Με αφορμή τα εκατομμύρια των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο Stanley Milgram πραγματοποίησε ένα αμφιλεγόμενο πείραμα το 1961 που θα έμενε στην ιστορία. Ερευνητές της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Βρότσλαβ της Πολωνίας, με επικεφαλής τον Tomasz Grzyb, επανέλαβαν πρόσφατα το πείραμα με 40 άνδρες και 40 γυναίκες ηλικίας 18 έως 69 ετών.
Το αρχικό Πείραμα του Μίλγκραμ
Το πρωτοποριακό και συγχρόνως αμφισβητούμενο πείραμα του Milgram μελέτησε συστηματικά μια πλευρά της υπακοής με αφορμή τις φρικαλεότητες της ναζιστικής εποχής .
Για τις ανάγκες του πειράματος ο Milgram δημοσίευσε μια αγγελία σε εφημερίδες ζητώντας την εθελοντική συμμετοχή Αμερικανών ανδρών σε μια μελέτη για τη μάθηση και τη μνήμη έναντι μικρής αμοιβής. Στο πείραμα συμμετείχαν κάθε φορά δύο άτομα, τα οποία μετά από εικονική κλήρωση αναλάμβαναν είτε το ρόλο του μαθητή είτε το ρόλο του δασκάλου. Στην πραγματικότητα ο μαθητής ήταν ο συνεργός του ερευνητή και ο δάσκαλος ο πραγματικός συμμετέχων που είχε ως έργο του να υποβάλλει σε ηλεκτροσόκ τον μαθητή, η ένταση του οποίου ήταν αυξανόμενη κάθε φορά που ο μαθητής έκανε λάθος στην απομνημόνευση λέξεων.
Στην αρχή της διαδικασίας ο ερευνητής έδενε τον μαθητή σε ένα κάθισμα, ο οποίος του εκμυστηρευόταν ότι έχει πρόβλημα με την καρδιά του πράγμα που άκουγε, υποτίθεται κατά λάθος, ο δάσκαλος και εν συνεχεία αυτός μεταφερόταν σε μια διπλανή αίθουσα όπου είχε τοποθετηθεί η γεννήτρια του ηλεκτροσόκ Μετά από ένα δοκιμαστικό ηλεκτροσόκ στον ίδιο το δάσκαλο, έντασης 45V, ξεκινούσε το πείραμα και η διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι ο δάσκαλος να αρνηθεί τη χορήγηση μεγαλύτερης έντασης ηλεκτροσόκ, οπότε και το πείραμα τελείωνε και σημειώνονταν το επίπεδο έντασης . Στην πραγματικότητα όμως, η συσκευή δεν παρείχε ηλεκτρικά σοκ και οι αντιδράσεις του μαθητή στα ηλεκτροσόκ ήταν προκαθορισμένες (Κοκκινάκη, 2006: 160-163).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι με τη διαταγή του ερευνητή όλοι οι συμμετέχοντες έφτασαν τα 300 V και το 65% μέχρι το δυνατότερο σοκ που υπήρχε στη γεννήτρια, αποτέλεσμα πολύ διαφορετικό από τις προβλέψεις . Χαρακτηριστικές συμπεριφορές των συμμετεχόντων ήταν η μεγάλη ένταση όταν έκαναν τα πιο δυνατά σοκ με εμφάνιση ιδρώτα, αναστεναγμούς, νευρικό γέλιο και χαμόγελο (Milgram,1963: 371-378).
Τα αποτελέσματα που εξήγαγε ο Milgram δημιούργησαν αναστάτωση στο χώρο της Κοινωνικής Ψυχολογίας και προς διασαφήνισης των αποριών που προκλήθηκαν επανέλαβε το αρχικό του πείραμα με παραλλαγές ως προς τις μεταβλητές που επηρεάζουν την υπακοή στην εξουσία (Milgram, 1965:57-65).(Πηγη)
Η «νέα» εκδοχή
40 άνδρες και 40 γυναίκες ηλικίας 18 έως 69 ετών δέχθηκαν να συμμετάσχουν στο πείραμα και ενθαρρύνθηκαν να προκαλέσουν ηλεκτροσόκ σε άτομα που βρίσκονταν σε διπλανή αίθουσα εάν απαντούσαν λάθος στις ερωτήσεις στις οποίες υποβάλλονταν.
Η νέα εκδοχή του πειράματος είχε 10 κουμπιά πρόκλησης ηλεκτροσόκ αντί για 30 του Μίλγκραμ, σε μια προσπάθεια να γίνει το πείραμα πιο ηθικά ανεκτό. «Μισό αιώνα μετά το αρχικό Πείραμα του Μίλγκραμ πάνω στην υπακοή της εξουσίας, μια εντυπωσιακή πλειοψηφία των εθελοντών ήταν διατεθειμένη να προκαλέσει ηλεκτροσόκ σε αβοήθητα άτομα» αναφέρει ο Grzyb.
Αν και στη περίπτωση τόσο του αρχικού πειράματος, όσο και του νέου υπήρξαν ενστάσεις από μερίδα επιστημόνων για τη μεθοδολογία, η ισχυρή ένδειξη πως οι άνθρωποι, υπό την επιρροή μιας σαδιστικής εξουσίας μπορούν και οι ίδιοι να γίνουν βασανιστές, εξακολουθεί να προβληματίζει.
Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Social Psychological and Personality Science.
