Οι Ένοπλες Δυνάμεις πάνε στο διάστημα: Οι μεγάλες προοπτικές και τα οφέλη

Του Νικόλαου Σαριδάκη, Υποστρατήγου ε.α., Ηλεκτρολόγου Μηχανικού (ΕΜΠ) και Project Manager CIS στο NATO Communications and Information Agency

Το 2021 η στρατιωτική ισχύς της Ελλάδος ενισχύθηκε σημαντικά με την υπογραφή του Δεύτερου Τροποποιητικού Πρωτοκόλλου της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA) Ελλάδας – ΗΠΑ, την αμυντική συμφωνία Ελλάδος Γαλλίας, την προμήθεια 18 (+6) μαχητικών Rafale από τη Γαλλία, την ανακοίνωση για 3 φρεγάτες Belharra, και την αποδοχή δωρεάν παραχώρησης 1.200 θωρακισμένων οχημάτων Μ1117 του Αμερικανικού στρατού (με τα πρώτα να έχουν ήδη αφιχθεί). Ταυτόχρονα έχει ανακοινωθεί από τον Σεπτέμβριο του 2020 η ενίσχυση του 4^ου επιχειρησιακού τομέα του κυβερνοχώρου.

Εκτός όμως από τους υφιστάμενους τέσσερεις επιχειρησιακούς τομείς (operational domains) σε ξηρά, θάλασσα, αέρα και κυβερνοχώρο, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. (μέσω EDA) καθιέρωσαν ως 5^ο επιχειρησιακό τομέα το διάστημα. Από το ΓΕΕΘΑ ανακοινώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2021, η συγκρότηση της νέας Διεύθυνσης Διαστήματος και αναφέρονται οι σχετικοί λόγοι. Η εξέλιξη είναι θετική και το άρθρο εστιάζει, διευρύνει και εμβαθύνει στα οφέλη, τις προοπτικές και τις προκλήσεις που προκύπτουν σε σχέση με το ΝΑΤΟ.

Οι αρχηγοί κρατών του ΝΑΤΟ τον Δεκέμβριο του 2019 δήλωσαν ως 5^ο επιχειρησιακό τομέα το διάστημα. Η προσέγγιση του ΝΑΤΟ είναι εναρμονισμένη με τη διεθνή νομοθεσία και το ΝΑΤΟ δεν έχει σκοπό να τοποθετήσει όπλα στο διάστημα, ακολουθεί δηλαδή πολιτική μη στρατικοποίησης του. Η προσέγγιση γίνεται από πλευράς ασφάλειας- άμυνας και περιλαμβάνει τις παρακάτω αποστολές:

Εντοπισμός θέσεως και παροχή χρόνου επιτρέποντας κτυπήματα ακριβείας, παρακολούθηση δυνάμεων ή αποστολές έρευνας και διάσωσης.
Έγκαιρη προειδοποίηση για την προστασία δυνάμεων και την παροχή ζωτικής σημασίας πληροφοριών για εκτόξευση πυραύλων.
Περιβαλλοντική παρακολούθηση η οποία επιτρέπει μετεωρολογικές προβλέψεις και σχεδιασμό αποστολών.
Ασφαλείς δορυφορικές επικοινωνίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη διοίκηση και τον έλεγχο των αποστολών.
Συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση και αναγνώριση για την επίγνωση της κατάστασης, τον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων.

Στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών το 2021 το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε τo σχέδιο ανάπτυξης ενός Στρατηγικού Διαστημικού Συστήματος Επίγνωσης της Κατάστασης (Strategic Space Situational Awareness System – 3SAS) στα ΝΑΤΟ HQs. Το υπόψη σύστημα υποστηρίζεται και με χρηματοδότηση 6,7 εκατομμυρίων ευρώ από το Λουξεμβούργο. Επιπρόσθετα το ΝΑΤΟ επενδύει 1 δισεκατομμύριο ευρώ, για την περίοδο 2020-2034, στην προμήθεια υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών 6^ης γενιάς, από τα στρατιωτικά δορυφορικά προγράμματα (UHF, X Band) των ΗΠΑ, Μ. Βρετανίας, Γαλλίας και Ιταλίας και από τα εμπορικά προγράμματα (Ku Band) του Λουξεμβούργου και της Νορβηγίας. Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη επένδυση του ΝΑΤΟ σε δορυφορικές επικοινωνίες.

Μετά τη δήλωση του Δεκεμβρίου 2019 από τους αρχηγούς κρατών του ΝΑΤΟ για τον καθορισμό του διαστήματος ως 5^ου επιχειρησιακού τομέα, τον Οκτώβριο του 2020 οι υπουργοί άμυνας της συμμαχίας αποφάσισαν τη δημιουργία του Κέντρου Διαστήματος του ΝΑΤΟ στη Συμμαχική Αεροπορική Διοίκηση στο Ramstein της Γερμανίας. Αυτό θα υποστηρίξει επιχειρήσεις, αποστολές και δραστηριότητες στον τομέα του διαστήματος.

Στις 28 Ιανουαρίου 2021, το ΝΑΤΟ επέλεξε τη γαλλική πρόταση για να φιλοξενήσει στην Τουλούζη ένα νέο Κέντρο Αριστείας Διαστήματος. Βρίσκεται στον ίδιο χώρο με τη Διαστημική Διοίκηση, την Ακαδημία Διαστήματος, το Διαστημικό Εργαστήριο, κορυφαίες διεθνείς διαστημικές βιομηχανίες, καινοτόμα εργαστήρια, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Το κέντρο θα διεξάγει έργο παραγωγής δόγματος διαστήματος, εκπαίδευση, ασκήσεις, αναλύσεις και μελλοντικό σχεδιασμό, αυτόνομα ή μαζί με τη Διοίκηση Διαστήματος, αφού βρίσκονται στην ίδια τοποθεσία.

Στο NATO Communications and Information Agency (NCIA) λειτουργεί Περιοχή Υπηρεσιών Δορυφορικών Τηλεπικοινωνιών (Service Area SATCOM). H NCIA εκτελεί έργα στο χώρο των δορυφορικών επικοινωνιών και διαχειρίζεται τους Δορυφορικούς Επίγειους Σταθμούς (ΔΕΣ). Την παρούσα περίοδο υπάρχει σε εξέλιξη η αναβάθμιση τεσσάρων σταθμών: ΔΕΣ-01 Kester, Βέλγιο, ΔΕΣ-02 Lughezzano, Ιταλία, ΔΕΣ-03 Αταλάντη, Ελλάδα και ΔΕΣ-04 Oglananasi, Τουρκία. Υπό το συντονισμό της NCIA Academy στο Oeiras της Πορτογαλίας πραγματοποιούνται επίσης σύγχρονες εκπαιδεύσεις και χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα στις αναδυόμενες τεχνολογίες (big data, artificial intelligence, robotics, nanotechnology autonomous systems) με έμφαση στο διάστημα. Στα αξιοσημείωτα το 2021 η NCIA αξιολόγησε στην πρώτη και τρίτη θέση τα αντι-ΣμηΕΑ (Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών) του Ελληνικού Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ)!

Τέλος αναφέρεται ότι κάθε δύο χρόνο το ΝΑΤΟ εκτελεί την διακλαδική άσκηση Unified Vision, όπου ασκούνται οι πέντε επιχειρησιακοί τομείς στις δυνατότητες Πληροφοριών, Επιτήρησης και Αναγνώρισης, με αυξημένο ρόλο στις δυνατότητες μέσω διαστήματος. Η τελευταία άσκηση διεξάχθηκε το 2020 με συμμετοχή 12 κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος.

Η εκμετάλλευση του διαστήματος αποτελεί μία παγκόσμια πραγματικότητα, όπου όλο και περισσότερα κράτη αναπτύσσουν δραστηριότητες. Οι εξελίξεις στη χρήση του διαστήματος και η ταχύτατη πρόοδος στην τεχνολογία έχουν δημιουργήσει νέες ευκαιρίες, αλλά και νέους κινδύνους και απειλές. Το διάστημα είναι συνεχώς αμφισβητούμενο, παρουσιάζει συμφόρηση και είναι ανταγωνιστικό. Η εξασφάλιση πρόσβασης σε διαστημικά δεδομένα (data), προϊόντα και υπηρεσίες είναι ζητούμενο υψηλής προτεραιότητας για την αποτροπή και την άμυνα.

Η Ελλάδα και οι ένοπλες δυνάμεις συμμετάσχουν ήδη με επιτυχία σε εθνικά ή άλλα διαστημικά προγράμματα (HELLASSAT, HELIOS, κ.λ.π.). Επίσης βρίσκεται σε εξέλιξη από αρχές του 2021 με ευθύνη και συντονισμό του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης η διαμόρφωση της Εθνικής Διαστημικής Πολιτικής για τη χάραξη ενός στρατηγικού σχεδίου δράσης, όπου η Εθνική Άμυνα τοποθετείται ως πρώτος πυλώνας. Δεδομένου όμως ότι το κόστος της δημιουργίας αμιγώς στρατιωτικών εθνικών δυνατοτήτων στο διάστημα είναι εξαιρετικά υψηλό, εκτιμάται ότι προκύπτουν οφέλη από την παράλληλη συμμετοχή σε δραστηριότητες και προγράμματα του ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα με βάση τις δυνατότητες που αναφέρθηκαν παραπάνω δύναται να προκύψουν οφέλη όπως παρακάτω:

1. Κατανόηση και συμμετοχή στη διαμόρφωση του στρατηγικού περιβάλλοντος. H διαβούλευση για το ΝΑΤΟ 2030 βρίσκεται σε εξέλιξη και ο επιχειρησιακός τομέας του διαστήματος θα βρεθεί ψηλά στην ατζέντα. Σε αυτή την κατεύθυνση η επιλεξιμότητα (eligibility) και εγκατάσταση του Στρατηγικού Διαστημικού Συστήματος Επίγνωσης της Κατάστασης (3SAS) σε δομή του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα, θα είναι επωφελής.

2. Αξιολόγηση των απειλών, κινδύνων, τρωτοτήτων και δυνατοτήτων στο διακλαδικό επιχειρησιακό περιβάλλον. Το Κέντρο Διαστήματος του ΝΑΤΟ στο Ramstein της Γερμανίας, είναι το hub της επιχειρησιακής σχεδίασης. Η τοποθέτηση διακλαδικού επιτελή(ων) της χώρας μας στο Κέντρο θα συνεισφέρει στην αξιολόγηση του επιχειρησιακού γίγνεσθαι στον τομέα του διαστήματος.

3. Βελτίωση της υφισταμένης και απόκτηση επιπλέον τεχνογνωσίας τακτικού επιπέδου στο χώρο του διαστήματος. Το Κέντρο Αριστείας του ΝΑΤΟ στην Τουλούζη αποτελεί ένα σημείο συγκέντρωσης ακαδημαϊκής, επιστημονικής, επιχειρησιακής και βιομηχανικής γνώσης. Στο πλαίσιο της πρόσφατης Ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας θα ήταν ωφέλιμη η συνεργασία των ενόπλων δυνάμεων με το κέντρο (με επισκέψεις, ημερίδες εργασίας, κοινές ομάδες μελετών κ.λπ.). Η τοποθέτηση δε προσωπικού με τεχνική γνώση του διαστήματος αποτελεί εξαιρετική επιλογή. Επιπλέον θα αποκτηθούν παραστάσεις οργάνωσης Στρατιωτικής Ακαδημίας Διαστήματος σε περίπτωση που οι Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις προχωρήσουν μελλοντικά στην οργάνωση Διακλαδικού Κέντρου Εκπαίδευσης Διαστήματος (ΔΙ.Κ.Ε.ΔΙ).

4. Απόκτηση και συνεισφορά εμπειριών από συμμαχικές ασκήσεις μεγάλης κλίμακας. Οι ένοπλες δυνάμεις συμμετέχουν στη Unified Vision και θα πρέπει να συνεχίσουν με όσον το δυνατό περισσότερες δυνάμεις. Ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες η Ελλάδα θα μπορούσε να εξετάσει την ανάληψη διοργάνωσης ή συν-διοργάνωσης με άλλη χώρα της Unified Vision.

5. Εξασφάλιση πρόσβασης σε δορυφορικές επικοινωνίες αποκλειστικά για στρατιωτική χρήση (UHF-X Band), από το πρόγραμμα NATO SATCOM 6^th Generation (S6G). Η επιλογή αυτή θα ενισχύσει την επιχειρησιακή ικανότητα C2 στρατηγείων και δυνάμεων σε αξιολογήσεις και ασκήσεις με ευρεία συμμετοχή συμμαχικών δυνάμεων.

6. Εκπαίδευση στελεχών (χειριστές, διαχειριστές, σχεδιαστές διαστημικών συστημάτων) στην ακαδημία του ΝΑΤΟ στην Πορτογαλία. Αυτή έχει αναβαθμιστεί πρόσφατα και προσφέρει υποδομές και εκπαιδεύσεις υψηλού επιπέδου. Οι εκπαιδεύσεις είναι μικρής διαρκείας (1 – 2 εβδομάδες) και σχετικά μικρού κόστους, ενώ χορηγείται εκτενές εκπαιδευτικό υλικό.

7. Δυνατότητα συμμετοχής στα νατοϊκά διαστημικά ερευνητικά προγράμματα. Αυτά χρηματοδοτούνται από το ΝΑΤΟ ή τα κράτη-μέλη ή την αμυντική βιομηχανία και αποτελούν διεθνή φόρουμ προηγμένης έρευνας. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω σε διαγωνισμό έρευνας το 2021 από την NCIA, το ΕΚΕΤΑ κατέκτησε 1^η και 3^η θέσεις, αποδεικνύοντας ότι το ελληνικό brain βρίσκεται σε κορυφαίο επίπεδο συναγωνισμού. Οι ένοπλες δυνάμεις που περιλαμβάνουν ερευνητικά κέντρα, ειδικούς επιστήμονες, σχολές ειδίκευσης, αμυντική βιομηχανία (ΕΑΒ) και με τη συνεργασία πανεπιστημίων ή πιστοποιημένων εταιρειών μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτά τα ερευνητικά προγράμματα.

8. Αντιμετώπιση των κυβερνοεπιθέσεων μέσω διαστήματος. Το ΝΑΤΟ έχει δηλώσει από το 2016 ως τον 4^ο επιχειρησιακό τομέα τον κυβερνοχώρο και έχει σε λειτουργία το NATO Cyber Security Center (NCSC), το οποίο παρέχει υπηρεσίες on-line ενημέρωσης κυβερνοεπιθέσεων σε δικτυακές υποδομές Νατοϊκού ενδιαφέροντος. Η συνεργασία ή συμμετοχή στο NCSC εκτιμάται επίσης ως απαραίτητη.

9. Τέλος αναφέρεται ότι σημαντικό όφελος προκύπτει από την επίδειξη και προσφορά των Ελληνικών γνώσεων και εμπειριών σε διεθνές επίπεδο. Οι Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις έχουν πολύ καλή φήμη (brand name) στο εξωτερικό και η συμμετοχή/συνεισφορά στα συμμαχικά δρώμενα ενισχύει τη φήμη τους ακόμα περισσότερο.

Οι παραδοσιακοί επιχειρησιακοί τομείς (ξηρά, θάλασσα, αέρας) σίγουρα αποτελούν την αιχμή του δόρατος των ενόπλων δυνάμεων και η ενίσχυσή τους δημιουργεί εμπιστοσύνη ασφαλείας στο εσωτερικό ενώ ταυτόχρονα στέλνει τα κατάλληλα μηνύματα αποτροπής και άμυνας στην κατεύθυνση της απειλής. Όμως οι νέοι επιχειρησιακοί τομείς (κυβερνοχώρος, διάστημα) μαζί με τις επικοινωνίες και την πληροφορική, αποτελούν το soft power ή το new era των ενόπλων δυνάμεων. Η ενίσχυση των νέων επιχειρησιακών τομέων συνεισφέρει εξ ίσου σημαντικά στην πρόληψη και την αντιμετώπιση συμβατικών και υβριδικών απειλών.

Η πρόκληση είναι να πιστέψουν οι ένοπλες δυνάμεις στους νέους επιχειρησιακούς τομείς και να επενδύσουν ανάλογα σε γνώση, εμπειρία, πόρους και δυνατότητες. Οι εξελίξεις (οργάνωση νέας Διεύθυνσης Διαστήματος, ενοποίηση των Διευθύνσεων Επικοινωνιών και Πληροφορικής του ΓΕΕΘΑ) δείχνουν ότι υπάρχει εξαιρετική ανταπόκριση στην πρόκληση. Το μέλλον διαγράφεται ευοίωνο.

Βιβλιογραφία – Πηγές

NATO’s approach to space and key roles, 2 December 2021

https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_175419.htm

Defense – Establishment of the NATO Space Centre of excellence in Toulouse – Communiqué issued by the Ministry for the Armed Forces (05 Feb. 2021)

https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/security-disarmament-and-non-proliferation/news/article/defence-establishment-of-the-nato-space-centre-of-excellence-in-toulouse

NATO’s The Secretary’s General, Annual Report 2020
NATO Innovation and Technology (NITECH) Magazine, Issue 4, December 2020
Περιοδικό ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ Επιθεώρηση, Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου, Τεύχος 150 , Μάρτιος – Ιούνιος 2009
Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος (ΕΛΚΕΔ), Εθνική Διαστημική Πολιτική και Στρατηγικό Σχέδιο Δράσεων, Χαλάνδρι 6 Ιουλίου 2021
Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), Δελτίο Τύπου, Θεσσαλονίκη 20 Δεκεμβρίου 2021
European Defense Agency (EDA), Fact Sheet Space, 15 November 2021
ΓΕΕΘΑ Ανακοίνωση Τύπου 8 Δεκεμβρίου 2021, Δημιουργία Διεύθυνσης Επικοινωνιών-Πληροφορικής ΓΕΕΘΑ/Γ4 και της Διεύθυνσης Διαστήματος ΓΕΕΘΑ/Γ5