Ξανά στην ελληνική επικαιρότητα η Συνθήκη της Λωζάνης αλλά για τους λάθος λόγους, ως συνήθως δηλαδή για την εγχώρια δημόσια σφαίρα, που δεν φημίζεται ούτε για την ποιότητα του διαλόγου ούτε για την ουσιαστική γνώση σημαντικών ζητημάτων.
Αφορμή οι δηλώσεις του κ. Άγγελου Συρίγου, βουλευτή της ΝΔ και αν. καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο, σε ένα πάνελ στον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΪ, ότι το «μεγαλύτερο μέρος της συνθήκης είναι παρωχημένο». Αυτό μεταφράστηκε αμέσως σε πρόθεση αναθεώρησης της συνθήκης, ο ίδιος χαρακτηρίστηκε «λαγός» μιας υποτίθεται σχετικής συνωμοσίας που εξυφαίνεται στις πλάτες του Ελληνικού Λαού να ξεπουληθούμε στους Τούρκους (και άλλα γλαφυρά, γνωστών καταστροφολόγων που έχουν κάνει και καριέρα σε σχετικές προβλέψεις).
Η συνέχεια αναμενόμενη. Όρμησε η αντιπολίτευση που βρήκε την ευκαιρία, τον κ. Συρίγο τον «άδειασε» ημίκομψα η ίδια η κυβέρνηση, πανικοβλημένη από τις αντιδράσεις, ο ίδιος αναγκάστηκε να κάνει διορθωτικές-επεξηγηματικές δηλώσεις, επιτιθέμενος κιόλας στην αξιωματική αντιπολίτευση, ενώ τον «μαστίγωνε» ως μειοδότη άλλο μέρος της αντιπολίτευσης, οπότε ολοκληρώθηκε το χάος.
Να διευκρινίσουμε όσο γίνεται μερικά στοιχεία:
Α. Η Συνθήκη της Λωζάνης δεν αναθεωρείται. Καθώς είναι μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ιαπωνίας (!), Ελλάδας, Ρουμανίας και Γιουγκοσλαβίας (πλέον των διαδόχων κρατών της), από τη μια και της Τουρκίας από την άλλη. Αλλαγή λοιπόν τέτοιας διεθνώς πολυμερούς συνθήκης, σημαίνει πως πρέπει να συναινέσουν όλες οι εμπλεκόμενες χώρες, κάτι απολύτως αδύνατο, για διαφορετικούς λόγους βέβαια η καθεμία. Και ούτε εντός του κειμένου της προβλέπεται μηχανισμός αναθεώρησης της. Εννοούμε βέβαια δεν αλλάζει ειρηνικά και διαπραγματευτικά, καθώς προφανώς μπορεί να «αλλάξει» με πόλεμο, όπου βέβαια εκεί επανακαθορίζεται το πλαίσιο αναφοράς έτσι κι αλλιώς. Αλλά αν πάμε σε πόλεμο, π.χ. Ελληνοτουρκικό ή Ρωσοτουρκικό (το τελευταίο ήταν το σύνηθες για κοντά 400 χρόνια), το τι λέει μια Συνθήκη, ελάχιστη σημασία θα έχει πλέον.
Β. Ακόμη και να επιχειρηθεί να αλλάξει η συνθήκη ειρηνικά, ποιος αλήθεια το θέλει; Πυρήνας της συνθήκης δεν είναι η Ελλάδα, αλλά η Τουρκία η οποία μέσω αυτής καθόρισε τα σύγχρονα σύνορα της ως διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι παρά την τουρκική ρητορική και «γκρίνια» για την συνθήκη και τις νύξεις ή δηλώσεις περί αλλαγής ή προσαρμογής της, ούτε την Άγκυρα συμφέρει εις βάθος να ανοίξει ζήτημα αναθεώρησης της, καθώς ρισκάρει ριζικές και καθοριστικές για την ίδια συμβάσεις και τακτοποιήσεις. Και μάλιστα όταν ήδη η Άγκυρα έχει παραβιάσει πολλαπλώς αρκετά προβλεπόμενα στη Συνθήκη, π.χ. τα περί ελληνικής μειονότητας σε Ίμβρο, Τένεδο, Κωνσταντινούπολη.
Το αντίθετο συμβαίνει άλλωστε σήμερα: η Τουρκία την επικαλείται, κυρίως το μέρος που προβλέπει αποστρατιωτικοποίηση συγκεκριμένων ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, ώστε να καταγγείλει την Ελλάδα, ότι «δεν τηρεί αυτή τη δέσμευση». Στην πράξη η Τουρκία δεν ζητά τόσο «αναθεώρηση» της Λωζάνης, όσο επιδιώκει την υποκατάσταση της από ένα νέο πλέγμα διμερών (ελληνοτουρκικών) συμφωνιών, που να ρυθμίζουν τα «προβλήματα που έχουν ανακύψει», προφανώς υπέρ της.
Αλλά και η Ελλάδα έχει πάγια πολιτική θέση -διακομματική και επί δεκαετίες- ότι «δεν θίγουμε την Λωζάνη» κάτι που έχει παράγει τόση πολιτική αδράνεια ώστε να μην είναι δυνατό να ανατραπεί. Ακόμη και να εμφανιστεί μια κυβέρνηση «καμικάζι» έτοιμη να το προτείνει (ξαναλέμε πως δεν υπάρχει τέτοια νομική δυνατότητα αλλά ας δεχθούμε το σενάριο…), αυτή θα καταψηφιστεί στην Βουλή την επομένη μέρα, καθώς όλη η αντιπολίτευση θα την χαρακτηρίσει «μειοδοτική», ενώ στο εσωτερικό της (της όποιας ιδεολογίας) θα υπάρξει αντίστοιχη ρήξη. Και φαντάζει απόλυτα αστείο ότι π.χ. η τρέχουσα κυβέρνηση της ΝΔ, η οποία άγεται από υπερσυντηρητικές δυνάμεις στο εσωτερικό της, θα αποπειραθεί να προτείνει «αλλαγή της Λωζάνης»! Το ίδιο θα συνέβαινε βέβαια και αν είχαμε κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ κ.ο.κ.
Γ. Έτσι κι αλλιώς η συγκεκριμένη συνθήκη παραμένει σε ισχύ χωρίς να λήγει, και έχει «παράγει» συνοριακή χάραξη μιας χώρας (Τουρκία), οπότε από το ευρύτερο διεθνές δίκαιο, κάτι τέτοιο δεν θίγεται και δεν ανατρέπεται.
Τι συμπεραίνουμε από τα παραπάνω; Πως ο κ. Συρίγος αλλά και ο οποιασδήποτε Έλληνας, Τούρκος, Κινέζος κ.ο.κ. μπορεί να μιλά ιστορικά, πολιτικά, ακαδημαϊκά για τη συνθήκη, αλλά καμία από αυτές τις συζητήσεις, δηλώσεις, νύξεις ή χαρακτηρισμούς, δεν έχει κάποια ειδική αξία στο θέμα της αναθεώρησης της.
Τι τελικά κατάφερε ο κ. Συρίγος; Να κάνουμε μια εκτίμηση αν και ομολογούμε πως μας είναι συμπαθής: Ότι ο ίδιος, πράγματι σοβαρός γνώστης των σχετικών κειμένων και γενικότερα των ζητημάτων διεθνών σχέσεων και των ελληνοτουρκικών (και με συγγραφικό έργο που συμπυκνώνει πολλά), δεν έχει ούτε «πολιτικό λόγο» ούτε «αντίληψη κινδύνου και εποχής». Γιατί αν είχε δεν θα εμπλεκόταν σε τέτοιες συζητήσεις και μάλιστα σε τηλεοπτικό πάνελ, όπου μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα πρέπει να πεις κάτι και να σε κόψουν για να μιλήσει ο επόμενος. Θεωρητικές αναλύσεις, ιστορικές αναδρομές, ακαδημαϊκές επεξηγήσεις στο «γυαλί» δύσκολα γίνονται και ακόμη δυσκολότερα είναι κατανοητές στο ευρύ κοινό. Οπότε ο κ. Συρίγος έχει ευθύνη γιατί παρήγαγε μια κραυγαλέα αντιπαράθεση που δεν έχει νόημα και δεν οδηγεί κάπου παραγωγικά. Εδώ βέβαια έχουν και ευθύνη όσοι βιάστηκαν να… καβαλήσουν την αντιπαράθεση για να δηλώσουν παρών στα εθνικά θέματα, ώστε να κερδίσουν κι αυτοί την πεντάλεπτη δημοσιότητα τους.
Στη συνέχεια ο κ. Συρίγος, όλο αυτό το χάος προσπάθησε να το διαχειριστεί, αντιπολιτευόμενος την αντιπολίτευση, επεξηγώντας γλωσσολογικά τη διαφορά «παρωχημένου» και «αναθεωρήσιμου», ώστε να κερδίσει κάποιους εσωκομματικούς «πόντους». Δηλαδή επιτέθηκε αμυνόμενος, για να συνεχίσει μια αντιπαράθεση με επίκληση «πατριωτόμετρου», ενώ στο πλάι είχαμε όλη τη γενική κακοφωνία για το ποιος είναι πιο «ντούρος υπερασπιστής του Ελληνισμού». Δεν πάμε πουθενά έτσι.
Δεν με ανησυχεί όταν ο κύριος @skasselakis λειτουργεί εις βάρος του εαυτού του ή εις βάρος του κόμματός του.
Με ανησυχεί όμως όταν η βαθιά άγνοιά του λειτουργεί εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων. pic.twitter.com/LJNmhTamJi— Angelos Syrigos (@AngelosSyrigos) January 4, 2024
Που θέλουμε να καταλήξουμε: Η Συνθήκη της Λωζάνης αν και κεντρικό ντοκουμέντο στην ιστορία (παλαιά και σύγχρονη) των Ελληνοτουρκικών, είναι «άγνωστο κείμενο» για την πλειονότητα των Ελλήνων που δεν ξέρουν τι γράφει, τι ρυθμίζει και πως. Η δημόσια συζήτηση λοιπόν για αυτή, οφείλει να γίνει από τους «γνώστες» με τρόπο ήπιο, στρωτό, αναλυτικό το δυνατόν, χωρίς ατάκες, εντυπωσιασμούς και αφορισμούς (το πλήρες κείμενο εδώ για όποιο ενδιαφέρεται).
Πράγματι, ως κείμενο του 1923, περιέχει πάρα πολλές διατάξεις και ρυθμίσεις που αφορούν μόνο το «τότε». Ζητήματα δηλαδή ανοιχτά εκείνη την εποχή, που ρυθμίστηκαν, τελείωσαν και δεν απασχολούν κανένα έκτοτε. Πέρα από αυτά όμως («παρωχημένα», κάτι όμως που δεν αποτελεί πρωτοτυπία καθώς τέτοια «νεκρά σώματα κειμένου» συναντάμε σε πολλές παλαιές συμφωνίες), η Συνθήκη και είναι σε ισχύ και έχει κρίσιμες διατάξεις της σε διαρκή «ένταση» εφαρμογής, ειδικά στα ελληνοτουρκικά. Άρα πρωτεύει η ανάγκη να κατανοήσουμε ποια είναι αυτά, τι προβλέπουν, ποια είναι τα ελληνικά επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα στις όποιες τουρκικές αιτιάσεις.
Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει ψύχραιμα, μετά από 100 χρόνια από την υπογραφή της, αν δεν μπορεί να ενταχθεί καν στο δημόσιο διάλογο μια σοβαρή ανάλυση κειμένων και αιτιάσεων “κοσμογονικών” για την ιστορία μας, τότε καλύτερα να ασχολούμαστε με το Instagram και τις εκεί διάφορες καλλίπυγες εγχώριες influencer, να μας ποστάρουν τα κάλλη τους. Αν αυτό δεν φθάνει, πάλι στο ΣΚΑΪ, ξεκινά η νέα σεζόν του Survivor. Εναλλακτικές δηλαδή υπάρχουν για να ομονοήσει το πλήθος ή για να τσακωθεί για “σώβρακα και φανέλες”…
