Οι πρόσφατες κρίσεις στις Ένοπλες Δυνάμεις παρήγαγαν μια σωρεία υποθέσεων, ερμηνειών, μύθων και αφηγήσεων για το τι συνέβη. Δεν είναι καθόλου σπάνιο βέβαια, καθώς διαχρονικά σε πολλές κρίσεις στην Ελλάδα, έχουμε καταγγελτικούς χαρακτηρισμούς όπως «σφαγή», «ξήλωμα» και «σάρωμα». Οι οποίοι ερμηνεύονται είτε κομματικά, είτε προσωποπαγώς, είτε με βάση «μεγάλα συμφέροντα» και βέβαια ως «παρέμβαση μεγάλων δυνάμεων». Να αρνηθούμε ότι κάποια από τα παραπάνω έχουν κατά καιρούς συμβεί δεν θα το τολμήσουμε. Έχουν. Ανάλογα την εποχή, την κακοδαιμονία της, τις προσωπικές σχέσεις, την παρεμβατικότητα διαφόρων κύκλων. Αλλά σαφώς και η ένταση των χαρακτηρισμών και της «τραγικής περιγραφής» ποικίλει: ανάλογα πάλι την εποχή, τη διάθεση για δημιουργία εντυπώσεων, την τάση για συνωμοσιολογία.
Δυστυχώς στην Ελλάδα οι Ένοπλες Δυνάμεις παραμένουν όχι μόνο στο θεσμικό προσκήνιο που είναι σωστό, αλλά αποτελούν και ένα πεδίο σχεδόν μυστικισμού, όπου ενίοτε αναζητούνται «ήρωες» και «κατατρεγμένοι», αλλά και «ηττοπαθείς», «υποχωρητικοί» και «αντιπρόσωποι». Έτσι η τυπική και δια του νόμου προβλεπόμενη αλλαγή ηγεσιών δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως κανονικότητα στα μυαλά πολλών, αλλά σχεδόν οφείλει να κρύβει μυστικά, τα οποία μόνοι οι ίδιοι είναι σε θέση να γνωρίζουν και να αποκαλύψουν στον αφελή λαό…
Τρία ζητήματα όμως παραμονεύουν όταν κυκλοφορούν τέτοιες ερμηνείες. Και ειδικά όταν γίνονται αυτές για συγκεκριμένους αξιωματικούς. Με το τελευταίο να έχει μεγάλη σημασία, καθώς είναι ριζικά διαφορετικό να σχολιάζεις γενικά για τις αλλαγές ηγεσίας σε κάθε Κλάδο και πολύ πιο αιχμηρό να αναφέρεσαι ονομαστικά, υπέρ ή κατά, ενός Ναυάρχου, Στρατηγού ή Πτεράρχου.
Το πρώτο ζήτημα λοιπόν: Να υποτιμήσεις τους ίδιους τους αξιωματικούς που ολοκληρώνουν την καριέρα τους και αποστρατεύονται. Καθώς αν τους αναφέρεις ότι υποτίθεται κρίθηκαν για τη στάση τους σε ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα (αυτό ακούστηκε έντονα τις τελευταίες μέρες), τότε τους περιορίζεις μόνο σε αυτό. Ενώ δηλαδή έχουν προσφέρει κοντά 40 χρόνια από τη ζωή τους αδιαλείπτως, σβήνεις όλη αυτή την προσπάθεια, και τους περιγράφεις μόνο γύρω από μια πολυσύνθετη απόφαση εξοπλισμών, που έχει πολλές παραμέτρους και σίγουρα το επιχειρηματικό όφελος. Φανερή η πρόθεση, απογοητευτικό το αποτέλεσμα. Καθώς ξαφνικά οι αξιωματικοί χάνουν το αξιόλογο παρελθόν τους, το οποίο περιγράφεται ελάχιστα και μόνο για να επιβεβαιώσει τον εγκλωβισμό σε μια «αγορά». Και σίγουρα οι ίδιοι καθόλου δεν επιθυμούν η καριέρα τους να περιγράφεται τόσο αποσπασματικά, και με τόσα υπονοούμενα κατά τρίτων (που οι ίδιοι τα έχουν αποφύγει), με αναφορές σε ραδιουργίες και παρεμβάσεις.
Ξέρουμε εδώ το αντεπιχείρημα: Ότι επειδή οι όποιοι αξιωματικοί ήταν «σωστοί και τόλμησαν να έχουν άποψη σε ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα, υπερασπιζόμενοι την αμυντική μας ικανότητα, για αυτό τους… έφαγαν». Και τι γίνεται όταν ένα οπλικό σύστημα που ήταν στις εισηγήσεις τους έχει πλέον αγοραστεί; Τότε γιατί τους καρατόμησαν; Ως τιμωρία; Ενώ ήδη έχει επικρατήσει η πρόταση τους; Άρα η ηγεσία που κάνει τις κρίσεις, τιμωρεί όσους πρότειναν μια προμήθεια, την οποία όμως η ίδια έχει υπογράψει και με μπόλικη προβολή; Άρα η πολιτική ηγεσία αποδοκιμάζει τον εαυτό της; Μήπως δηλώνει κιόλας έμμεσα πως «ξεγελάστηκε» ή παραδέχεται πως υπέκυψε σε πιέσεις;
Να λοιπόν ο παραλογισμός. Πως κατασκευάζεται ένα επιχείρημα που δεν οδηγεί πουθενά παρά μόνο στην ατέρμονη παραφιλολογία, συμπαρασύροντας και τους αξιωματικούς. Και τους κρίνοντες αυτούς. Και τους μετατρέπει όλους σε υποκείμενα ανώφελου σχολιασμού. Μιας και η συνωμοσιολογία αυτή μένει εκεί, χωρίς ποτέ δεδομένα και ουσιαστικές αποκαλύψεις.
Δεύτερο ζήτημα: Όταν εκθειάζεις κάποιους ως «ήρωες», ή και το ανάποδο και ακόμη χειρότερο, όταν καυτηριάζεις άλλους ως «λίγους που ευτυχώς αποστρατεύτηκαν», ευθέως υπονομεύεις τους διαδόχους τους. Και εδώ ας αφήσουν τα χαριτωμένα οι καλλιεργητές υποθέσεων, που λένε πως «ευχόμαστε στους επόμενους καλή δύναμη». Δεν εύχονται αλλά τους στρώνουν ένα μονόδρομο που συμπυκνώνεται στο εξής: «’Η θα πράξετε όπως οι προηγούμενοι, ή θα φανείτε λιγότεροι τους» και το αντίστροφο βέβαια, αν οι προηγούμενοι έχουν κατακεραυνωθεί.
Για να το πούμε πιο απλά μια και ευθέως το παιχνίδι της δημοσιότητας εδώ και μήνες στην Ελλάδα παίζεται γύρω από συγκεκριμένες εξοπλιστικές διαδικασίες: «Ή θα εισηγηθείτε αυτό που πιστεύουμε για να σας υμνήσουμε, ή θα σας μαστιγώσουμε επώνυμα». Εδώ μπαίνουν όλα στο παιχνίδι. Τα δισεκατομμύρια των εξοπλισμών τα οποία δημιουργούν φαντασιώσεις, τα ιδεολογήματα και οι εκάστοτε φοβίες, η όποια αντιπολιτευτική ή συμπολιτευτική έξαψη, κ.ο.κ. Και εδώ λοιπόν, όταν αυτά γίνονται επώνυμα, τότε στοχοποιείται όποιος αξιωματικός καταλάβει την θέση του απερχόμενου. Καθώς βλέπει τα τελευταία χρόνια της καριέρας του (μέχρι και τη δική του αποστρατεία δηλαδή) να περιορίζονται μόνο στο τι θα τολμήσει να εισηγηθεί σε πολύ συγκεκριμένα θέματα.
Τρίτο ζήτημα: Πέρα από πρόσωπα. Όταν μειώνεις το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων και την εκάστοτε πολιτική ηγεσία ως «σκιαμαχούντες γύρω από εξοπλιστικά», ή γιατί κάποιος από όλους είναι ο πιο «δύστροπος, εκμεταλλευόμενος τη θέση του για να μην κάνει αποκαλύψεις, οπότε πετυχαίνει να περάσει το δικό του» (τα ακούσαμε όλα αυτές τις μέρες) τότε συνεισφέρεις στη γενικότερη απαξίωση της χώρας. Όποιος πολίτης τα διαβάζει αυτά, βεβαιώνεται πως τίποτα δεν λειτουργεί ορθά, πως όλα είναι επηρεαζόμενα και έκθετα. Έτσι και στα επόμενα χρόνια κάθε αναδιάταξη ενόπλων δυνάμεων θα καυτηριαστεί ως «προδοσία», κάθε κίνηση εξωτερικής πολιτικής θα στιγματιστεί ως «αντεθνική», κάθε εξοπλιστικό πρόγραμμα θα ταυτιστεί με «υποστηρικτές ή αντιπάλους». Και από όλες τις πολιτικές και ιδεολογικές παραδόσεις, δεν θα τη γλυτώσει κανείς!
Να εξηγήσουμε εδώ: Πολλές αμαρτίες έχει ο τόπος μας. Και κομματισμό, και αποφάσεις χωρίς περίσκεψη και σοβαρή έλλειψη προγραμματισμού και ασυνέχειες στην άσκηση πολιτικής και προσωποπαγείς τακτικές και επηρεασμούς και δυστυχώς διαφθορά. Δεν μιλάμε λοιπόν -και δεν υπάρχει τέτοιος- για ιδανικό τόπο. Αλλά απέχει από το να επισημαίνεις τα λάθη, τα προβλήματα, τις μικροπολιτικές, στο να καταλήγεις αυτάρεσκα στο «όλα ύποπτα είναι και μόνο εγώ τα αποκαλύπτω». Γιατί έτσι “εκπαιδεύεις” και τους πολίτες σε απαξίωση κάθε θεσμού, σε αποστασιοποίηση, σε άρνηση κάθε πρότασης εξέλιξης.
Γιατί γίνονται όλα τα παραπάνω; Γιατί είμαστε τόσο ευάλωτοι στη μυθολογία, στην αναζήτηση τεράτων, αλλά και ηρώων; Στον παραλογισμό, στα επιχειρήματα που περιστρέφονται γύρω από «στοιχεία», δηλαδή συνήθως ψιθυρίσματα και κουτσομπολιά, Γιατί κάποιοι -με ένταση κιόλας- επιχειρούν τους αξιοπρεπείς Έλληνες που υπηρέτησαν με αυταπάρνηση στις Ένοπλες Δυνάμεις, με δεδομένα χαμηλές απολαβές και δύσκολες συνθήκες εργασίας (τα λίγα χρόνια που ένας ανώτατος αξιωματικός θα απολαύσει κάποιες τιμές και δευτέρας κατηγορίας ανέσεις, δεν ακυρώνουν τις δεκαετίες κόπωσης), να τους κάνουν «καθρέπτη» της δικής τους καχυποψίας; Ερώτημα που δύσκολα μπορεί να απαντηθεί.
Τα παραπάνω όμως έχουν και ένα ακόμη πρόβλημα πέρα από τα 3 ζητήματα που ήδη περιγράψαμε. Πως απέχουν από την καθημερινότητα. Στα στρατιωτικά επιτελεία όταν εμφανίζεται κάποιο σημαίνον εξοπλιστικό πρόγραμμα, η κύρια αγωνία των αξιωματικών που εμπλέκονται στην διεκπεραίωση του είναι, όταν υποβάλλουν την εισήγηση τους στην πολιτική ηγεσία η οποία θεσμικά και ουσιαστικά φέρει την ευθύνη της επιλογής, «να έχουν κάνει καλά τη δουλειά τους». Να μην μπορεί κανείς να τους προσάψει τίποτα. Να έχουν στοιχειοθετήσει όσο μπορούν καλύτερα την εισήγηση τους, να έχουν διαυγή ανάλυση, η οποία φυσικά θα εμπεριέχει και την υποκειμενική τους αξιολόγηση. Για αυτό και η πιο ανακουφιστική διαδικασία προμήθειας εξοπλισμών είναι οι διαγωνισμοί. Καθώς αυτοί γίνονται με ανακοινωμένα κριτήρια, με συγκεκριμένες διαδικασίες, ακόμη και ενστάσεων και προσφυγών.
Σαφώς και οι διαγωνισμοί μπορεί να έχουν ελαττώματα. Σαφώς και μπορεί να είναι κακοεκτελεσμένοι. Αλλά είναι προτιμότεροι από το να ονοματίζει κανείς αξιωματικούς ως φανατικούς υπέρ ή κατά κάποιας επιλογής. Οι ίδιοι διατυπώνουν λοιπόν τη γνώμη τους, αλλά «λάβαρα» κανενός δεν κραδαίνουν. Έχοντας μάλιστα στο νου και τα σκάνδαλα εξοπλιστικών προμηθειών των προηγούμενων χρόνων που έστειλαν κάποιους μεσάζοντες στη φυλακή ή έστω στην δημόσια χλεύη, αποφεύγουν τα «πολλά-πολλά» με αντιπροσωπείες, ζητάνε τα πάντα εγγράφως, κινούνται θεσμικά, ενημερώνουν για το τι γίνεται. Και συνήθως καταλήγουν να προτείνουν όχι το «ένα Εξκάλιμπερ» (όπως οι οπαδοί του το περιγράφουν), αλλά δύο και τρείς αποδεκτές λύσεις, ώστε η πολιτική ηγεσία να κάνει την επιλογή.
Έτσι όταν έρθει η ώρα να παραδώσουν και να περάσουν -θεσμικά τιμώμενοι και με την εκτίμηση των πολιτών- στην αποστρατεία τους, να έχουν τη βεβαιότητα να πουν πως υπηρέτησαν άξια, πως προσέφεραν ουσιαστικά. Και ειδικά στα εξοπλιστικά, πως «ότι έγινε, έτυχε καθολικής αποδοχής» συμπεριλαμβάνοντας ταυτόχρονα την πολιτική ηγεσία. Να καταδείξουν δηλαδή το θεσμικό: πως υπήρξε συλλογική προσπάθεια αλλά και τελικός λήπτης αποφάσεων.
Όλα ιδανικά λοιπόν; Και πάλι όχι. Κάθε κρίσιμη απόφαση και εισήγηση στην καριέρα ενός ανώτατου αξιωματικού (οι εξοπλισμοί βέβαια κυριαρχούν στη δημοσιότητα γιατί συνοδεύονται από μεγάλο οικονομικό κόστος) μπορεί να εμφανίσει προβλήματα. Π.χ. να διαπιστωθεί αργότερα στην υλοποίηση ότι είχαν μείνει κενά. Που να δομήθηκαν από μια ιδιαίτερη αντίληψη περί επιχειρήσεων, που να δημιουργήθηκαν από ένα δόγμα που αργότερα αποδείχθηκε ξεπερασμένο, που να υπονομεύθηκαν από παροχή αμφίσημων στοιχείων και υπερβολικών υποσχέσεων. Μπορεί οι αποφάσεις να πάρθηκαν σε πίεση χρόνου, μπορεί να υπήρξαν ζητήματα πολιτικής που να μετέβαλλαν το πλαίσιο επεξεργασίας και πολλά ακόμη. Πάντα λοιπόν, ο μακρύς χρόνος θα αποδείξει το αποδοτικό μιας απόφασης. Για αυτό και η στιγμιαία και επώνυμη «αποθέωση» κάθε αξιωματικού καριέρας για τέτοια ζητήματα (είτε αντίστροφα, ο επώνυμος στιγματισμός του) είναι λάθος. Το πιο ορθό, διαχρονικά είναι η αποτίμηση της συνολικής προσφοράς, που σχεδόν πάντα είναι θετική.
Να πούμε και ένα τελευταίο. Οι εν ενεργεία αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων δεν έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο. Δεν δίνουν συνεντεύξεις, δεν μιλούν επί παντός επιστητού. Δεν μπορούν δηλαδή να υπερασπίσουν τις όποιες αποφάσεις τους στη δημόσια συζήτηση. Αυτό μπορεί να γίνεται μεταγενέστερα, αφού αποστρατευθούν, αλλά και εκεί με κάποιες θεσμικές δεσμεύσεις. Έτσι επικεντρώνονται σε αυτό που είπαμε, να είναι όσο το δυνατόν κατοχυρωμένοι σε ότι αποφασίζουν και εισηγούνται. Σε προσωπικό επίπεδο δέχονται την κριτική όταν έχει στοιχεία, δέχονται τον καλό λόγο, αλλά αποφεύγουν τις κολακείες και τους αυτόκλητους υμνητές τους και τις προσπάθειες καθρεπτισμού άλλων επιδιώξεων. Ένα μόνο αποζητούν: Την εντός του στρατεύματος αλλά και την εντός κοινωνίας θετική αποτίμηση μιας προσφοράς ζωής.
