Το μαχητικό αεροσκάφος Lavi, ένα πρόγραμμα της ισραηλινής αεροπορικής βιομηχανίας, αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σελίδες της. Σχεδιασμένο για να ανταποκριθεί στις μοναδικές ανάγκες των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF), το Lavi φιλοδοξούσε να γίνει ένα σύγχρονο, ευέλικτο και εγχώριας παραγωγής μαχητικό, ικανό να ανταγωνιστεί τα κορυφαία της εποχής του, όπως το αμερικανικό F-16.
Η ιδέα γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σε μια περίοδο που το Ισραήλ αντιμετώπιζε σημαντικές γεωπολιτικές και στρατηγικές προκλήσεις. Η χώρα, περιτριγυρισμένη από εχθρικούς γείτονες και εξαρτημένη από προμήθειες όπλων από το εξωτερικό, αναζητούσε τρόπους να ενισχύσει την αμυντική της αυτονομία.
Ενώ οι εμπειρίες από τις συγκρούσεις του 1967 (Πόλεμος των Έξι Ημερών) και του 1973 (Πόλεμος του Γιομ Κιππούρ) είχαν καταδείξει την ανάγκη για μια ισχυρή πολεμική αεροπορία, ικανή να ανταποκριθεί σε πολλαπλές απειλές, από αερομαχίες μέχρι αποστολές υποστήριξης χερσαίων δυνάμεων. Επιπλέον, η ειδική εξάρτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την προμήθεια μαχητικών αεροσκαφών, δημιουργούσε ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια, καθώς οι πολιτικές πιέσεις ή οι διεθνείς κυρώσεις θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση σε αυτά τα κρίσιμα συστήματα. Οπότε η Israel Aerospace Industries (IAI), η κύρια αεροπορική βιομηχανία του Ισραήλ, ανέλαβε το φιλόδοξο έργο της ανάπτυξης ενός εγχώριου μαχητικού αεροσκάφους, έχοντας και την εμπειρεία από το Kfir, δηλαδή την εγχώρια παραλλαγή του γαλλικού Mirage 5.
Ο σχεδιασμός αντικατόπτριζε τις μοναδικές απαιτήσεις της IAF, η οποία χρειαζόταν ένα αεροσκάφος ικανό να επιχειρεί σε σύντομες αποστάσεις, με γρήγορους χρόνους απόκρισης και υψηλή ευελιξία. Οπότε το Lavi σχεδιάστηκε ως μονοκινητήριο με αεροδυναμικό σχεδιασμό που περιλάμβανε διαμόρφωση canard (μικρά πτερύγια ελέγχου στο μπροστινό μέρος του αεροσκάφους) και πτέρυγες δέλτα. Αυτή η διαμόρφωση σε συνδυασμό με ψηφιακό σύστημα ελέγχου πτήσης (fly by wire) του έδινε ευελιξία και σταθερότητα, ιδιαίτερα σε χαμηλές ταχύτητες και ύψη, κάτι που ήταν κρίσιμο για τις επιχειρήσεις του Ισραήλ σε περιοχές με πυκνές εχθρικές αεράμυνες.
Το Lavi εξοπλίστηκε με έναν κινητήρα Pratt & Whitney PW1120, μια παραλλαγή του κινητήρα F100 που χρησιμοποιούνταν στο F-16. Ο PW1120 παρείχε υψηλή ισχύ και αξιοπιστία, επιτρέποντας στο Lavi να επιτυγχάνει υπερηχητικές ταχύτητες και να μεταφέρει σημαντικό φορτίο όπλων. Το αεροσκάφος ενσωμάτωνε επίσης προηγμένα ηλεκτρονικά συστήματα, όπως ραντάρ πολλαπλών λειτουργιών, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου και προηγμένα συστήματα ελέγχου πτήσης (fly-by-wire). Αυτά τα χαρακτηριστικά το καθιστούσαν συγκρίσιμο με τα κορυφαία μαχητικά της εποχής, όπως το F-16 και το F/A-18.
Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του Lavi ήταν η εστίαση στην εγχώρια ανάπτυξη τεχνολογιών. Η IAI συνεργάστηκε με πολλές ισραηλινές εταιρείες, όπως η Elbit Systems και την Rafael, για την εξέλιξη ηλεκτρονικών συστημάτων και όπλων, όπως τον πύραυλο αέρος-αέρος Python και την Elta για το ραντάρ EL/M-2032. Επιπλέον, το πρόγραμμα περιλάμβανε την ανάπτυξη προηγμένων συστημάτων εκπαίδευσης και προσομοιωτών, με στόχο τη μείωση του κόστους εξέλιξης των πιλότων.
Το αεροσκάφος είχε μήκος 14,57 μέτρα, εκπέτασμα 8,78, πτερυγική επιφάνεια 33 τετραγωνικά μέτρα, μέγιστο βάρος απογείωσης τα 19.300 κιλά. Η μεγίστη ταχύτητα προβλέπόταν στα Mach 1,6 και το υψόμετρο έφθανε τα 15.000 μέτρα.
Η αμερικανική εμπλοκή
Παρά την έμφαση στην εγχώρια παραγωγή, oι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν σημαντική οικονομική βοήθεια μέσω του προγράμματος στρατιωτικής βοήθειας, ενώ πολλά από τα κρίσιμα υποσυστήματα του αεροσκάφους, όπως ο κινητήρας και ορισμένα ηλεκτρονικά, ήταν αμερικανικής προέλευσης. Αυτή η εξάρτηση αποδείχθηκε δίκοπο μαχαίρι, καθώς από τη μία, επέτρεψε στο Ισραήλ να αξιοποιήσει προηγμένες τεχνολογίες, αλλά το έκανε ευάλωτο σε εξωτερικές πιέσεις.
Έτσι η συνεργασία με τις ΗΠΑ δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Το Lavi, ως ελαφρύ μαχητικό, θεωρήθηκε από πολλούς στις ΗΠΑ ως ανταγωνιστικό του F-16, το οποίο κατασκευαζόταν από την General Dynamics. Αμερικανοί κατασκευαστές εξέφρασαν ανησυχίες ότι θα μπορούσε να διεκδικήσει μερίδιο της διεθνούς αγοράς μαχητικών αεροσκαφών, μειώνοντας τις εξαγωγές του F-16. Επιπλέον, το υψηλό κόστος ανάπτυξης του Lavi, το οποίο εκτιμάτο σε πάνω από 6 δισεκατομμύρια δολάρια, προκάλεσε αντιδράσεις στο αμερικανικό Κογκρέσο, πάλι με το σκεπτικό της χρηματοδότησης ενός ανταγωνιστικού αεροσκάφους.
Παρά τις προκλήσεις, το πρόγραμμα προχώρησε με εντυπωσιακούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980. Στις 31 Δεκεμβρίου 1986, το πρώτο πρωτότυπο πραγματοποίησε την παρθενική του πτήση, ένα σημαντικό ορόσημο για την ισραηλινή αεροπορική βιομηχανία. Το αεροσκάφος έδειξε καλές επιδόσεις στις δοκιμές, με υψηλή ευελιξία, αξιόπιστα συστήματα και δυνατότητα εκτέλεσης πολλαπλών αποστολών.
Οι πιλότοι επαίνεσαν την ευκολία χειρισμού του και την ικανότητά του να ανταποκρίνεται σε απαιτητικές συνθήκες. Συνολικά, κατασκευάστηκαν δύο πρωτότυπα (διθέσια με ηλεκτρονικό εξοπλισμό δοκιμών στο πίσω κάθισμα), ενώ ένα τρίτο ολοκληρώθηκε μετά την ακύρωση του προγράμματος και χρησιμοποιήθηκε για δοκιμές.
Η IAI εξερευνούσε τη δυνατότητα ενσωμάτωσης πιο προηγμένων ραντάρ και τεχνολογιών stealth, κάτι που θα μπορούσε να τοποθετήσει το Lavi στην πρώτη γραμμή της τεχνολογίας μαχητικών αεροσκαφών.
Η ακύρωση του προγράμματος
Όμως το Ισραήλ, μια μικρή χώρα με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, δυσκολευόταν να δικαιολογήσει τη δαπάνη δισεκατομμυρίων δολαρίων για ένα πρόγραμμα που δεν ήταν εγγυημένο ότι θα αποφέρει οικονομικά οφέλη μέσω εξαγωγών. Έτσι το πρόγραμμα δεχόταν έντονη κριτική εντός χώρας. Οικονομολόγοι, πολιτικοί και στρατιωτικοί υποστήριζαν ότι τα χρήματα που δαπανούνταν για το Lavi θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν καλύτερα για την αγορά αποδεδειγμένης αξίας μαχητικών, όπως το F-16, το οποίο ήταν ήδη διαθέσιμο και φθηνότερο. Έτσι στις 30 Αυγούστου 1987, το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο ψήφισε υπέρ της ακύρωσης του προγράμματος, με οριακή πλειοψηφία 12-11.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στη χώρα. Πολλοί μηχανικοί, επιστήμονες και στρατιωτικοί που είχαν επενδύσει χρόνια στο πρόγραμμα θεώρησαν την ακύρωση ως πλήγμα στην εθνική υπερηφάνεια και την τεχνολογική ανεξαρτησία. Η IAI αναγκάστηκε να απολύσει χιλιάδες εργαζομένους, ενώ το πρόγραμμα, που είχε ήδη κοστίσει πάνω από 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια, εγκαταλείφθηκε χωρίς να αποφέρει τα αναμενόμενα οφέλη.
Η κληρονομιά του Lavi
Παρά το τέλος του, το πρόγραμμα Lavi άφησε τελικά σημαντική κληρονομιά στην ισραηλινή αμυντική βιομηχανία. Οι τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν, όπως τα προηγμένα ηλεκτρονικά συστήματα και τα ελέγχου πτήσης, βρήκαν εφαρμογή σε άλλα προγράμματα, όπως η αναβάθμιση υπαρχόντων μαχητικών και η ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs) αλλά και η πυραυλική τεχνολογία. Επιπλέον, το Lavi ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση της ισραηλινής αμυντικής βιομηχανίας, αποδεικνύοντας ότι το Ισραήλ μπορούσε να αναπτύξει ένα μαχητικό αεροσκάφος διεθνούς κλάσης. Ενδιαφέρον εδώ έχει και η φήμη, που ποτέ δεν έχει αποδειχθεί, πως στοιχεία της σχεδίασης του Lavi πωλήθηκαν στην Κίνα, η οποία τα αξιοποίησε για να εξελίξει το δικό της μαχητικό Chengdu J-10, το οποίο έχει “παράξενη ομοιότητα” με το ισραηλινό!
