Οι εικόνες των τελευταίων ημερών από τις συγκρούσεις στην περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχουν κάνει πολλούς σε Ανατολή και Δύση να ανασηκώνουν τους ώμους με δυσπιστία έναντι της αποτελεσματικότητας των χερσαίων δυνάμεων σε ένα περιβάλλον με οπλισμένα Μη-Επανδρωμένα Αεροσκάφη (ΜΕΑ ή drones).
To Aζερμπαϊτζάν έχει κατορθώσει να κερδίσει τον πόλεμο των εντυπώσεων πείθοντας το ευρύ κοινό πως κυριαρχεί στον αέρα χωρίς να διαθέτει αεροπορία*. Ο στόλος των ΜΕΑ του σφυροκοπά αλύπητα τα αρμενικά άρματα μάχης, τεθωρακισμένα, μέσα πυρός, συγκεντρώσεις στρατιωτών και φορτηγά διοικητικής μέριμνας, και τα TB-2 Bayraktar “κερδίζουν πόντους” στο επικοινωνιακό επίπεδο ως μια εναλλακτική αεροπορία.
Ήδη αναλυτές του πληκτρολογίου έχουν οδηγηθεί σε συμπεράσματα πως το μέλλον ανήκει στα οικονομικά στην απόκτηση, λειτουργία και ευκολη χρήση Μη-Επανδρωμένα Αεροσκάφη μάχης που με τόση ευκολία “σάρωσαν” το πεδίο της μάχης με κλάσμα μόνο του κόστους απόκτησης ενός μαχητικού αεροσκάφους και της εκπαίδευσης του ιπταμένου του. Οι φουσκωμένες και σε μεγάλο βαθμό παραπλανητικές για λόγους προπαγάνδας ανακοινώσεις απωλειών -και από τις δύο πλευρές, ας είμαστε δίκαιοι- συνέτειναν για πολλοστή φορά στο να καταλήξουν πολλοί στο συμπέρασμα ότι τα σύγχρονα άρματα μάχης και τεθωρακισμένα δεν έχουν ελπίδα επιβίωσης στο μελλοντικό πεδίο μάχης και πως οι σύγχρονοι στρατοί οφείλουν να επενδύσουν στη νέα τεχνολογία των drones.
Η πραγματικότητα, φυσκικά είναι πολύ διαφορετική. Η μέρα που τα τεθωρακισμένα θα καταστούν ξεπερασμένα ίσως έρθει αλλά η μέρα αυτή δεν έφτασε, όχι ακόμα κι όχι χάρη αποκλειστικά στο πεδίο μάχης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι ιδιαιτερότητες της σύγκρουσης, όπου δύο αντίπαλες χώρες χρησιμοποιούν μέρος των δυνάμεών τους, οι ιδιαιτερότητες του πεδίου της μάχης, ενός ημιορεινού υψιπέδου χωρίς κάποια φυσική κάλυψη και κυρίως, η χρήση επιστρατευμένων στρατιωτών, με μικρή και ελλιπή εκπαίδευση οδηγεί σε τραγικά λάθη τακτικής που δεν συγχωρούνται κι έχουν στοιχίσει σε ζωές και υλικό ένθεν κακείθεν. Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε τους λόγους των τόσων απωλειών που μαρτυρούνται (με κάποια υπερβολή) στα βίντεο είναι: έδαφος-εκπαίδευση-τακτικές. Σε αυτά θα προσθέσουμε και την ανθρώπινη τάση προς την υπερβολή. Η εμφάνιση ενός νέου, σύγχρονης τεχνολογίας όπλου, όπως είναι τα σχετικά φθηνά drones, τείνει στη συνείδηση των πολλών να θεωρηθεί πως εκτοπίζει τα όπλα παλιάς τεχνολογίας καθιστώντας τα αυτόματα παρωχημένα.
Ξεκινώντας με τη μάχη των αριθμών, παρατηρούμε αμέσως το μέγεθος της υπερβολής: σύμφωνα με τις ανακοινώσεις από την έναρξη των συγκρούσεων, οι Αρμένιοι έχουν απωλέσει 130 και οι Αζέροι 137 τεθωρακισμένα οχήματα κάθε τύπου μέσα σε 10 μέρες συγκρούσεων. Αν σκεφτούμε πως το Αζερμπαϊτζάν διαθέτει ένα γενικό σύνολο 500-600 άρματα μάχης και η Αρμενία γύρω στα 110 καθώς και 600-800 τεθωρακισμένα κάθε είδους το πρώτο και 400 αντίστοιχα, οι αριθμοί που ανακοινώνονται βρίθουν υπερβολής για μια σύγκρουση που περιορίζεται σε έναν χώρο λίγο μεγαλύτερο της Αττικής με περιορισμένη συμμετοχή δυνάμεων και από τις δύο πλευρές.
Ένα δεύτερο στοιχείο είναι πως από μια πιο προσεκτική παρατήρηση των βίντεο που αφειδώς μας “βομβαρδίζουν” τις τελευταίες μέρες είναι πως τα οχήματα δεν καταστρέφονται αποκλειστικά από επιθέσεις drones αλλά και από πιο συμβατικά μέσα, όπως αντιαρματικούς πυραύλους, αντιαρματικές νάρκες, υλικά που δεν είναι ούτε πρωτοεμφανιζόμενα ούτε στην ακμή της τεχνολογίας. Μια συνολική εικόνα των απωλειών σε άψυχο υλικό δίνει η νοτιοαφρικανική μελέτη εδώ.
Το τρίτο στοιχείο που παρατηρεί κανείς είναι πως οι περισσότερες από τις απώλειες των οχημάτων θα μπορούσαν πιθανώς να έχουν αποφευχθεί με καλύτερη και πιο επιμελημένη παραλλαγή και απόκρυψη των οχημάτων καθώς και καλύτερη τακτική χρήση του υλικού. Ο παράγοντας “εκπαίδευση” τίθεται επιτακτικά, βλέποντας οχήματα που επί μέρες στοχοποιούνται κατά κύριο λόγο από τον αέρα να μην έχουν κάλυψη με ένα δίχτυ παραλλαγής ή κάποια άλλη μέθοδο απόκρυψης. Το γεγονός είναι πιο εμφανές από το ότι οι δύο χώρες είναι συγκρίσιμες στρατιωτικά παρατάσσοντας κατά κύριο λόγο πολεμικό υλικό παλιάς σοβιετικής προέλευσης ενώ στις πλείστες των περιπτώσεων οι στρατιώτες θητείας δεν δείχνουν ιδιαίτερη σπουδή για ορθή διασπορά, κίνηση και κάλυψη του υλικού τους. Και οι δύο χώρες παρατάσσουν σύγχρονα συστήματα, όπως το άρμα μάχης Τ-90, αλλά χωρίς ορθή εκπαίδευση του προσωπικού και το πιο σύγχρονο μηχάνημα είναι υποψήφιο για σκραπ και για πρωταγωνιστικό ρόλο στα εν λόγω βίντεο.
Σαν επιπλέον στοιχείο -ελαφρυντικό ίσως της θέσης και των δύο- είναι πως το τοπίο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι εξαιρετικά αναπεπταμένο και γυμνό από βλάστηση ή άλλη φυσική κάλυψη που να μπορούν οι δυνάμεις που επιχειρούν εκεί να προστατευθούν. Σαν αποτέλεσμα βλέπουμε τις δύο πλευρές να επιδίδονται σε εκσκαφή χαρακωμάτων και ορυγμάτων που προσφέρουν κάποια προστασία από οπτική παρατήρηση και πυρά από το έδαφος αλλά εκθέτουν παντελώς το υλικό και το προσωπικό στην από αέρος παρατήρηση και προσβολή. Το τελευταίο στοιχείο, η έλλειψη φυσικής κάλυψης, θα μπορούσε ως ένα βαθμό να αντισταθμιστεί με την εφαρμογή καταλλήλων τεχνικών παραλλαγής, διασπορά και χρήση συγκροτημάτων συνδυασμένων όπλων (τμήματα τεθωρακισμένων και μηχανοκίνητου πεζικού που θα προστατεύονταν από ομοχειρίες MANPADS ή αντιαεροπορικών πυροβόλων) αλλά και πάλι αυτό μας επιστρέφει στην προηγούμενη παράγραφο: “εκπαίδευση” και είναι πράγματα που -δυστυχώς για τους πρωταγωνιστές των βίντεο- δεν βλέπουμε στα στιγμιότυπα.
Συνολικά, η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν φέρνει ούτε το τέλος του κόσμου ούτε το τέλος των τεθωρακισμένων στο σύγχρονο πεδίο της μάχης. Περιορισμένο παράδειγμα σύγκρουσης, χωρίς την πλήρη ανάπτυξη δυνάμεων συνδυασμένων όπλων, μεγάλους ερασιτεχνισμούς και λάθη τακτικής, η σύγκρουση φέρνει στο ευρωπαϊκό πεδίο συγκρούσεων το οπλισμένο Μ.Ε.Α. στη μορφή ενός ελαφρού αεροσκάφους που πετά νωχελικά σε μικρο-μεσαία ύψη και αφήνει εκρηκτικά σε στόχους σημείου. Οι απώλειες είναι πιθανότατα αξιοσημείωτες αλλά όχι στο βαθμό που παρουσιάζει η προπαγάνδα των δύο εμπλεκομένων και για αυτό είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Κατάλληλες τακτικές παραλλαγής-απόκρυψης, διασποράς και τακτικής συνδυασμένων όπλων που θα εφάρμοζαν άλλοι στρατοί θα μπορούσαν να περιορίσουν το φόρο αίματος αλλά σε κάθε περίπτωση η σύγκρουση δεν αποτελεί μάθημα στρατηγικής για να μας οδηγήσει σε ριζοσπαστικά συμπεράσματα για “το τέλος των τεθωρακισμένων” (παραφράζοντας τον Fukuyama). Μπορεί, όμως, να οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα άλλους στρατούς που επίσης δεν έχουν δοκιμαστεί πρόσφατα σε πολεμικές επιχειρήσεις για την αξία της εκπαίδευσης του προσωπικού, την επάρκεια του υλικού και τις προτεραιότητες που πρέπει να θέτει ένα στράτευμα σε συνθήκες εκστρατείας.
* H Αζερική Πολεμική Αεροπορία αποτελείται από δύο μοίρες μαχητικών, μία με 12 MiG-29 που αποκτήθηκαν από τη Λευκορωσία αφού συντηρήθηκαν σε ουκρανικά εργοστάσια και μία με 12 Su-25 κρούσης που αγοράστηκαν από τη Γεωργία το 2007 και το 2002 αντίστοιχα. Ένας μονοφήφιος αριθμός MiG-21 κληροδότημα της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ δεν δείχνουν να είναι επιχειρησιακά. Επιχειρησιακός δείχνει να είναι, επίσης, κάποιο μέρος των 17 επιθετικών ελικοπτέρων Mil Mi-35 Hind.
