Jolly Rogers: Τα σκοτεινά σύμβολα των υποβρύχιων «πειρατών»

Οι μόνοι που δεν φοβούνται ένα υποβρύχιο είναι όσοι υπηρετούν σε αυτά. Για όλους τους άλλους, το υποβρύχιο είναι το φοβερότερο όπλο στην θάλασσα, ικανό να καταφέρει πλήγματα όχι μόνο σε μέσα αλλά κυρίως στο ηθικό του αντιπάλου. Δεν είναι τυχαίο που η «πολεμική σημαία» των υποβρυχίων είναι αυτή των πειρατών.
Ιστορικά, η μαύρη σημαία με το ανθρώπινο κρανίο και τα σταυρωτά κόκκαλα είναι σύμβολο τρόμου. Σχεδιάσθηκε έτσι. Την εποχή των πειρατών σήμαινε ότι αυτοί οι τύποι δεν δεσμεύονταν από τους συνήθεις κανόνες εμπλοκής στην θάλασσα και γι’ αυτό δεν περίμεναν έλεος αν τους έπιαναν. Ούτε θα έδειχναν έλεος. Το καλύτερο που είχαν να κάνουν τα θύματά τους ήταν να παραδοθούν χωρίς μάχη.

Στην σύγχρονη εποχή, ο Jolly Roger που κυματίζει στον πύργο υποβρυχίου περνάει ένα σαφές μήνυμα: είμαι ένας αθέατος, θανάσιμος κίνδυνος. Εάν η σημαία φέρει χαρακτηριστικά σύμβολα ραμμένα πάνω της, αξίζει διπλή προσοχή. Μια τέτοια σημαία σημαίνει μόνο ένα πράγμα –επιτυχείς πολεμικές περιπολίες με απώλειες για τον εχθρό.
Η πρώτη επιτυχία ξεδιπλώνει την πρώτη σημαία
Η παράδοση που κατέστησε το πειρατικό σύμβολο «πολεμική σημαία» των υποβρυχίων ξεκίνησε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν στις 13 Σεπτεμβρίου 1914 το βρετανικό Ε9 πέτυχε την πρώτη βύθιση πολεμικού πλοίου από υποβρύχιο του Βασιλικού Ναυτικού πλήττοντας το γερμανικό ελαφρύ καταδρομικό SMS Hela. Το Υποβρύχιο της Αυτού Μεγαλειότητος Ε9 αναδύθηκε ανοιχτά του οχυρωμένου νησιού Helgoland την ώρα που το καταδρομικό ξεπρόβαλε από την πρωϊνή ομίχλη. Ο κυβερνήτης, Υποπλοίαρχος Max Horton, διέταξε να βληθούν δύο τορπίλλες από απόσταση μόλις 548 μέτρων και αμέσως καταδύθηκε για να αποφύγει το κυνήγι των γερμανικών αντιτορπιλλικών.
Η επίθεση δεν κράτησε πάνω από 15 λεπτά. Το Ε9 παρέμεινε εν καταδύσει για μια ώρα πριν ο κυβερνήτης του τολμήσει να σηκώσει περισκόπιο. Όταν το έκανε, δεν υπήρχε το παραμικρό ίχνος του καταδρομικού. Μια από τις τορπίλλες το βρήκε στην μέση και βυθίστηκε μέσα σε 25 λεπτά. Οι απώλειες από τον τορπιλλισμό του SMS Ηela ήταν μόνο δύο ναύτες αλλά η «Σιωπηρή Υπηρεσία» έδειξε τί μπορούσε να κάνει. Και το πλήρωμα του Ε9 φρόντισε να το δείξει σε όλους επιστρέφοντας στην βάση του Harwich με μια σημαία Jolly Roger στο περισκόπιό του, μια… πληρωμένη απάντηση στην εκφρασθείσα απέχθεια της ηγεσίας του Ναυτικού στα υποβρύχια.

Το Ναυαρχείο δεν διασκέδασε καθόλου. Πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του Βασιλικού Ναυτικού, προεξέχοντος του Πρώτου Λόρδου της Θάλασσας, Ναυάρχου Σερ Άρθουρ Γουίλσον, θεωρούσαν το νέο όπλο «ύπουλο, άτιμο και αναθεματισμένα μη Αγγλικό» και τα πληρώματα των γερμανικών υποβρυχίων «πειρατές» που τους άξιζε κρεμάλα.
Στα πληρώματα όμως άρεσε να ξεχωρίζουν. Για τους submariners, η πειρατική σημαία ήταν αυτό που τους διέκρινε από τους συναδέλφους τους των μονάδων επιφανείας –ένα σύμβολο της συναδελφικότητας και του μαχητικού πνεύματος που τους χαρακτήριζε.

Ωστόσο η καθιέρωση του Jolly Roger ως ανεπίσημης πολεμικής σημαίας των υποβρυχίων δεν έγινε από την μια ημέρα στην άλλη. Το βρετανικό Ναυαρχείο έδειχνε ξεκάθαρα την αντιπάθειά του καθώς εκείνη την εποχή προσπαθούσε να αποστασιοποιήσει τα «καλά» υποβρύχιά του από τα «κακά» γερμανικά. Αν και η χρήση του Jolly Roger δεν απετέλεσε αποκλειστικό προνόμιο των υποβρυχίων, η παράδοση κράτησε. Στον επόμενο πόλεμο θα γνώριζε ημέρες δόξας.
 
Στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα πληρώματα σημείωναν με κιμωλία πάνω στην σημαία τις επιτυχίες τους. Με τον καιρό, προστέθηκαν κι άλλα σύμβολα: ένα αεροπλάνο για κάποια κατάρριψη που πέτυχε η αντιαεροπορική ομοχειρία του υποβρυχίου, στιλέτα που σήμαιναν ισάριθμες συμμετοχές σε ειδικές επιχειρήσεις πρακτόρων ή Commando, κεφαλή κριού για τον εμβολισμό εχθρικού σκάφους ή σωσίβια για την περισυλλογή ναυαγών…
Ahoy me hearty! Ο κώδικας του Jolly Roger των υποβρυχίων
 
Τα πιο συνηθισμένα σύμβολα, για όλα τα υποβρύχια, ήταν τα ακόλουθα:
Λευκή ταινία – βυθισθέν εμπορικό πλοίο
Κόκκινη ταινία – βυθισθέν πολεμικό πλοίο
Ταινία με ‘U’ ή U με οριζόντια γραμμή εκατέρωθεν – βυθισθέν υποβρύχιο
Κίτρινη ταινία – βυθισθέν ιαπωνικό εμπορικό πλοίο
Μαύρη και λευκή ταινία – πρόκληση ζημιών σε εμπορικό χωρίς να βυθιστεί
Κόκκινη και λευκή ταινία – πρόκληση ζημιών σε πολεμικό χωρίς να βυθιστεί
Στιλέτο – ανάπτυξη ή παραλαβή ομάδας ειδικών αποστολών από εχθρική περιοχή
 
Άστρα, ενίοτε πέριξ χιαστί πυροβόλων – χρήση πυροβόλου για την βύθιση εχθρικού πλοίου (λευκά για εμπορικά, κόκκινα για πολεμικά)
Νάρκη – επιχείρηση ναρκοθέτησης (ένα σύμβολο με αριθμό υποδηλώνει το πλήθος των αποστολών)
Φάρος – το υποβρύχιο ως δείκτης ναυτιλίας για αποβατική δύναμη
Πυρσός – το ίδιο αλλά για την Επιχείρηση Πυρσός (Operation Torch)
 
Σωσίβιο – διάσωση ναυαγών από αεροσκάφος ή πλοίο
Eugene the Jeep – ο σκύλος του Popeye σήμαινε την περισυλλογή επανδρωμένης τορπίλλης Chariot
Κάσκα δύτη – κατάδυση του Υ/Β πέραν του βάθους ασφαλείας
Αεροσκάφος – κατάρριψη
Κόκκινο λουλούδι – αναγνώριση θαλάσσιου ναρκοπεδίου
Χιαστί σπάθες – επιβίβαση σε άλλο σκάφος
Σκύλος – συμμετοχή στην Επιχείρηση Husky
Εκρηκτικά με φυτίλι – πλοίο βυθισθέν με εκρηκτικά
Κεφαλή κριού – εμβολισμός

Μετά από κάθε επιτυχία, o επιφορτισμένος με την τήρηση του σκορ ναύτης –συνήθως ο μικρότερος σε ηλικία– έραβε το σχετικό σύμβολο στην σημαία. Οι Jolly Rogers που φυλάσσονται στο Μουσείο Υποβρυχίων στο Gosport και σε άλλα βρετανικά μουσεία έχουν να πουν απίστευτες ιστορίες ενώ κάποιες που κατέληξαν σε δημοπρασίες πωλήθηκαν έναντι χιλιάδων λιρών.
Από τα πιο ασυνήθιστα σύμβολα που κόσμησαν ποτέ Jolly Roger υποβρυχίου ήταν αυτό για τον τορπιλλισμό… αεροπλάνου εν πτήσει από το HMS Umbra! Υπό την διοίκηση του Υποπλοιάρχου S. L. C. Maydon, DSO, ενός εκ των πλέον επιτυχημένων κυβερνητών υποβρυχίου του Βασιλικού Ναυτικού, το ‘P-35’ περιπολούσε στην Μεσόγειο όταν εντόπισε ένα πλοίο ανεφοδιασμού που συνοδευόταν από τρία αεροπλάνα.
Ο κυβερνήτης έστειλε μια τορπίλλη εναντίον του και το εχθρικό πλοίο χάθηκε σε «μια υπέροχη στήλη πορτοκαλί και λευκού καπνού που σηκώθηκε σχεδόν σε ύψος 1.000 ποδών». Κοιτώντας μετά από το περισκόπιο είδε μόνο δύο από τα τρία συνοδά αεροσκάφη. «Ελπίζεται ότι το τρίτο ανελήφθη στα ουράνια όταν ο στόχος ανατινάχθηκε» έγραψε στην αναφορά του ο Υποπλοίαρχος Maydon.
 
Η σημαία του HMS Unruffled καθώς έμπαινε στο λιμάνι της Μάλτας μετά από περιπολία στα νερά της Μεσογείου εξηγούσε γιατί το πλήρωμα του συγκεκριμένου υποβρυχίου κέρδισε το Παράσημο Διακεκριμένης Υπηρεσίας μετά διεμβολής (DSO and bar) τρείς Σταυρούς Διακεκριμένης Υπηρεσίας (DSC) ένδεκα Μετάλλια Διακεκριμένης Υπηρεσίας (DSM) και ειδική μνεία σε έξι Αναφορές: Δώδεκα πλοία εφοδιασμού συνολικού εκτοπίσματος 40.000 τόννων, τρεις σκούνες εφοδιασμού, ένα ιταλικό καταδρομικό αχρηστευμένο και ένα τραίνο κόσκινο από το πυροβόλο του καταστρώματος.
HMS Upholder, το υποβρύχιο των ρεκόρ

Το υποβρύχιο με τις μεγαλύτερες επιτυχίες μέχρι την απώλειά του αύτανδρο τον Απρίλιο του ’42 ήταν το HMS Upholder. Στις 24 πολεμικές του περιπολίες βύθισε πλοία συνολικού εκτοπίσματος 93.031 τόννων, συμπεριλαμβανομένου του RM Libeccio, ενός αντιτορπιλλικού κλάσης Maestrale του ιταλικού Ναυτικού. Με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Malcolm D. Wanklyn, VC, στην πολεμική του σημαία προστέθηκαν σύμβολα για την βύθιση δύο υποβρυχίων (Tricheco και Saint Bon) καθώς και τριών οπλιταγωγών, έξι φορτηγών, ενός βοηθητικού πλοίου και ενός βοηθητικού ναρκαλιευτικού ενώ προκάλεσε ζημιές στο 9.500 τόννων ιταλικό καταδρομικό Giuseppe Garibaldi, σε τρία φορτηγά κι ένα πετρελαιοφόρο.
Αν και τα υποβρύχια της προπολεμικής κλάσης ‘U’ είχαν σχεδιασθεί για εκπαίδευση στον ανθυποβρυχιακό πόλεμο, το μικρό μέγεθος και η ευελιξία τους ήταν πλεονέκτημα στην Μεσόγειο. Όμως η τύχη του HMS Upholder τελείωσε στην 25^η και τελευταία περιπολία του πριν την επιστροφή στην Βρετανία. Στις 12 Απριλίου 1942 πήρε εντολή να αναχαιτίσει με τα υποβρύχια HMS Urge και HMS Thrasher μια εχθρική νηοπομπή. Δύο ημέρες αργότερα αγνοείτο…
Οι θεωρίες για την απώλειά του ποικίλουν. Η επικρατέστερη είναι ότι εντοπίσθηκε από αναγνωριστικό υδροπλάνο και βυθίσθηκε από βόμβες βυθού που έριξε η ιταλική τορπιλλάκατος Pegaso βορειοανατολικά της Τρίπολης της Λιβύης, 100 μίλια από την περιοχή περιπολίας του κυβερνήτη Wanklyn όπου ενδεχομένως μετέβη για να βρει περισσότερους στόχους.
Κατά μια άλλη εκδοχή δεν αποκλείεται να έπεσε σε νάρκη στις 11 Απριλίου καθώς υπήρχαν αναφορές για ένα υποβρύχιο κοντά σε ναρκοπέδιο ανοιχτά της Τρίπολης. Δεν βρέθηκαν ποτέ συντρίμμια του. Ο πόλεμος, πάνω ή κάτω από την επιφάνεια, είναι το ίδιο αδυσώπητος.

Σήμερα, κάθε υποβρύχιο που επιστρέφει από πολεμικές επιχειρήσεις φροντίζει να το δείξει με την πειρατική σημαία που κυματίζει στον ιστό του. Σημειωτέον ότι η σημαία φτιάχνεται από το ίδιο το πλήρωμα και είναι μοναδική για κάθε σκάφος. Από το θρυλικό HMS Upholder με το ρεκόρ εχθρικού τονάζ έως το HMS Triumph που εξαπέλυε το 2011 πυραύλους BGM-109 Tomahawk κατά των στρατιωτικών δυνάμεων του Καντάφι στην Λιβύη, η παράδοση συνεχίζεται.

Η τελευταία φορά που βρετανικό υποβρύχιο βύθισε εχθρικό πλοίο ήταν το 1982, στον πόλεμο των Φώκλαντς, όταν το HMS Conqueror τορπίλλισε το αργεντίνικo καταδρομικό ARA General Belgrano. Έκτοτε, τα σύμβολα ινδιάνικων «τόμαχωκ» στο Jolly Roger σε ιστό υποβρυχίου υποδηλώνουν επιθέσεις με βλήματα cruise εναντίον στόχων που βρίσκονται εκατοντάδες μίλια μακριά.
Όσο επιτυχημένη κι αν είναι μια περιπολία πάντως, το Ναυαρχείο έχει την τελευταία λέξη –η πειρατική σημαία αίρεται μόνο όταν το υποβρύχιο φθάσει στον Ναύσταθμο και παραμένει στον ιστό μέχρι την δύση του ηλίου. Για να υψωθεί ξανά θα πρέπει να έχει προηγηθεί νέα επιτυχημένη πολεμική περιπολία. Κανονισμοί…
 
Αλέξανδρος Θεολόγου
Πρώτη δημοσίευση 3/11/2018