Tου Επίτιμου Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, Στρατηγού ε.α. Κωνσταντίνου Φλώρου, από το Mononews.gr
«Το ασφαλές εἰς τῷ ἀμύνεσθαι τῆς ἡσυχίας καὶ τὸ βεβαιότερον τῆς εἰρήνης τὸ ἑτοίμους εἶναι πολεμεῖν.» (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Α΄ 124.2)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μεταπολεμικό όραμα συμφιλίωσης, γεννήθηκε από τις στάχτες της σύγκρουσης. Πράγματι, μετά την λήξη του Β΄ΠΠ και ενώ το ΝΑΤΟ ήδη υπάρχει από το 1949, το 1951, με βάση σχέδιο του τότε ΥΠΕΞ της Γαλλίας Ρομπέρ Σουμάν, έξι ευρωπαϊκές χώρες, συγκροτούν την «Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ)», που απετέλεσε το πρόπλασμα της μετέπειτα ΕΟΚ και της σημερινής ΕΕ, κεντρική ιδέα της οποίας ήταν, «καμία χώρα να μην μπορεί να κατασκευάσει πολεμικά όπλα και να στραφεί εναντίον των άλλων, όπως συνέβη στο παρελθόν».
Όπως σαφώς γίνεται αντιληπτό, στην αρχική ιδέα του «ευρωπαϊκού πειράματος», δηλαδή στην συγκρότηση της ΕΚΑΧ υπάρχει εν σπέρματι, η απαγόρευση κατασκευής όπλων, για να μην μπορούν οι ευρωπαϊκές χώρες να στραφούν εναντίον αλλήλων, άρα εκ κατασκευής του «οικοδομήματος», η αμυντική διάσταση, απλά δεν υπάρχει, δεν προβλέπεται. Αντιθέτως μάλιστα θα μπορούσε βάσιμα να υποστηρίξει κάποιος, μάλλον απαγορεύεται.
Ωστόσο, η ειρήνη, όπως σαφώς λέει και το ρητό στην αρχή του παρόντος, δεν είναι το φυσικό αποτέλεσμα καλών προθέσεων, αλλά είναι το προϊόν ισχύος και ετοιμότητας. Ο Θουκυδίδης ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. σημείωνε με διορατικότητα ότι η πιο σίγουρη ειρήνη δεν στηρίζεται στην ουδετερότητα ή την αδράνεια, αλλά στην προετοιμασία για τον πόλεμο. Εκτός αν κάποιος άλλος έχει αναλάβει να σε προστατεύει, γεγονός όμως το οποίο επιφέρει αναντίλεκτα, την απώλεια της ανεξαρτησίας και της αυθύπαρκτης βουλήσεως. Αυτό είναι και το «σχιζοφρενικό» της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με την άμυνα και την ασφάλεια της. Γεννήθηκε, μπουσούλισε, περπάτησε, ενηλικιώθηκε σε πολλούς τομείς, ωρίμασε σε κάποιους άλλους, αλλά από γενέσεως δεν είχε ποτέ το γονίδιο της κοινής άμυνας και ασφάλειας, ούτε και το απέκτησε ποτέ, παρά τις κατά καιρούς δοθείσες ευκαιρίες και προσπάθειες. Οι «πατέρες» της, το απέκλεισαν αρχικά για «το καλό» της και η ίδια προφανώς συνήθισε και μάλλον βολεύθηκε σε αυτήν την κατάσταση, μέχρι προ ολίγων μηνών. Αυτό το παράδοξο στοιχειώνει σήμερα τη στρατηγική συζήτηση στην Ευρώπη.
Σήμερα, η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον ενός πολύπλοκου παγκόσμιου τοπίου, γεμάτου απειλών: πόλεμοι, κρίσεις πάσης φύσεως, παράνομη μετανάστευση, ασύμμετρες απειλές, αποσταθεροποίηση.
Η φαινομενική σταθερότητα της ηπείρου λοιπόν, που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζεται έντονα, απειλείται εκ νέου από εξωτερικούς αλλά και εσωτερικούς κραδασμούς, ενώ η ανάγκη για συλλογική άμυνα καθίσταται επιτακτική, ιδιαίτερα μετά την πραγματικά νέα οπτική γωνία, του εταίρου, φίλου και συμμάχου της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού, δηλαδή των ΗΠΑ, περί της αμυντικής ικανότητας που πρέπει να αποκτήσει και να έχει η ΕΕ. Όμως πόσο ρεαλιστική μπορεί να είναι αυτή η προοπτική, όταν δεν υφίσταται ούτε ενιαία αντίληψη περί του όποιου εχθρού, αλλά ούτε κοινή πολιτική βούληση;
Οι Απειλές: νέες ή απλώς επανακάμπτουσες;
Στο πολιτικό λεξιλόγιο των Βρυξελλών, συχνά γίνεται λόγος για «νέες γεωπολιτικές προκλήσεις», ωστόσο, είναι ηλίου φαεινότερο στον οποιονδήποτε έχει βασικές ιστορικές γνώσεις, ότι πολλές από αυτές είναι παλαιές απειλές με νέο πρόσωπο και νέα ενδυμασία.
Η ευρωπαϊκή συλλογική άμυνα προϋποθέτει πρώτα απ’ όλα κοινή περί της απειλής αντίληψη. Ένας τομέας όπου η Ευρώπη αποτυγχάνει συνεχώς και επιμόνως, μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Είναι γεγονός που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η Ευρώπη δεν φοβάται τον ίδιο εχθρό σε Βορρά, Νότο, Ανατολή και Δύση.
Η Πολωνία, οι Βαλτικές Χώρες, η Φινλανδία, βλέπουν αποκλειστικά τη Ρωσία. Μια Ρωσία που όντως επέστρεψε ως αναθεωρητική δύναμη, αλλά αυτό δεν είναι κάτι νέο. Από τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο, μέχρι και τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ανατολή υπήρξε σταθερή γεωστρατηγική αγωνία της Ευρώπης. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απλώς επανέφερε υπό συνθήκες «σοκ», τον διακρατικό πόλεμο στην καρδιά της Ευρώπης και αναμφισβήτητα ξύπνησε δυσάρεστες αναμνήσεις, όχι και τόσο μακρινές και υπ’ αυτήν την οπτική γωνία, όντως αυτές οι χώρες την αντιλαμβάνονται ως απειλή υπαρξιακή και επείγουσα και δεν πολυενδιαφέρονται, πραγματικά τουλάχιστον, για τη Μεσόγειο, την Τουρκία, ενδεχομένως και την Μέση Ανατολή.
Μια Μέση Ανατολή, η οποία επίσης δεν συνιστά νέα απειλή, μιας και από τα μέσα του προηγουμένου αιώνα τουλάχιστον, είναι σε διαρκή ένταση και κρίση με πολλούς πολέμους στο ενεργητικό της. Όμως, ιδιαίτερα μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, η ευρύτερη περιοχή μπήκε σε μια πραγματικά πρωτόγνωρη φάση όξυνσης, με τον πόλεμο του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, των Χούθι και τελικά και του Ιράν, με την τελική πολύ πρόσφατη εμπλοκή και των ΗΠΑ. Μια κατάσταση πραγματικά ιδιαιτέρως ζοφερή και επικίνδυνη που τείνει, εάν αφεθεί ανεξέλεγκτη, να αποσταθεροποιήσει τελείως το ευρύτερο γεωπολιτικό περιφερειακό περιβάλλον. Η Ελλάδα, η Κύπρος και άλλες χώρες της Μεσογείου προφανώς βλέπουν τον κίνδυνο ασύμμετρων απειλών, προσφυγικών κυμάτων και τρομοκρατικών ενεργειών να αυξάνεται, κάτι το οποίο δεν φαίνεται να συγκινεί στον ίδιο βαθμό και ένταση τον Βορρά, αλλά και την Δύση της ΕΕ.
Η Γαλλία προβάλλει ως πρωτεύουσα προτεραιότητα της, τη στρατηγική της αυτονομία, ως μέσο αναβάθμισης του γεωπολιτικού της ρόλου, προκρίνοντας την επιλογή η ΕΕ να γίνει πόλος ισχύος, αυτόνομος από τις ΗΠΑ, ενώ η Γερμανία, απ’ την άλλη μεριά παραμένει θεσμικά προσηλωμένη στο ΝΑΤΟ και την σταθερότητα που αυτό παραδοσιακά προσδίδει και ταυτόχρονα είναι πολιτικά προσεκτική απέναντι στην Τουρκία, λόγω των ιστορικών και διαχρονικών τους σχέσεων, από μακρού.
Μέσα σε όλα αυτά η Ελλάδα, επιπλέον των παραπάνω απειλών και προκλήσεων, αντιμετωπίζει ως διαχρονικό και πρωτεύοντα στρατηγικό της αντίπαλο, μια αναθεωρητική και εξαιρετικά προκλητική Τουρκία, με ανυπόστατες απαιτήσεις, παράλογες αιτιάσεις, αμφισβητήσεις, απειλές πολέμου κ.λπ. Αυτό όμως δεν φαίνεται να το συμμερίζεται επαρκώς, τουναντίον μάλιστα κατά καιρούς, ούτε το Βερολίνο, ούτε οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Καθίσταται λοιπόν σαφές και πέραν πάσης αμφιβολίας νομίζω, ότι χωρίς ενιαία στρατηγική αντίληψη, η «συλλογική άμυνα» εκπίπτει σε εσωτερική σύγχυση. Είναι μια λέξη χωρίς περιεχόμενο και σε αυτό το σημείο βρίσκεται η ΕΕ, απούσης οποιασδήποτε πραγματικής συζήτησης για ουσιαστική πολιτική σύγκλιση ή/και ενοποίηση, με συγκερασμό και πλήρη κατανόηση των επί μέρους ανησυχιών και «φόβων» των κρατών-μελών της.
Αντιθέτως, ο τομέας των κυβερνοεπιθέσεων και των εν γένει αποκαλουμένων Υβριδικών Απειλών, των μη στρατικοποιημένων δηλαδή απειλών με την στενή έννοια, όπως επί παραδείγματι, η παραπληροφόρηση, οι επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές, ο ενεργειακός εκβιασμός, και άλλες, που συνθέτουν ένα τοπίο ρευστής απειλής, κοινής για όλους (αν και όχι εναντίον όλων με την ίδια ένταση και ζέση εκ μέρους των όποιων επιτιθεμένων), φαίνεται να αγγίζει εξίσου όλα ή σχεδόν όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Το πραγματικά νέο λοιπόν, δεν είναι η φύση, ούτε το είδος των απειλών, αλλά το γεγονός ότι η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στην παλαιά φιλοσοφία περί της ασφαλείας της, αφού είναι δεδομένο ότι το κέντρο βάρους για τις ΗΠΑ, του βασικού παρόχου ασφαλείας για την Ευρώπη, τα τελευταία 80 χρόνια, έχει μετατοπισθεί εδώ και καιρό στον Ειρηνικό και στην Κίνα (ακόμα κι αυτά που συμβαίνουν τώρα δίπλα μας, στην Μ. Ανατολή, με το «μάτι» στην Κίνα γίνονται) η ΝΑΤΟϊκή ομπρέλα προστασίας φαίνεται να ξεθωριάζει και να μην παρέχει αυτομάτως αυτά που προσέφερε μέχρι και στο πρόσφατο παρελθόν.
Απ’ όλα αυτά, εκείνο που αναδεικνύεται ως μείζον διακύβευμα είναι σαφέστατα η απουσία κοινού για όλους τους Ευρωπαίους γεωπολιτικού αφηγήματος που οδηγεί αναπόδραστα στο θεμελιώδες ερώτημα «Πώς μπορεί να υπάρξει συλλογική άμυνα χωρίς συλλογική αντίληψη περί κοινού και ίδιου για όλους, αντιπάλου/-ων;»
Και για να έρθουμε στο σήμερα και στο τι δέον γενέσθαι, σαφέστατα χρήσιμα τα χρηματοδοτικά εργαλεία που ανακοινώθηκαν από την ΕΕ για την τόνωση και βελτίωση των αμυντικών ικανοτήτων των ευρωπαϊκών κρατών, δηλαδή των πολυσυζητημένων ReArmEU και του SAFE, που σκοπό έχουν να τονώσουν την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, ιδιωτική και δημόσια (για όσα κράτη διαθέτουν), πλην όμως δεν δίδουν, ούτε πρόκειται να δώσουν απαντήσεις στο θεμελιώδες ερώτημα-διακύβευμα: Με ποιον στρατιωτικό προσανατολισμό θα εξοπλιστούν τα κράτη-μέλη; Ποιον προετοιμάζονται να πολεμήσουν, πότε και κυρίως γιατί;
Ούτε το SAFE ούτε το ReArm Europe αρκούν από μόνα τους. Η Ευρώπη διαθέτει πλούτο, τεχνογνωσία και ανθρώπινο δυναμικό. Αυτό που της λείπει είναι η πολιτική ενοποίηση στον τομέα της άμυνας, ένα στρατηγικό δόγμα που θα υπερβαίνει τα εθνικά στεγανά και το θάρρος να αναγνωρίσει ποιοι είναι οι πραγματικοί της φίλοι και εχθροί.
Χωρίς αυτά, ακόμη και τα πιο φιλόδοξα εργαλεία καταλήγουν σε απλές διακηρύξεις πρόθεσης χωρίς αντίκρισμα, διότι η συλλογική άμυνα δεν είναι τεχνική διαδικασία. Είναι πολιτική απόφαση. Και σήμερα, ενώ οι απειλές πυκνώνουν – από την Ανατολή μέχρι την Μεσόγειο – η Ευρώπη φαίνεται να παραμένει αβέβαιη για το αν θέλει πραγματικά να προστατεύσει τον εαυτό της, χωρίς την Αμερική.
Η επιστροφή των ΗΠΑ σε πολεμική εμπλοκή στη Μέση Ανατολή, δείχνει ότι η εποχή της ευρωπαϊκής “στρατηγικής αφέλειας” έχει τελειώσει. Ήρθε η ώρα για την Ευρώπη να κάνει την επιλογή της: Μια Ευρώπη που «αμύνεται μέσω τρίτων» ή μια Ευρώπη που αναλαμβάνει τις ευθύνες της;
Το πρώτο ίσως δείχνει να είναι ασφαλέστερο – προς το παρόν τουλάχιστον. Το δεύτερο, όμως, είναι ο μόνος δρόμος για να παραμείνει η ήπειρος κυρίαρχη, αξιόπιστη και ενωμένη στον 21ο αιώνα.
Συμπερασματικά, λοιπόν, η Ευρώπη φαίνεται ότι προς το παρόν μάλλον, επιδιώκει την ειρήνη χωρίς να είναι έτοιμη να πολεμήσει, αν χρειασθεί γι’ αυτήν. Όμως, όπως διδάσκει ο Θουκυδίδης, μόνο η δύναμη δημιουργεί βεβαιότητα. Η ειρήνη είναι αποτέλεσμα ισορροπίας φόβου και σεβασμού, όχι ευχολογίων.
Η ετοιμότητα για σύγκρουση δεν είναι πολεμοχαρής στάση, αλλά ρεαλιστική προϋπόθεση ανεξαρτησίας. Όσο η Ευρώπη δεν επιλέγει τον εαυτό της ως γεωπολιτικό υποκείμενο, τόσο θα παραμένει δυστυχώς αντικείμενο των εξελίξεων – όχι ρυθμιστής τους.
Η ρήση του Θουκυδίδη στην αρχή του παρόντος, «Η ασφάλεια προέρχεται από την άμυνα και η πιο σταθερή ειρήνη από την ετοιμότητα για πόλεμο.» δεν είναι απλώς ένα ιστορικό απόφθεγμα, αλλά ένας στρατηγικός οδηγός, που μας λέει με άλλα λόγια ότι, δεν υπάρχει ειρήνη για εκείνον που δεν είναι έτοιμος να την υπερασπιστεί. Κι αυτό δεν είναι απλώς μια διδαχή, είναι προειδοποίηση.
