Λίγες μόλις ημέρες πριν παραδώσει το τιμόνι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στον διάδοχό του, ο επί οκταετίας πρόεδρος και διευθυντής του οργανισμού, Μανώλης Πλειώνης, περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τα μεγάλα υπό εξέλιξη έργα, που έχουν ως στόχο να αυξήσουν ακόμα περισσότερο το αποτύπωμα του Αστεροσκοπείου στην κοινωνία, τα στοιχήματα που κερδήθηκαν, τις δυσκολίες που υπερπηδήθηκαν, αλλά και μεγάλα προβλήματα που δεν μπόρεσαν να αντιμετωπιστούν. «Τα τελευταία χρόνια έγινε μια προσπάθεια σε πολλαπλούς άξονες για να αναπτυχθεί το Αστεροσκοπείο. Νομίζω ότι το αποτέλεσμα είναι θετικό, εγώ τουλάχιστον φεύγω από το Αστεροσκοπείο με μεγάλη ικανοποίηση. Φυσικά όποιος πράττει κάνει και λάθη, αλλά νομίζω ότι το γενικό αποτύπωμα είναι σημαντικό», επισημαίνει κάνοντας έναν απολογισμό της πορείας του.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών έχει λάβει πρόσφατα πολύ μεγάλες χρηματοδοτήσεις συνολικού ύψους περίπου 82 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και από ΕΣΠΑ, οι οποίες μεταφράζονται σε περισσότερα από 150 έργα: μεγάλα έργα υποδομών και αγορά νέων οργάνων και για τα τρία ερευνητικά ινστιτούτα του Αστεροσκοπείου. «Είναι η μεγαλύτερη χρηματοδότηση που έχει επιτύχει ποτέ ερευνητικό κέντρο και η ευθύνη για να μπορέσουμε να την υλοποιήσουμε σωστά και αποδοτικά είναι πολύ μεγάλη. Έχουν μπει ήδη οι ράγες για την υλοποίησή της, έχουμε ομάδες συνεργατών, οι οποίοι ελέγχουν τις συμβάσεις και τις διαγωνιστικές διαδικασίες», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μανώλης Πλειώνης.
Ο ίδιος επισημαίνει «ότι αυτή η χρηματοδότηση θα δώσει ένα άλμα στη διεισδυτικότητα, την επιστημονική και την ερευνητική, προς την κοινωνία από μεριάς του Αστεροσκοπείου και βοήθεια προς την κοινωνία των πολιτών και την ίδια την πολιτεία με τις πληροφορίες και την εμπειρογνωμοσύνη που θα μας δοθεί η δυνατότητα να αναπτύξουμε».
Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης αφορά στην αγορά νέων οργάνων «πολύ υψηλής επιστημονικής στάθμης για να μπορέσουμε να έχουμε μια πλήρη χωρική και χρονική καταγραφή δεδομένων, κλιματικών, σεισμολογικών, ατμοσφαιρικών και αστρονομικών από την ελληνική επικράτεια», όπως περιγράφει ο κ. Πλειώνης.
Επίσης, ένα μέρος της χρηματοδότησης κατευθύνεται σε κτιριακές και ερευνητικές εγκαταστάσεις. Το Αστεροσκοπείο έχει αγοράσει ένα κτίριο στη Μεταμόρφωση, όπου θα στεγαστεί η ερευνητική υποδομή NOA ΑEGIS για την προστασία και ασφάλεια σε κινδύνους καταστροφών. Επίσης, έχουν ξεκινήσει ήδη τα έργα στα Αντικύθηρα (κτιριακές εγκαταστάσεις και πλατφόρμες, πάνω στις οποίες θα τοποθετηθούν νέα επιστημονικά όργανα) για την πλήρη ανάπτυξη της ερευνητικής υποδομής PANGEA, που θα αποτελεί ένα παρατηρητήριο κλιματικής αλλαγής και γεωεπιστημών, «το μοναδικό στη νοτιοανατολική Ευρώπη, το οποίο θα παρακολουθεί τα κλιματικά δεδομένα, την παραγωγή θερμοκηπικών αερίων, τα υπόβαθρα, αλλά θα μελετά και την ατμόσφαιρα σε όλο της το ύψος για να παρέχει ακριβώς αυτά τα δεδομένα στην πολιτεία και στην επιστημονική κοινότητα».
Καινούριες κτιριακές εγκαταστάσεις και πλατφόρμες, όπου θα τοποθετηθούν νέα όργανα, έχουν ξεκινήσει να υλοποιούνται και στο Αστεροσκοπείο Κρυονερίου, το οποίο «πρόκειται να μεταμορφωθεί σε Space Hub, τον μεγαλύτερο διαστημικό κόμβο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, που θα επιτελέσει ένα έργο πολύ σημαντικό για τα θέματα ασφάλειας της Γης και ασφάλειας του Διαστήματος, δηλαδή παρακολούθησης τροχιών, δορυφόρων, διαστημικών σκουπιδιών, ακόμα και μετεωροειδών και αστεροειδών που πιθανώς να είναι σε τροχιά πρόσκρουσης με τη Γη, καθώς και παρακολούθησης της Γης από δορυφόρους», επισημαίνει ο κ. Πλειώνης και προσθέτει ότι «γι’ αυτό το έργο έχει εργαστεί πάρα πολύ ο νέος πρόεδρος και διευθυντής του Αστεροσκοπείου, Σπύρος Βασιλάκος, όσο ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Αστεροσκοπείου».
Τέλος, έχει ήδη ολοκληρωθεί και θα εγκαινιαστεί σύντομα το νέο κτίριο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου στην Πεντέλη, το οποίο ξεκίνησε δώδεκα χρόνια πριν, αλλά καθυστερούσε να αποπερατωθεί λόγω διάλυσης της σύμβασης με την ανάδοχο εταιρεία.
Εκτός όμως από τις χρηματοδοτήσεις, ο κ. Πλειώνης αναφέρεται και στον στόχο που έθεσε από την αρχή της θητείας του, τον Ιανουάριο του 2017, για «συνεργασία των τριών Ινστιτούτων του Αστεροσκοπείου στα θέματα των κοινών δυνατοτήτων τους», αλλά και στη σύνταξη νέου εσωτερικού οργανισμού λειτουργίας του Αστεροσκοπείου, που αντικατέστησε τον προηγούμενο του 1980, και κανονιστικών πλαισίων για τη λειτουργία του οργανισμού.
Μια από τις κατευθύνσεις στις οποίες ο κ. Πλειώνης έδωσε μεγάλη έμφαση, όπως υπογραμμίζει, ήταν και η συνομιλία του Αστεροσκοπείου με την κοινωνία, μέσα από πλήθος δραστηριοτήτων. «Δώσαμε πολύ μεγάλη έμφαση στην εξωστρέφεια του φορέα με πολλές δράσεις καινούριες, όπως μια γκάμα δράσεων που απευθύνεται σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, ακρίτες μαθητές, παιδιά που έχουν προβλήματα όρασης, μαθητές με γνωσιακά προβλήματα και Ρομά. Είναι σημαντικό ως κοινωνία συμπεριληπτική που πρέπει να είμαστε, να απευθύνουμε τις δραστηριότητες μας σε όλη την γκάμα των συμπολιτών μας», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Τις προηγούμενες ημέρες ο Μανώλης Πλειώνης συμμετείχε στο 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, όπου μίλησε για την κλιματική αλλαγή και τις οικονομικές επιπτώσεις της. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, μας υπενθυμίζει, είχε την πρωτοβουλία της σύστασης του δικτύου Climpact για την κλιματική αλλαγή, που αποτελεί μια διεπιστημονική κοινοπραξία με τη συμμετοχή 28 ακαδημαϊκών και ερευνητικών φορέων από την Ελλάδα και την Κύπρο. «Το πρόβλημα είναι πολύ καίριο και απαιτεί καίριες λύσεις. Δεν μπορούμε να λύνουμε κατόπιν εορτής, δηλαδή να κυνηγάμε τα φαινόμενα. Χρειάζεται η πρόβλεψη, η προνοητικότητα, η προετοιμασία και πάντα η φύση θα είναι ένα βήμα μπροστά. Το Climpact μπορεί να αφήσει το αποτύπωμά του», τονίζει ο ίδιος. Οι τέσσερις πυλώνες στους οποίους δραστηριοποιείται το δίκτυο είναι η έρευνα, η συλλογή κλιματικών, μετεωρολογικών και ατμοσφαιρικών δεδομένων, και η ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και υπολογισμού του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής σε τομείς της οικονομίας, καθώς και η διάχυση της γνώσης προς την κοινωνία. «Ο τελικός μας στόχος είναι το Climpact να αποκτήσει νομική οντότητα, ώστε να μπορεί επίσημα η πολιτεία να ζητάει την εμπειρογνωμοσύνη του. Θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο για μια πολιτεία να μπορεί να απευθυνθεί σε μια συστοιχία ειδικών που θα δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα που θα θέτει», συμπληρώνει.
—
Η ιδιοκτησία του Αστεροσκοπείου στην Πεντέλη και άλλες προκλήσεις
—
Κάνοντας αναδρομή στην οκταετή θητεία του, ο Μανώλης Πλειώνης αναφέρεται σε δύο δύσκολες στιγμές για τον οργανισμό που αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία. Περιγράφει την πυρκαγιά στην Πεντέλη το περασμένο καλοκαίρι που έφτασε μέχρι το Αστεροσκοπείο, οπότε «δεν καήκαμε όχι τυχαία, αλλά γιατί αποψιλώναμε όλη τη νεκρή καύσιμη ύλη κάθε μήνα ενδελεχώς, είχαμε φτιάξει και έχουμε ένα δίκτυο από επτά κανονάκια με 200 τόνους νερό στην Πεντέλη, με τα οποία όχι μόνο σώσαμε τα δικά μας κτίρια, αλλά και διπλανά σπίτια, με κάμερες που παρακολουθούσαμε τις αναζωπυρώσεις όλο το βράδυ και μπορέσαμε και προλάβαμε αναζωπύρωση».
Η δεύτερη δυσκολία αφορά στη μεταφορά του Αστεροσκοπείου από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας στο υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και τελικά την απόσυρση των σχετικών άρθρων της νομοθεσίας. «Δώσαμε έναν αγώνα πολύ ενδελεχή, γιατί ήταν ένα δραματικό λάθος. Και ο ίδιος ο πρωθυπουργός το δέχτηκε και όταν συναντηθήκαμε στην Πεντέλη επί της ευκαιρίας της επιτυχής αντιμετώπισης της πυρκαγιάς, συμφωνήσαμε να επανέλθει το Αστεροσκοπείο στη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας. Θεώρησα ότι η ευθύνη μου απέναντι στον φορέα που η ίδια η πολιτεία μου εμπιστεύτηκε, μέσω της ακαδημαϊκής εκλογής, ήταν τέτοια που δεν μου επέτρεπε να αφήσω τον φορέα και να αγωνιστώ μέχρι εκεί που μπορούσα για να κάνω φανερό το σφάλμα που επρόκειτο να γίνει».
Ωστόσο, οι παραπάνω δεν ήταν οι μόνες μεγάλες προκλήσεις που ο κ. Πλειώνης συνάντησε από τη θέση του προέδρου και διευθυντή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Αναφέρεται στο περίπλοκο νομοθετικό πλαίσιο για τις δημόσιες συμβάσεις και τις αδειοδοτήσεις για την έναρξη των έργων, στους ειδικούς λογαριασμούς κονδυλίων έρευνας για τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια, που έχουν χρονοβόρες διαδικασίες, ενώ περιγράφει και ένα λιγότερο γνωστό, αλλά πολύ σοβαρό ζήτημα, που αντιμετωπίζει το Αστεροσκοπείο: η ιδιοκτησία του Αστεροσκοπείου στην Πεντέλη δεν έχει κτηματολογηθεί ως περιουσία του Αστεροσκοπείου, ενώ αντίθετα η Εκκλησία της Ελλάδας έχει εγγράψει ως ιδιοκτησία της όλο τον λόφο Κουφού, συμπεριλαμβανομένης της ιδιοκτησίας του Αστεροσκοπείου. «Έχω προσπαθήσει με πολλούς τρόπους συναινετικά με την Εκκλησία της Ελλάδας, έχω δει δυο φορές τον Αρχιεπίσκοπο, ο οποίος συμφωνεί, αλλά προσκρούει πιθανώς στο τμήμα Περιουσίας και δεν έχει λυθεί το θέμα. Έχουμε βρει διάφορες αντικρουόμενες αποφάσεις του ίδιου του Δημοσίου τον 20ο αιώνα, που πότε δίνουν την παραχώρηση στην Εκκλησία της Ελλάδας και πότε στο Αστεροσκοπείο. Το πρόβλημα είναι ότι αν θέλω να πάρω άδεια ακόμα και για να βάψω ένα κτίσμα ή να αλλάξω ένα παράθυρο σε ένα κτίσμα, πρέπει να γίνει μέσω του ΚΑΕΚ της Εκκλησίας. Όπως καταλαβαίνετε, δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα και είναι ένα θέμα που δεν έχει λυθεί παρόλη την ενδελεχή προσπάθεια που κάναμε και με τους νομικούς μας και συναινετικά με την Εκκλησία. Προτίθεμαι πριν τελειώσει η θητεία μου να στείλω ένα έγγραφο στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Περιουσίας, γιατί θα πρέπει να αναλάβει και η πολιτεία την ευθύνη που της αναλογεί και να λύσει το θέμα», επισημαίνει ο πρόεδρος και διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Καθώς η θητεία του στο Αστεροσκοπείο λήγει στις 26 Απριλίου, ρωτάμε τον κ. Πλειώνη πώς θα είναι η επόμενη ημέρα. «Η επόμενη μέρα μετά το Αστεροσκοπείο θα με βρει καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ, όπου θα ξαναξεκινήσω τα μαθήματά μου με τους αγαπημένους μου φοιτητές από Σεπτέμβριο. Επίσης, μέσα από τη δουλειά μου στο Αστεροσκοπείο απέκτησα εκτός από την Αστροφυσική ενδιαφέρον και σε άλλους τομείς, όπως τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και το ζήτημα της κλιματικής μετανάστευσης, τους οποίους θα συνεχίσω να μελετώ. Επιπλέον, κάνουμε μια έρευνα σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, όπου είμαι επισκέπτης καθηγητής, στα ζητήματα διακυβέρνησης για την αντιμετώπιση των κλιματικών φαινομένων και της κλιματικής αλλαγής», καταλήγει.
