπλισμό και μειωμένες ανάγκες επάνδρωσης. Έτσι, το 2030-2032 το ΠΝ θα είχε 4 ΑΒ, 4 ΜΕΚΟ200-UGR, συν 4 ως 6 EPC. Δεν το λες και άσχημα! Αν δε σκεφτούμε πως η EPC είναι ένα πλοίο πολύ ανώτερο της Instanbul Class, τότε καταλαβαίνουμε για τι συσχετισμό ναυτικών δυνάμεων μιλάμε.

ΑΠΟΨΗ: Τι θα μπορούσαν να προσφέρουν τα καταδρομικά Ticonderoga στην ελληνική αεράμυνα;

Δεν απαντάμε σίγουρα σε όλες τις ερωτήσεις που θα γεννηθούν από μια τέτοια εξέλιξη, εάν και εφόσον προχωρήσει. Για παράδειγμα, ενώ οι περισσότερες προτάσεις, πχ αυτή των MMSC ή των SIGMA 11515, αναφέρουν συμμετοχή της ελληνικής ναυπηγικής βιομηχανίας, δεν μπορούμε να δούμε πως θα είχε συμμετοχή κάποιο ναυπηγείο στην περίπτωση αυτή. Δική μας άποψη είναι πως κακώς συνεχίζουμε να συνδέουμε τα ναυπηγεία με το ΠΝ, τα Ναυπηγεία πρέπει να έχουν τη δική τους ζωή, και να μην έχουν για τροφοδότη το ΠΝ και τα προγράμματά του. Μακάρι να βρεθεί λύση για όλα τα ναυπηγεία της χώρας, και να αναλάβουν να φτιάξουν τις EPC, τους αντικαταστάτες των Combatante, τα νέα υποβρύχια. Αλλά όχι σε βάρος του ΠΝ.

Μέχρι τότε όμως, δεν θα πρέπει να δένουμε δυο πράγματα που είναι ανόμοια μεταξύ τους. Αν είναι να πάρουμε πλοία για να επιβιώσουν τα ναυπηγεία, μάλλον οδεύουμε πάλι λάθος. Το καλύτερο θα ήταν να έχουμε μια ναυπηγική βιομηχανία που να ζει μόνη της, χωρίς το ΠΝ. Και το ΠΝ να είναι το επιπλέον, όχι η βάση. Αν είναι να φτιάξουμε κάποια συμβατική σχεδίαση, σε ελληνικά ναυπηγεία, που έχουμε αγοράσει από το εξωτερικό, μάλλον δεν έχει πια αξία. Αν όμως, εκεί φτιάξουμε ένα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΛΟΙΟ, όπως το ALS 115, τότε έχει άλλη λογική. Σε κάθε περίπτωση, η αγορά μεταχειρισμένων πλοίων, ανάμεσα στα άλλα πλεονεκτήματα (και μειονεκτήματα) θα δώσει χρόνο στην ελληνική ναυπηγική βιομηχανία να αναγεννηθεί, και να δώσει πλοία σχεδιασμένα από ελληνικά χέρια.

ΑΠΟΨΗ: Αν το ΠΝ θέλει “Ενδιάμεση Λύση”, ας είμαστε ειλικρινείς, μόνο Ticonderoga μπορεί να αποκτήσει. Τι σημαίνει αυτό;

Τι θέλουμε να πούμε σήμερα, με αυτό το άρθρο; Η λογική της Ελλάδας είναι άμεση ενίσχυση. Με πλοία, και μέσα, που θα κάνουν τη διαφορά. Τα Arleigh Burke θα κάνουν τη διαφορά, δεν χωρά συζήτηση. Η όλη ιδέα, ακόμη κι αν αντί για 3+1 περιλαμβάνει 2+1 πλοία, πάλι έχει αξία. Μπορεί να είναι 3 ή 4 μεταχειρισμένα, δεν το γνωρίζουμε, και μάλλον δεν το γνωρίζει κανείς. Αλλά το σίγουρο είναι πως στο ΥΠΕΘΑ έχουν αρχίσει να σκέφτοντια OutOfTheBox. Spike NLOS, Rafale, Καλαμάτα, Μ1117, ίσως τα Arleigh Burke σημαίνει πως διαπραγματευόμαστε συνεχώς.

Οι Γάλλοι ετοιμάζονται για τη μεγάλη επιστροφή, νέα προσφορά για Belh@rra και Ενδιάμεση Λύση στο τραπέζι

Το μόνο που θα θέλαμε, και πιστεύουμε πως θα το πάρουμε, είναι το θέμα των Βιομηχανικών Επιστροφών. Δηλαδή, για κάθε αμυντική προμήθεια, τι έργο θα επιστρέψει στην Ελλάδα. Αυτό, μάλλον δεν ήταν εφικτό με τα Rafale, αλλά σίγουρα θα είναι εφικτό με τα νέα πλοία. Δεν μιλάμε για ναυπηγεία. Μιλάμε για τις ΗΠΑ, και αναθέσεις έργων που μπορούν να γίνουν προς την Ελλάδα με ανταγωνιστικό κόστος. Το μόνο που χρειάζεται είναι οι ελληνικές εταιρείες να έχουν την ευκαιρία τους. Και θα διαπρέψουν.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σταματήσει η γκρίνια και ο οπαδισμός. Ας αφήσουμε τους έχοντες την εντολή, να διαπραγματευτούν για το καλύτερο. Είδαμε πως το ότι δεν υπογράψαμε για τις 2 Belh@rra, μόνο σε καλό βγήκε. Το ότι δεν στείλαμε τη LoR ακόμη για τις MMSC, πάλι σε καλό βγήκε γιατί και μόνο που την ετοιμάσαμε, αναγκάσαμε 4 χώρες να έρθουν με νέες δυνατές προτάσεις. Και το σημαντικότερο. Ενώ οι ΗΠΑ έχουν προνομιούχα αντιμετώπιση λόγω FMS/FMF και διακρατικών συμφωνιών, τώρα θα πρέπει να αλλάξουν υπέρ μας τα δεδομένα για να σκεφτούμε πάλι τις MMSC (για παράδειγμα, να δωθούν τελικά τα δυο ΑΒ σαν Ενδιάμεση Λύση που θέλουμε). Αν τα αλλάξουν τα δεδομένα οι Αμερικανοί σε βάρος μας, τότε υπάρχουν οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί και άλλοι! Αυτό είναι το καλό της διαπραγμάτευσης.

Sigma 11515 HN, ιδού η ολλανδική πρόταση φρεγατών για το ΠΝ

Επίσης, το ίδιο συμβαίνει πριν ακόμη έρθει η νέα γαλλική πρόταση, σηκώνουμε πολύ ψηλά τον πήχυ όχι μόνο για τους Γάλλους, αλλά για όλους τους άλλους. Σε αναμονή λοιπόν των αποτελεσμάτων. Ναι, μας διαφεύγουν κρίσιμα κομμάτια της διαπραγμάτευσης, τα οποία προφανώς είναι απόρρητα. Προφανώς πάμε για πολυετή MDCA για τις Βάσεις, και εκεί θα πάρουμε πολλά και διάφορα. Λίγη υπομονή, εμείς τουλάχιστον θα κάνουμε. Κι εδώ είμαστε να συζητάμε.

Πολλούς θα τους ξενίσει το ενδιαφέρον και η προοπτική αγοράς πλοίων επιπέδου Arleigh Burke από το ΠΝ. Κάποια στιγμή όμως πρέπει να γίνει κατανοητό, πως θα πρέπει να πάρουμε μια απόφαση. Ή θα πάμε να είμαστε πραγματικοί στρατηγικοί εταίροι και παίκτες, να μπορούμε να “παίξουμε με τα μεγάλα παιδιά“, ή θα παραμείνουμε στις επιλογές μας, και στη δυσκολία που έχουμε να ανοιχτούμε στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτός είναι και ο λόγος που μικρά πλέον ναυτικά σε μέγεθος, όπως το ολλανδικό, έχει πλοία όπως η LCF, ή η Δανία πλοία σαν την Iver Huifeld. Αν θες να είσαι στο κλαμπ της Αεράμυνας Περιοχής, δεν μπορείς να το κάνεις με πατέντες. Ή παίρνεις πλοία, με εκτόπισμα, ή αυτοσχεδιάζεις. Και η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι για αυτοσχεδιασμούς. Ελπίζουμε να γίναμε κατανοητοί.