Το γεγονός της μαζικής εξαπλώσεως των Σλάβων στα Βαλκάνια κατά το δεύτερο μισό του 6ου αι., όπως καταγράφεται στις Βυζαντινές πηγές, ήγειρε μια νέα θεωρία που εκφράστηκε το 1830 από τον Γερμανό ιστορικό Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράϋερ (1790-1861) ο οποίος, στον πρώτο τόμο της πραγματείας του για τη μεσαιωνική ιστορία της Χερσονήσου του Μορέως, υπεστήριξε με κάθε σαφήνεια πως «ούτε μια σταγόνα γνησίου ελληνικού αίματος δεν κυλάει στις φλέβες του χριστιανικού πληθυσμού της συγχρόνου Ελλάδος». Προτού συζητήσουμε την αμφιλεγομένη θεωρία του συγγραφέως, εξηγήσουμε που βασίστηκε για να τη διατυπώσει και καταλήξουμε στο πως τελικώς αντεκρούσθη, θα ήταν ενδιαφέρον να ξεκινήσουμε από κάποιες πτυχές της βιογραφίας του.
Βιογραφικά στοιχεία
Όσο εργαζόταν στο Σάλτσμπουργκ ως ιδιωτικός προγυμναστής, ο Φαλμεράϋερ παρακολουθούσε ταυτοχρόνως διάφορα σεμινάρια των Βενεδικτίνων για κλασική, ανατολική και μοντέρνα φιλοσοφία, φιλολογία, λογοτεχνία και ιστορία. Αργότερα ενεγγράφη στο πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ (σήμερα του Μονάχου), στο τμήμα νομικής αρχικώς, αλλά συντόμως αφοσιώθηκε αποκλειστικά στους τομείς της ιστορίας και φιλολογίας.
Το 1813, ενόσω οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ήταν εν εξελίξει, απεφάσισε να ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα, στελεχώνοντας το βαυαρικό πεζικό και πολεμώντας τους Γάλλους στη Μάχη του Χανάου τον Οκτώβριο του ιδίου έτους. H στράτευσίς του εξηκολούθησε για αρκετό χρόνο μετά τη Μάχη του Βατερλώ, αλλά το 1817 επείσθη να αλλάξει επαγγελματική κατεύθυνση, εντρυφώντας στη μελέτη της ελληνικής, περσικής και οθωμανικής γλώσσης.
Το 1818 ξεκίνησε να εργάζεται ως καθηγητής λατινικών και αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο του Άουγκσμπουργκ. Τρία χρόνια αργότερα, συνέχισε στο Λάντσχουτ τα διδακτικά του καθήκοντα επάνω στις κλασικές γλώσσες, όπως επίσης και στα γερμανικά, την ιστορία, τη θρησκεία και τη γεωγραφία.
Το 1824 εβραβεύθη από τη Βασιλική Δανική Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων για τη διατριβή του με θέμα την ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, την οποία είχε ολοκληρώσει το Δεκέμβριο του 1823, αλλά εξέδωσε τέσσερα χρόνια αργότερα. Για την περάτωση της εργασίας του, ταξίδεψε σε πολλές βιβλιοθήκες της Ευρώπης, όπου κατάφερε με την ευρυμάθειά του να συλλέξει έναν σημαντικό αριθμό πηγών, αγνώστων έως τότε, σε διάφορες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων αραβικών και περσικών.
Κατά τo έτος της βραβεύσεώς του από την Ακαδημία της Δανίας, προήχθη σε καθηγητή στο γυμνάσιο του Λάντσχουτ. Επιχειρώντας να κερδίσει κάτι παραπάνω από την επιτυχία του, απέστειλε μια σειρά επιστολών στους Βαυαρούς Βασιλείς Μαξιμιλιανό Α’ και κατόπιν Λουδοβίκο Α’, ζητώντας κάποια οικονομική ενίσχυση για τη συνέχιση της ερεύνης του, καθώς και την έδρα του καθηγητού στο πανεπιστήμιο του Λάντσχουτ. Όμως, και τα δύο αιτήματά του τελικώς απερρίφθησαν.
Το 1826, δίδασκε ως καθηγητής γενικής ιστορίας στο Λύκειο του Λάντσχουτ, του οποίου η έδρα είχε μόλις μεταφερθεί από το Μόναχο. Μετά την έκδοση της διατριβής του για την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, έστρεψε τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στην μεσαιωνική Πελοπόννησο.
Η προκλητική θεωρία του περί της καταγωγής των Ελλήνων
Ήταν τα χρόνια όπου η Ελλάδα κέρδιζε διεθνώς ολοένα και μεγαλύτερο θαυμασμό με τον επαναστατικό αγώνα της εναντίον των Οθωμανών κατακτητών, έως ότου ο Φαλμεράϋερ σόκαρε την Ευρώπη με τη θεωρία του περί ολοσχερούς αποκοπής των νεοελλήνων από την ένδοξη κληρονομιά των προγόνων τους.
Υποστηρίζοντας πως τα αρχαία εκείνα μοναδικά στοιχεία έχουν προ πολλού εξοβελισθεί, αντικαθιστώμενα από σλάβικα και αλβανικά, έγραψε συγκεκριμένως πως η ελληνική φυλή εντός της ηπειρωτικής Ευρώπης περιήλθε εις πλήρην ανυπαρξίαν. Το φυσικό κάλλος, η ανωτερότης του ελληνικού πνεύματος, η λιτότης του βίου των, η δεξιοτεχνία, εφευρετικότης και επινοητικότης, η ευγενής αθλητική άμιλλα, οι περίλαμπρες πόλεις, οι μεγαλειώδεις ναοί με τις περίτεχνες στήλες, ακόμη και τα ονόματα των ανθρώπων, έχουν αφανισθεί δια παντός εις τον βούρκον δημιουργηθέντα υπό δύο νέων και διαφορετικών ρατσών, ο οποίος σκέπει με λάσπη τους τάφους των αρχαίων Ελλήνων. Τα αθάνατα έργα της ελληνικής σοφίας και κάποια ερείπια, που ακόμη κείτονται επί της αμιγούς ελληνικής γης, είναι οι μόνες αποδείξεις του ότι κάποτε μεγαλούργησαν σε αυτήν οι αρχαίοι Έλληνες.
Κοινώς, ο Φαλμεράϋερ θεώρησε αβάσιμη και ουτοπική την περιρρέουσα έκρηξη συναισθημάτων, συμπονοίας, συμπαθείας και εκτιμήσεως των Ευρωπαίων προς τους Έλληνες επαναστημένους ήρωες, απογόνους εξεχουσών προσωπικοτήτων όπως ο Λεωνίδας, ο Επαμεινώνδας και ο Φιλοποίμην, αφού δεν έρρεε στις φλέβες τους ούτε μία σταγόνα του ιδίου αίματος. Και συνέχισε επιχειρηματολογώντας περί της αλλοιώσεως του γηγενούς πληθυσμού από μια νέα φυλή, φέρουσα αναμεμειγμένα σλάβικα και αλβανικά τραχέα χαρακτηριστικά προσώπου, τα οποία, ως ανέφερε, δεν προσομοιάζουν σε αυτά «του Ναρκίσσου, του Αλκιβιάδους και του Αντίνοου». Για τον Φαλμεράϋερ λοιπόν, οι Σκύθες-Σλάβοι, οι Ιλλυριοί-Αρβανίτες των βορείων περιοχών, συγγενών των Σέρβων και Βουλγάρων, οι Δαλματοί και οι Μοσχοβίτες (δηλαδή οι Ρώσοι) είναι όσοι ονομάζουμε σήμερα Έλληνες. Και καταλήγει απαισιοδοξώντας πως η πιθανότης αναγεννήσεως των Ελλήνων του Σοφοκλέους και του Πλάτονος, δεν αποτελεί τίποτα πλην ενός ρομαντικού ονείρου.
Κατά την άποψη του Γερμανού συγγραφέως, οι ευρείας κλίμακος μεταναστεύσεις των Σλάβων κατά τον 6ο αι., ήταν αυτές που επέβαλαν μια νέα κατάσταση κατά την οποία η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, χωρίς κατ’ ουσίαν να έχει απωλέσει εδάφη της, θεωρούσε ως γνησίους υπηκόους της όσους ζούσαν σε παραθαλάσσιες επαρχίες και εντός περιτειχιζομένων πόλεων. Ο ερχομός των Ευρασιατών νομάδων, των Αβάρων, στην Ευρώπη ήταν το ζοφερό γεγονός που άλλαξε τον ρουν της ιστορίας, αφού ώθησαν τις σλάβικες ορδές που τους ακολούθησαν στην κατάκτηση των θεμάτων της Ελλάδος και της Πελοποννήσου.
Οι βάσεις της θεωρίας του Φαλμεράϋερ
Η πολύκροτη θεωρία του Φαλμεράϋρερ ξεκίνησε να διαμορφώνεται επί τη βάσει των γραφομένων του Βυζαντινού λογίου ιστορικού του 6ου αι., Ευαγρίου Σχολαστικού (536-594), όπου στο μοναδικό σωζόμενο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία», το οποίο ολοκλήρωσε έναν χρόνο προ του θανάτου του, γράφει μεταξύ άλλων πως οι Άβαροι πραγματοποίησαν δύο μεγάλες επιδρομές μέχρι το Σίνγκιντουν (το σημερινό Βελιγράδι), την Αγχίαλο (σημερινό Πομόριε της Βουλγαρίας) και σε ολόκληρη τη ελληνική επικράτεια, σπέρνοντας τον όλεθρο και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών τους ήταν στραμμένο προς Ανατολάς . Η αναφορά του Ευαγρίου περί της εκτάσεως των επιδρομών εις ολόκληρον την Ελλάδαν, ήταν αυτή που απετέλεσε το έναυσμα της ερεύνης του Γερμανού διανοουμένου εις αναζήτησιν της τύχης των Ελλήνων του Μορέως.
Κατά τον Φαλμεράϋρερ πάντοτε, η αβαρική επιδρομή του 589 – η οποία επετεύχθη από κοινού με τα σλάβικα στίφη – δεν ήταν αυτή που από μόνη της επέφερε την εξαφάνιση του ελληνικού πληθυσμού. Ξεκίνησε μεν, αλλά επιδεινώθηκε με την εξάπλωση της επιδημίας που έφτασε από την Ιταλία κατά το 746. Ο Βυζαντινός συγγραφεύς του 10 αι., Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος (913-959), καταγράφει το εν λόγω συμβάν, για να καταλήξει πως «ολόκληρη η περιοχή εξεσλαβίσθη και εβαρβαρίσθη». Ο Γερμανός συγγραφεύς εικάζει πως κάποια στιγμή μετά το πέρας της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε’, του επονομαζομένου Κοπρωνύμου (741-775), η έως τότε ερημωμένη και εγκαταλελειμμένη Πελοπόννησος επωκίσθη εκ νέου με Σλάβους οι οποίοι σταδιακά επεκτάθησαν απ’ άκρη εις άκρην της χερσονήσου, κτίζοντας τις δικές τους πόλεις, πολιτείες και χωριά.
Το άρθρο θα ολοκληρωθεί κατά το δεύτερο μέρος
